Πόρτο

Στην Πορτογαλία επισκεφτήκαμε το εργοστάσιο της εταιρείας Amorim, το οποίο παράγει ετησίως 1 δις. πώματα από φυσικό φελλό.

Ο φελλός είναι ίσως το στοιχείο μιας φιάλης κρασιού στο οποίο δίνουμε τη λιγότερη σημασία. Επειδή μάλιστα είναι το βασικό... εμπόδιο ανάμεσα σε εμάς και το κρασί μας, τις περισσότερες φορές τον αφαιρούμε βιαστικά, για να προχωρήσουμε στο σερβίρισμα. Εμείς όμως, για να μάθουμε -και να σας μεταφέρουμε- τα πάντα για την παραγωγή του, αποφασίσαμε να επισκεφτούμε την πατρίδα του, την Πορτογαλία. Πήγαμε, λοιπόν, στην

πόλη Mozelos, έξω από το Πόρτο, όπου βρίσκεται ένα από τα εργοστάσια της εταιρείας Amorim, της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής προϊόντων φυσικού φελλού στον κόσμο. Το εργοστάσιο λειτουργεί από το 1922, έχει όμως ανακαινιστεί και εξοπλιστεί με σύγχρονα μηχανήματα πολλές φορές από τότε. Σήμερα απασχολεί περίπου 400 εργαζομένους και παράγει περισσότερους από 1 δισεκατομμύριο φελλούς ετησίως.

Όπως είναι φυσικό, ολόκληρη η πόλη αλλά και η ευρύτερη περιοχή ζουν από το φελλό, ο οποίος άλλωστε αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα της Πορτογαλίας. Φελλόδεντρα (ένα είδος βελανιδιάς) υπάρχουν παντού στη χώρα και, την εποχή της συγκομιδής του φλοιού τους για την παραγωγή του φελλού (Μάιο - Αύγουστο), οικογένειες ολόκληρες απασχολούνται στις φυτείες, συχνά εξασφαλίζοντας από εκεί το ετήσιο εισόδημά τους. Ακριβώς επειδή η αφαίρεση του φλοιού του φελλόδεντρου είναι μια επίπονη διαδικασία, που χρειάζεται τεχνική και ιδιαίτερη προσοχή, το ημερομίσθιο των εργατών μπορεί να φτάσει και τα 120 €! Το κίνητρο είναι μεγάλο, κι έτσι η βιομηχανία φελλού μπορεί να υπερηφανεύεται ότι κρατάει τον αγροτικό κόσμο της Πορτογαλίας κοντά στη γη.

Μετά την αφαίρεσή του από το δέντρο, ο φλοιός, ο οποίος έχει πλέον τη μορφή μεγάλων λωρίδων, αφήνεται στο ύπαιθρο, για έξι μήνες, ώστε να ωριμάσει και να «σκληραγωγηθεί».

Από το δέντρο στο εργοστάσιο

Για να μπορεί ο φλοιός τους να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή προϊόντων φελλού, τα φελλόδεντρα πρέπει να πληρούν αυστηρές προδιαγραφές: να έχουν ύψος άνω του 1,5 μέτρου και η διάμετρος του κορμού τους να είναι μεγαλύτερη των 75 εκατοστών. Η αφαίρεση του φλοιού γίνεται κάθε 9 χρόνια, ωστόσο μόνο από την τρίτη φορά και μετά ο φλοιός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή φελλών για φιάλες οίνου - οι πρώτες δύο συγκομιδές θα δώσουν πρώτη ύλη για πατώματα, μονωτικά υλικά κ.ά. Το ίδιο δέντρο (καθώς ζει μέχρι και 200 χρόνια) θα αποφλοιωθεί έως και 18 φορές. Υπολογίζεται ότι κάθε κυβικό μέτρο φλοιού δίνει μέχρι 100 κιλά φελλού. Και μία λεπτομέρεια: τα πρώτα περίπου 10 εκατοστά φλοιού δεν αφαιρούνται από το δέντρο, καθώς υπάρχει κίνδυνος μολύνσεων από μύκητες και άλλους οργανισμούς που βρίσκονται στο έδαφος.

Μετά την αφαίρεσή του από το δέντρο, ο φλοιός, ο οποίος έχει πλέον τη μορφή μεγάλων λωρίδων, αφήνεται στα στοιχεία της φύσης (ήλιος, χιόνι, βροχή, αέρας) για 6 μήνες, ώστε να ωριμάσει και να «σκληραγωγηθεί». Όταν είναι έτοιμος, θα μεταφερθεί στο εργοστάσιο για να αρχίσει το ταξίδι του μέχρι το μπουκάλι. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι μεγάλες εταιρείες φελλού έχουν ως αρχή τους να μη σπαταλούν καθόλου πρώτη ύλη. Ακριβώς για να μην πετιέται τίποτα, λοιπόν, η επεξεργασία του φλοιού για την κατασκευή φελλών γίνεται κατόπιν παραγγελίας, κι έτσι η ποσότητα πρώτης ύλης που έρχεται κάθε φορά στο εργοστάσιο είναι προκαθορισμένη. Ακόμα και η φύρα, όμως, δηλαδή τα κομμάτια και τα ρινίσματα που θα περισσέψουν από την επεξεργασία, θα αξιοποιηθούν πλήρως, είτε στην κατασκευή φθηνών φελλών κατώτερης ποιότητας, είτε στην κατασκευή πατωμάτων, είτε ακόμα και ως καύσιμη ύλη.

Ο φλοιός κόβεται και περνάει από τα κατάλληλα μηχανήματα, ώστε να μας δώσει τους γνωστούς μας φελλούς. Κάθε κυβικό μέτρο φλοιού δίνει μέχρι 100 κιλά προϊόντος.

Η διαδικασία της επεξεργασίας ξεκινάει με το βράσιμο του φλοιού σε νερό με οξυζενέ και συνεχίζεται με την κοπή του στη μορφή -σχεδόν- του φελλού όπως τον ξέρουμε. Αυτό γίνεται είτε από εξειδικευμένους εργάτες είτε από ειδικά ρομπότ. Στη συνέχεια, οι φελλοί θα τριφτούν με γυαλόχαρτο -για αισθητικούς κυρίως λόγους-, αλλά κάθε άλλο παρά έτοιμοι θα είναι. Για την ακρίβεια, τότε ξεκινούν οι... ταλαιπωρίες τους. Κι αυτό γιατί η βασική αγωνία της εταιρείας είναι η εξάλειψη των τυχόν κινδύνων που μπορεί να κρύβει ένας φελλός - είτε από φυσικά ελαττώματα είτε από τους μύκητες που παράγουν την τριχλωροανισόλη (TCA), που έχει ως αποτέλεσμα το γνωστό φαινόμενο του «φελλομένου» κρασιού. Και πώς προλαμβάνονται αυτά; με αυστηρότατους ελέγχους ποιότητας σε όλα τα στάδια της παραγωγής.

«Δεν μπορούμε να εγγυηθούμε 100% αποτελεσματικότητα στην προστασία του φελλού από παράγοντες που βρίσκονται στο ίδιο το περιβάλλον. μπορούμε όμως να κάνουμε τα πάντα για να μειώσουμε στο ελάχιστο τις πιθανότητες ενός σφάλματος ή μιας μόλυνσης», λένε οι υπεύθυνοι της εταιρείας. Και πράγματι το κάνουν. Το εργοστάσιο διαθέτει ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο, το οποίο εξετάζει 14.000 τυχαία δείγματα κάθε μήνα. Τέλος, η Amorim έχει αναπτύξει και κατοχυρώσει μια μέθοδο που ονομάζεται ROSA (Rate of Optimal Steam Application), με την οποία εξουδετερώνονται οι μύκητες που βρίσκονται πάνω στο φελλό με τη χρήση ατμού.

Ο φελλός δεν απειλείται

«Η εφεύρεση εναλλακτικών, συνθετικών πωμάτων για τα μπουκάλια του κρασιού ήταν αναμενόμενη, και για εμάς ό,τι καλύτερο μπορούσε να συμβεί», λένε οι υπεύθυνοι της Amorim. Οπως υποστηρίζουν, όταν ο φελλός ήταν ο μόνος τρόπος σφράγισης των φιαλών, εταιρείες όπως η δική τους λειτουργούσαν ως μονοπώλια και δεν είχαν κανένα λόγο να κάνουν έρευνα για να αντιμετωπίσουν προβλήματα που ενδεχομένως παρουσίαζαν τα προϊόντα τους. Σήμερα η Amorim διαθέτει ένα σημαντικό ποσοστό του τζίρου της στην έρευνα και έχει επιτύχει καλύτερη ποιότητα και μεγαλύτερη αξιοπιστία. Οι πωλήσεις και η κερδοφορία της έχουν αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια, ενώ το μερίδιο αγοράς του φυσικού φελλού κυμαίνεται πλέον από το 70% και πάνω. Σύμφωνα με την εταιρεία, η κυριαρχία του φελλού στον οινικό κλάδο όχι μόνο δεν απειλείται, αλλά συνεχώς ενδυναμώνεται, καθώς αποτελεί λύση που συνδυάζει ιδανικά το σεβασμό στο περιβάλλον, την επιθυμητή εξέλιξη του κρασιού κατά τη διάρκεια της παλαίωσης, αλλά και ένα στοιχείο ρομαντισμού, που κάθε οινόφιλος επιζητεί.

Η αφαίρεση του φλοιού, από τον οποίο παίρνουμε το τελικό προϊόν, γίνεται κάθε 9 χρόνια.

Πέρα από οινοποιεία σε όλο τον κόσμο (τα οποία εξασφαλίζουν το 70% των εσόδων της), η Amorim παράγει πολλές και ποικίλες εκδοχές φελλού για κλάδους που ίσως να μη φανταζόμαστε. Ανάμεσα στους πελάτες της συγκαταλέγονται πολυτελείς αυτοκινητοβιομηχανίες, που χρησιμοποιούν επενδύσεις από φελλό στο εσωτερικό κάποιων μοντέλων τους, οίκοι μόδας που τον χρησιμοποιούν σε παπούτσια και αξεσουάρ, εταιρείες παραγωγής πατωμάτων σπιτιών, μονωτικών και άλλων δομικών υλικών, καθώς και η NASA, η οποία χρησιμοποιεί φελλό στο εσωτερικό των διαστημοπλοίων, επειδή είναι ελαφρύς, ευλύγιστος και ιδανικός για στεγανοποίηση.

Για την ιστορία

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα φελλόδεντρα ήταν από τα βασικά είδη δέντρων της μεσογείου πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια, καθώς ήταν από τα μόνα που μπορούσαν να αντέξουν το πολικό ψύχος που υπήρχε τότε στην περιοχή, λόγω του χοντρού φλοιού τους.Ο πρώτος που εμπνεύστηκε τη χρήση του φελλού για να σφραγίσει μια γυάλινη φιάλη κρασιού ήταν ο διάσημος πλέον καλόγερος (Dom) Pierre Perignon.

tip Για να κρατήσουμε τους φελλούς των κρασιών μας σε τέλεια φόρμα, συντηρούμε τα κρασιά μας σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, αλλά πάνω από όλα σε οριζόντια θέση. Με αυτόν τον τρόπο, βρέχεται συνεχώς ο φελλός από το κρασί, διατηρεί το σωστό σχήμα και την τέλεια ευκαμψία του, και το οξυγόνο που θα τον διαπεράσει θα είναι ελάχιστο και ελεγχόμενο – όχι ανεξέλεγκτο, με κίνδυνο να αλλοιώσει το περιεχόμενο της φιάλης μας, οξειδώνοντάς το.