Γκρεκάνοι: Οι ξεχασμένοι Έλληνες της Κ. Ιταλίας

Από τη ΝΟΡΑ ΡΑΛΛΗ [email protected]

Οι ελληνικές κυβερνήσεις κάνουν λόγο για 3.000 Έλληνες. Εμείς, στο οδοιπορικό μας στην Κάτω Ιταλία γνωρίσαμε ολόκληρα χωριά. Όλοι να μιλούν ελληνικά και συγκεκριμένα μία ιδιαίτερη διάλεκτο, τα «γκρίκο», που έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική προφορική παράδοση και στη βυζαντινή γραφή. Εκκλησίες με τεράστια ψηφιδωτά που να αναπαριστούν τον «Αlexandros Rex», το Βασιλιά Αλέξανδρο. Ολόκληροι οικισμοί όπου οι κάτοικοι, πριν να έρθουν σε επαφή με τους κατοίκους της Ελλάδας,

πίστευαν πως αυτοί μόνο είναι οι Έλληνες. Το πηγάδι το λένε «φρέαρ», τα μαλλιά «maddia» -ακόμη χρησιμοποιούν τα δύο dd αντί τα δύο λλ, όπως στη νέα γραμματική. Και θεωρούν τους σημερινούς Έλληνες αδέρφια τους.
Γιατί όμως; Γιατί να διατηρούν μια παράδοση που, ειδικά οι παλαιότεροι, δεν ήξεραν καλά-καλά από πού προέρχεται; Υπάρχουν πράγματι κοινά σημεία με την Ελλάδα; Και αν ναι, γιατί στο σήμερα, 2.500 χρόνια μετά τη Magna Graecia, όπως την έλεγαν οι Λατίνοι, να μιλούν ακόμη τα γκρίκο; Γιατί και τα δικά τους παραμύθια και οι θρύλοι ξεκινούν με το «μια φορά κι έναν καιρό»;
Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, όταν βασιλιάς της Κρήτης ήταν ο ξακουστός Ιδομενέας, γιος του Δευκαλίωνα και εγγονός του Μίνωα, τον κάλεσαν να συμμετέχει στον πόλεμο της Τροίας, όπου διακρίθηκε για την αντρειοσύνη και τα θάρρος του. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Ιδομενέας επέστρεψε στην Κρήτη σώος. Στο δρόμο της επιστροφής όμως, το πλοίο του έπεσε σε θύελλα. Ο Ιδομενέας τότε ορκίστηκε στο θεό Ποσειδώνα ότι αν έφτανε ζωντανός στην πατρίδα, θα θυσίαζε στο θεό όποιο ζωντανό ον αντίκριζε πρώτο. Όταν γύρισε, ο πρώτος που αντίκρισε ήταν ο γιος του. Αρνούμενος να τον θυσιάσει, προκάλεσε την οργή των θεών, που έστειλαν λοιμό στη χώρα κι έτσι οι κάτοικοι αποφάσισαν να τον εξορίσουν (Βιργίλιος III, 400). Και σύμφωνα με τον Όμηρο, εξορίστηκε στην Ιταλία, στη πόλη Σαλεντία και ίδρυσε ένα νέο Βασίλειο.
Ιταλοί που μιλούν ελληνικά ή Έλληνες της Κ. Ιταλίας;
Grecia Salentina είναι και μέχρι σήμερα το όνομα της περιοχής. Μιλάμε για το «τακούνι» της «μπότας» της Ιταλίας (βλ. φωτ. 1, 2). Στην περιοχή αυτή υπάρχουν και τα ελληνόφωνα χωριά, όπου μαζί με τα αντίστοιχα της Καλαβρίας συνιστούν ένα κομμάτι ελληνισμού, όσο ξεχασμένου τόσο και ζωντανού: Τον 16ο αιώνα τα ελληνικά χωριά ήταν περισσότερα από είκοσι, ενώ στα τέλη του 1800 είχαν περιοριστεί σε δεκατρία, μέχρι να καταλήξουν στα εννέα σημερινά χωριά, τα οποία είναι: η Καλημέρα, το Μαρτάνο, το Καστρινιάνο Ντέι Γρέτσι, το Κοριλιάνο, το Μαρτινιάνο, το Μελπινιάνο, το Σολέτο, η Στερνατία και το Τζολίνο. Τα χωριά αυτά βρίσκονται σε μια εύφορη πεδιάδα γεμάτη με αμπέλια, οπωροφόρα και φυτείες καπνού, μικρές βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου, κάρβουνου και οικοδομικών υλικών. Αν και θα περίμενε κάποιος το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων να είναι πολύ υψηλό, ωστόσο οι ντόπιοι ήταν μεν αγρότες σε εύφορα εδάφη, αλλά τα εδάφη δεν τους άνηκαν. Οι ιδιοκτήτες ήταν άλλοι, με αποτέλεσμα η δουλειά να είναι σκληρή και κουραστική. Γι’ αυτό και το