Στην τελική ευθεία

Αντίστροφα μετρούν πλέον τις μέρες στην Τουρκία ενόψει του δημοψηφίσματος της Κυριακής
Ακόμη κι αν υπερισχύσει το «όχι», την Κυριακή, και οι ψηφοφόροι δεν δώσουν στον Ερντογάν τις εκτελεστικές εξουσίες που επιθυμεί, η δημοκρατία και το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας θα έχουν υποστεί ζημιά, εκτιμούν αναλυτές

Στις 16 Απριλίου οι Τούρκοι πολίτες θα αποφασίσουν με το δημοψήφισμα

Το δημοψήφισμα έχει φέρει στην επιφάνεια το βαθύ ρήγμα που υπάρχει εντός και εκτός της Τουρκίας, καθώς θα αλλάξει το τουρκικό πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό. Θα καταργηθεί το γραφείο του πρωθυπουργού και ο πρόεδρος, ο οποίος θα εκλέγεται απευθείας από τον λαό, θα είναι πλέον ο επικεφαλής του εκτελεστικού βραχίονα της κυβέρνησης καθώς και επικεφαλής του κράτους.

Ο πρόεδρος θα αποκτήσει επιπλέον εξουσίες, περιλαμβανομένου του δικαιώματος να καταρτίζει τον προϋπολογισμό, να διορίζει και να καθαιρεί υπουργούς και να εκδίδει σε κάποιες περιπτώσεις διατάγματα. Ο πρόεδρος θα επιτρέπεται εξάλλου να διατηρήσει σχέση με κάποιο πολιτικό κόμμα.

Με το ισχύον σύστημα ο πρόεδρος απαιτείται να κόβει τουλάχιστον εικονικά τους κομματικούς του δεσμούς και να κυβερνά ως «ουδέτερος». Με λίγα λόγια, εφόσον ο πρόεδρος θα αποκτήσει μεγάλες εξουσίες, σύμφωνα με τις προταθείσες αλλαγές, το δημοψήφισμα είναι μια ψήφος για τον ίδιο τον πρόεδρο Ερντογάν.

Ο Ερντογάν επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του προέδρου από το 2005. Το σχέδιό του ενισχύθηκε έπειτα από το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, το καλοκαίρι του 2016, το οποίο του επέτρεψε να ισχυριστεί πιο πειστικά ότι απαιτούνται ριζικές αλλαγές. Αλλά το δημοψήφισμα έχει αποδειχτεί άκρως διχαστικό.

Ποιοι τάσσονται υπέρ
Εύλογα εκείνοι που τάσσονται υπέρ του «evet» («ναι») είναι οι υποστηρικτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Ισχυρίζονται ότι οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τον εξορθολογισμό της τουρκικής κυβέρνησης, ώστε αυτή να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου πολιτικού περιβάλλοντος.

Πιο αναπάντεχη είναι η υποστήριξη του ακροδεξιού MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) προς τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, καθώς το MHP ήταν παραδοσιακά αντίθετο στην ιδέα ενός προεδρικού συστήματος.

Φήμες θέλουν τον ηγέτη του κόμματος Ντεβλέτ Μπαχτσελί να έχει εξασφαλίσει θέση αντιπροέδρου με αντάλλαγμα τη συνεργασία του. Το τουρκικό κοινοβούλιο έχει ήδη ψηφίσει τις συνταγματικές αλλαγές, αλλά απαιτείται η έγκρισή τους με τη λαϊκή ψήφο για να γίνουν νόμος.

Ποιοι τάσσονται κατά
Το δημοψήφισμα βρίσκει σφόδρα αντίθετα τα δύο άλλα μεγάλα τουρκικά κόμματα, πλην του κυβερνώντος: το κεμαλικό και σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το αριστερό φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP).

Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οργανώσεις για την προώθηση της Δημοκρατίας λένε επίσης «hayir» («όχι») στο δημοψήφισμα. Υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές ουσιαστικά θα επιτρέψουν στον Ερντογάν να κυβερνά ως δικτάτορας.

Σε περίπτωση που επικρατήσει το «ναι», το δημοψήφισμα θα επιτρέψει στον Ερντογάν να διεκδικήσει δύο θητείες στην προεδρία κατά τις επόμενες εθνικές εκλογές στην Τουρκία το 2019. Επομένως, θα μπορεί να παραμένει στην εξουσία μέχρι το 2029.

Οι δημοσκοπήσεις, πάντως, δείχνουν μεγάλο αριθμό αναποφάσιστων -10%- κάτι που μπορεί να κρίνει και το αποτέλεσμα. Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις έχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ τους, μια ακόμη ένδειξη της πόλωσης του εκλογικού σώματος.

Αμφιβάλλουν οι επενδυτές
Η τουρκική κυβέρνηση εκτιμά ότι, αν εγκριθεί η συνταγματική μεταρρύθμιση στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, θα είναι πιο εύκολο να προχωρήσουν οι πολυαναμενόμενες μεταρρυθμίσεις στην αγορά, όμως οι επενδυτές δεν είναι τόσο βέβαιοι.

Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) εκτιμά ότι το δημοψήφισμα θα του επιτρέψει να επιταχύνει την υιοθέτηση νομοσχεδίων και να παρουσιάσει ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων στον φορολογικό και τον επενδυτικό τομέα που επιθυμούν οι επενδυτές, κυρίως οι ξένοι.

Αν και κάποτε θεωρούνταν μια από τις πιο υποσχόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες, η Τουρκία έχει πληγεί από το μαζικό ξεπούλημα της λίρας εξαιτίας των ανησυχιών για τη διάβρωση των θεσμών και την αυξανόμενη επιρροή του Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της χώρας. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν συλληφθεί στις διώξεις που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, όμως, αυτοί παραμένουν επιφυλακτικοί, επισημαίνοντας ότι είναι απαραίτητες ευρείες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να ενισχυθεί η παραγωγικότητα, να απελευθερωθεί η αγορά εργασίας και να αυξηθούν οι εξαγωγές.

«Η μακροπρόθεσμη προοπτική της Τουρκίας θα γίνει θετική, αφού το δημοψήφισμα άρει την πολιτική αβεβαιότητα», δήλωσε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μεχμέτ Σιμσέκ σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο TRT Haber προχθες Δευτέρα.

«Έχουμε προετοιμάσει τις μεταρρυθμίσεις, όμως, δεν είχαμε την ευκαιρία να τις εφαρμόσουμε συστηματικά, θα επιταχύνουμε τις μεταρρυθμίσεις από τον Μάιο του 2017. Σε αυτές περιλαμβάνονται βελτιώσεις στο επενδυτικό περιβάλλον και μεταρρυθμίσεις στον φορολογικό και δικαστικό τομέα», εξήγησε.

«Έχουμε ξανακούσει τα επιχειρήματα αυτά», απαντά ο Ουίλιαμ Τζάκσον του Capital Economics του Λονδίνου. «Δεν το έχουμε δει ποτέ να συμβαίνει, τουλάχιστον όχι τα τελευταία έξι ή επτά χρόνια. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος», πρόσθεσε. Αν και κάποιοι επενδυτές φαίνεται να προετοιμάζονται για νίκη του «ναι», η άμεση αντίδραση είναι πιθανόν να μην έχει μεγάλη διάρκεια, με τις αγορές να ενδιαφέρονται κυρίως για το τι θα συμβεί μετά.

«Το τι θα συμβεί μετά το δημοψήφισμα στην πραγματικότητα θα έχει μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις για την Τουρκία και πιστεύουμε ότι μετά τη βραχυπρόθεσμη και την άμεση αντίδραση στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, οι παράγοντες της αγοράς θα επικεντρωθούν στα επακόλουθα», εκτίμησε ο Οζγκούρ Αλτούγ επικεφαλής οικονομολόγος στην BGC Partners. Και στη συνέχεια είναι πιθανόν να καθυστερήσουν οι μεταρρυθμίσεις, κυρίως επειδή το ενδεχόμενο των πρόωρων εκλογών φαίνεται να είναι πολύ πιθανό.

«Δεν υπάρχει καλή έκβαση»
Το δημοψήφισμα στην Τουρκία για την ενίσχυση των εξουσιών του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι μάλλον απίθανο να αμβλύνει τις εντάσεις της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και κινδυνεύει να βάλει τέλος στις εδώ και καιρό τελματωμένες προσπάθειες της Άγκυρας να ενταχθεί στο μπλοκ, εκτιμούν αξιωματούχοι από τις Βρυξέλλες.

Ακόμη κι αν υπερισχύσει το «όχι» την Κυριακή και οι ψηφοφόροι δεν δώσουν στον Ερντογάν τις εκτελεστικές εξουσίες που επιθυμεί, η δημοκρατία και το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας θα έχουν υποστεί ζημιά και το πιο πιθανό είναι ο Τούρκος πρόεδρος να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις στους επικριτές του, σημειώνουν.

«Δεν υπάρχει καλή έκβαση» στο δημοψήφισμα, σημειώνει ο Μαρκ Πιερινί, πρώην πρεσβευτής της ΕΕ στην Τουρκία, ο οποίος είναι πλέον στο Carnegie Europe. «Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο χάσμα μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών και του Ερντογάν και δεν πιστεύω ότι μπορεί εύκολα να κλείσει», πρόσθεσε, προβλέποντας όμως «μια ευγενική σιωπή» από την πλευρά της ΕΕ στην περίπτωση που επικρατήσει το «ναι» στο δημοψήφισμα.

Η Τουρκία, χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις για την ένταξή της στην ΕΕ το 2005, ενώ έχει συνάψει συμφωνία με το μπλοκ για τον περιορισμό της εισροής προσφύγων στο ευρωπαϊκό έδαφος.

Ψευδής σταθερότητα
Όμως, οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν καταγγείλει την καταστολή που έχει ξεκινήσει ο Ερντογάν μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο, ενώ οι σχέσεις της Άγκυρας με τις Βρυξέλλες επιδεινώθηκαν περαιτέρω, όταν η πρώτη κατηγόρησε την Ολλανδία και τη Γερμανία για ναζιστικές πρακτικές, αφού απαγόρευσαν τη διεξαγωγή εκδηλώσεων στο έδαφός τους υπέρ του «ναι» στο δημοψήφισμα.

Ένας άλλος ανώτερος Ευρωπαίος αξιωματούχος δήλωσε στο Reuters ότι μια νίκη του Ερντογάν, η οποία θα του ανοίξει τον δρόμο να διεκδικήσει δύο ακόμη πενταετείς θητείες στην προεδρία, ενδέχεται να φέρει σταθερότητα στην Τουρκία, επιτρέποντας στην ΕΕ να ενισχύσει τους εμπορικούς και επιχειρηματικούς της δεσμούς με τη χώρα. «Διαφορετικά, θα επικρατήσει χάος», εκτίμησε. Όμως αρκετοί άλλοι διαφωνούν, με έναν άλλο υψηλόβαθμο αξιωματούχο να απορρίπτει την προοπτική αυτή ως «ψευδή σταθερότητα στο όνομα μιας αυταρχικής εξουσίας».

Επικίνδυνα όλα τα σενάρια
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το αποτέλεσμα είναι αμφίρροπο. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν όλα τα αποτελέσματα -είτε υπάρξει ξεκάθαρη νίκη του Ερντογάν, είτε ήττα με μικρή διαφορά, είτε αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα- επικίνδυνα. Μια νίκη θα επιτρέψει στον Ερντογάν να προχωρήσει στις συνταγματικές αλλαγές που επιθυμεί και πιθανόν να φτάσει μέχρι την επαναφορά της θανατικής ποινής, τερματίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις προσπάθειες της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ. Η επαναφορά της εσχάτης των ποινών αποτελεί ήδη θέμα συζήτησης μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.

Νομικοί από το Συμβούλιο της Ευρώπης, στο οποίο συμμετέχει η Τουρκία, προειδοποίησαν τον Μάρτιο ότι μια προεδρία με σχεδόν απεριόριστες εξουσίες θα αποτελέσει «ένα επικίνδυνο βήμα προς τα πίσω» για τη δημοκρατία. Ο Ερντογάν και οι υποστηρικτές του απορρίπτουν τους ισχυρισμούς αυτούς, επισημαίνοντας ότι το προτεινόμενο σύστημα θα έχει μηχανισμούς ελέγχου του προέδρου.

Και τα άλλα σενάρια είναι εξίσου ζοφερά, σύμφωνα με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους. Ένα αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα πιθανόν θα προκαλέσει μια περίοδο αστάθειας, ίσως και περισσότερης βίας. Μια ήττα με μικρή διαφορά θα σημάνει ότι ο Ερντογάν θα παραμείνει στην εξουσία. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκτιμούν ότι ο Τούρκος πρόεδρος είναι πιθανόν να προκαλέσει πρόωρες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, που κανονικά είναι προγραμματισμένες για το 2019, είτε κερδίσει είτε χάσει.

«Αν χάσει, μπορούμε να αναμένουμε μια πολύ σκληρή, βίαιη προεκλογική εκστρατεία, είναι πιθανόν να δούμε και τις δύο πλευρές να καταφεύγουν στη βία», είπε ένας τρίτος Ευρωπαίος αξιωματούχος. «Θα καταστείλει ακόμη περισσότερο την αντιπολίτευση (και) (…) αν το αποτέλεσμα είναι αμφιλεγόμενο, ίσως αποσταθεροποιηθεί όλη η κατάσταση», πρόσθεσε.

Το ιδανικό σενάριο για τις Βρυξέλλες θα ήταν μια περίοδος ηρεμίας στην Τουρκία μετά το δημοψήφισμα, κάτι που θα επιτρέψει στην Άγκυρα και τις Βρυξέλλες να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους και να εκσυγχρονίσουν την τελωνειακή τους ένωση, ίσως ακόμη και να χαλαρώσουν οι όροι για τη βίζα που χρειάζονται οι Τούρκοι πολίτες για να ταξιδέψουν στην ΕΕ.

Προϋπόθεση για αυτό αποτελεί να υπάρξει κάποια πρόοδος στις συνομιλίες για τα Κυπριακό. «Δεν υπάρχει κανένα εντελώς καλό αποτέλεσμα για εμάς. Όμως κάποια σενάρια θα είναι χειρότερα από τα άλλα», κατέληξε ο Ευρωπαίος αξιωματούχος, ο οποίος αναμένει πως ο Ερντογάν θα αναθεωρήσει τις σχέσεις του με την ΕΕ ό,τι κι αν συμβεί.

Έκρηξη στο Ντιγιάρμπακιρ
Στο μεταξύ, ένας άνθρωπος σκοτώθηκε χθες και πολλοί τραυματίστηκαν από έκρηξη σε κτήριο της αστυνομίας στην πόλη Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοανατολικής Τουρκίας, λίγες μέρες πριν από τη διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος, όμως ο υπουργός Εσωτερικών εμφανίστηκε να αποκλείει το ενδεχόμενο εγκληματικής ενέργειας.

Η έκρηξη, που προκάλεσε τη μερική κατάρρευση της στέγης του κτηρίου, σημειώθηκε στη διάρκεια επισκευής τεθωρακισμένου οχήματος, ανακοινώθηκε από το γραφείο του κυβερνήτη του Ντιγιάρμπακιρ, σύμφωνα με το οποίο ένας άνθρωπος υπέκυψε στα τραύματά του στο νοσοκομείο, ενώ τα αιτία της έκρηξης παραμένουν άγνωστα.

Το Ντιγιάρμπακιρ είναι η μεγαλύτερη πόλη στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου αντάρτες του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) διεξάγουν ένοπλο αγώνα για περισσότερες από τρεις δεκαετίες με σκοπό την αυτονομία των Κούρδων. Η βία έχει αναζωπυρωθεί μετά την κατάρρευση μιας εκεχειρίας τον Ιούλιο του 2015.

Ωστόσο, ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού δήλωσε πως η έκρηξη, που έστειλε μια μεγάλη στήλη καπνού πάνω από τα γειτονικά κτήρια και άφησε έναν κρατήρα στο έδαφος, φαίνεται να οφείλεται σε ατύχημα. «Η έκρηξη σημειώθηκε σε ένα τμήμα του κτηρίου που στεγάζει την αστυνομία κατά των διαδηλώσεων, όπου πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης οχημάτων», είπε, σύμφωνα με το τηλεοπτικό δίκτυο CNN Turk, στη διάρκεια μιας ομιλίας στην Κωνσταντινούπολη.

«Προς το παρόν, δεν φαίνεται να υπάρχει εξωτερική παρέμβαση, και η έκρηξη προκλήθηκε από το υπό επισκευή όχημα. Ένας άνθρωπος έχει εγκλωβιστεί κάτω από τα συντρίμμια», είπε.

Συνελήφθησαν 19 ύποπτοι τζιχαντιστές
Την ίδια στιγμή, η τουρκική αστυνομία συνέλαβε 19 πρόσωπα για τα οποία υπάρχουν υποψίες ότι είναι μέλη του Ισλαμικού Κράτους και σχεδίαζαν επιθέσεις δολιοφθοράς προκειμένου να διαταράξουν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος για τη συνταγματική αναθεώρηση.

Σύμφωνα με το πρακτορείο Ανατολή πρόκειται για 10 Τούρκους και 9 Σύρους που συνελήφθησαν στη Σμύρνη, στο πλαίσιο μιας έρευνας για την αποτροπή των σχεδίων του ΙΚ. Στις έρευνες που έγιναν στα σπίτια, όπου διέμεναν οι ύποπτοι, βρέθηκαν πολλά έγγραφα που αφορούν το ΙΚ, καθώς και στολές μάχης.

Το πρακτορείο ανέφερε επίσης ότι οι συλληφθέντες βρίσκονταν σε επαφή με μέλη του ΙΚ στη Συρία. Στο τελευταίιο τεύχος του περιοδικού Al-Naba οι τζιχαντιστές του ΙΚ κάλεσαν τους υποστηρικτές τους να εξαπολύσουν επιθέσεις σε εκλογικά κέντρα στην Τουρκία κατά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.
Πηγές: ΑΠΕ, Deutche Welle, The Guardian