Συλλογικό έργο: «Η Ιστορία έχει πρόσωπο»

Κρατάμε στα χέρια μας ένα μνημειώδες έργο σε μια πολύ σημαντική χρονική στιγμή για την Ελλάδα και την ιστορική της μνήμη. Πρόκειται για το λεύκωμα του Βέλγου διπλωμάτη και ζωγράφου Benjamin Mary, μοναδικό ιστορικό τεκμήριο, γνωστό μόνο στους συλλεκτικούς κύκλους και αγνοημένο από χρόνια. Σήμερα, το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου, με έδρα το Vaduz, Liechtenstein, που μοναδικό ενδιαφέρον του είχε την ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου,

εμπλούτισε τη συλλογή του με το μοναδικό αυτό έργο, του οποίου η κυκλοφορία συνιστά μεγάλη συμβολή στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση. Η έκδοση ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει και στα αγγλικά.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Το λεύκωμα περιέχει 320 προσωπογραφίες Ελλήνων αγωνιστών, κυρίως, οι οποίες υπομνηματίζονται από επιφανείς επιστήμονες και έτσι έρχονται στο φως και πρόσωπα άγνωστα, τα οποία ο Mary συνάντησε στην Αθήνα, είκοσι χρόνια μετά την έναρξη του Αγώνα. Το μεγαλύτερο ευτύχημα στην ιστορική συγκυρία είναι ότι ο καλλιτέχνης πρόλαβε, πριν φύγει από την Ελλάδα, να ζωγραφίσει και τη Συνέλευση του 1843-1844, απόρροια της οποίας ήταν το Σύνταγμα.

«Τοις εντευξομένοις», ο τίτλος του κειμένου το οποίο υπογράφει η Δρ Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου, ιστορικός του Δικαίου και των Θεσμών, σημαίνει πως το κείμενο απευθύνεται σε όσους γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, πράγμα που δεν είναι αυτονόητο τον 19ο αιώνα. Μας πληροφορεί επίσης ότι αυτό το λεύκωμα είναι συνέχεια ενός άλλου, το οποίο παρουσίαζε τις γυναίκες που είχε αποσιωπήσει η ιστορία ως μη πρωταγωνίστριες στον Αγώνα.

«Το τεκμήριο» είναι το χειρόγραφο των προσωπογραφιών με ταξινομικό αριθμό του ιδρύματος Β. 2380. Τις πολύτιμες πληροφορίες μάς παρέχει η Δρ Φιλόλογος και Παλαιολόγος Μαρία Γιουρούκου καθώς και η Leonora Navari, βιβλιογράφος και ιστορικός βιβλίου. Οι πληροφορίες μιλούν για υδατογραφίες με καστανοκόκκινο χρώμα, για τον αριθμό των προσώπων, για το είδος χαρτιού, από ποιον χαρτόμυλο προήλθε το χαρτί, μελάνια, μολύβια, προσχέδια, ιδιόχειρη υπογραφή στην ελληνική, ιταλική, γαλλική, σημειώσεις στη γαλλική, για να αποδειχτεί, εν τέλει, ότι τα καλά υλικά διαφύλαξαν τις προσωπογραφίες για να μπορεί σήμερα αυτό το λεύκωμα να συμπληρώνει τη βιβλιογραφία σχετικά με τις προσωπικότητες και την εποχή του ηρωικού 1821.

Στην ενότητα «Ένας ρομαντικός Φιλελεύθερος στην οθωνική Ελλάδα: ο Βέλγος διπλωμάτης Benjamin Mary», ο Δρ Γιώργος Τζεδόπουλος, ιστορικός, μας δίνει βιογραφικά στοιχεία του διπλωμάτη καλλιτέχνη, την οικογενειακή του παράδοση και τις σπουδές του, τα υπηρεσιακά ταξίδια αλλά και τα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, τα οποία γονιμοποιήθηκαν με την εκτενή συλλογή σχεδίων.

Ο Mary διορίστηκε διπλωματικός αντιπρόσωπος του Βελγίου στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1838 και ενώ για τον θρόνο είχε επιλεγεί ο Όθων και όχι ο Λεοπόλδος του Βελγίου. Στην Αθήνα έφτασε τον Ιούλιο του 1839 και βρήκε «το γυμνό αττικό τοπίο παραδομένο στον αφόρητο ήλιο του καλοκαιριού». Παρά τις αντιξοότητες και τις πολιτικές ίντριγκες, θεωρούσε ότι οι αγωνιστές ανήκαν στην περιοχή του μύθου και του αγνού ηρωισμού παρά σ’ εκείνην της καθημερινής πολιτικής. Με πολλούς Έλληνες ανέπτυξε δεσμούς, όπως δείχνουν τα πολυάριθμα πορτρέτα ανδρών και γυναικών που φιλοτέχνησε. Στον Πειραιά νοίκιασε σπίτι για τα θαλασσινά μπάνια του και έκανε περιοδεία στις Κυκλάδες.

Γενικώς όμως αποκόμισε δυσάρεστη εμπειρία από την Ελλάδα, λόγω της ανάμειξης των ξένων δυνάμεων στην ελληνική πολιτική, του ελέγχου πάσης κινήσεως από τον Όθωνα, της νοθείας των εκλογών στην Πάτρα, των αυθαιρεσιών της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου, της διαμάχης με τον Άγγλο διπλωμάτη Lyons. Επίσης, προέβλεψε την προσάρτηση της Κύπρου στις αγγλικές κτήσεις. Ο Άγγλος αρχαιολόγος Charles Fellows είχε θαυμάσει τις οχυρώσεις της Αμμοχώστου και προέβλεψε πως δεν θα αργούσε να προστεθεί η Κύπρος στις κτήσεις τους: «Η χαριτωμένη μας ανιψιά, η βασίλισσα Βικτωρία, θα προσέθετε ευχαρίστως τούτο το κόσμημα στη Μάλτα και το Γιβραλτάρ». Όμως οι πολιτικές περιπέτειες τον έφθειραν και τον Ιούλιο του 1846 πέθανε.

{jb_quote} Ο τόμος είναι επιβλητικός, πολυτελής, προκαλεί συγκίνηση, υπερηφάνεια, ευγνωμοσύνη. {/jb_quote}

Ο Mary είδε την Ελλάδα του μύθου, όμως δεν τον προσήλκυσαν οι αρχαιότητες αλλά τα πρόσωπα της καθημερινής ζωής και θρησκείας. Το ενδιαφέρον του επικεντρωνόταν στην Καρύταινα, την «αετοφωλιά του Κολοκοτρώνη», ενώ θεώρησε το συνταγματικό 1843 προπομπό της χειραφέτησης.

Για τον ζωγράφο Mary γράφει η Ιφιγένεια Βογιατζή, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, η οποία στην έρευνά της μας δείχνει τι επιλέγει ο ζωγράφος, σε τι δίνει αξία, σε τι συμπέρασμα καταλήγουμε εμείς κρίνοντας από το ότι, ενώ του άρεσαν τα τοπία, αποδείχτηκε πολύ καλός φυσιογνωμιστής. Σε πολλά πορτρέτα προσθέτει και σχόλια και, είτε βιαστικά είτε με άνεση σκιτσάρει-ζωγραφίζει, τα πρόσωπα είναι αναγνωρίσιμα. Η προσωπογραφία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη ταιριάζει απολύτως με το νεκρικό εκμαγείο (προσωπογραφία στο εξώφυλλο του τόμου). Η ερευνήτρια τονίζει τη σημασία των πληρεξουσίων στην Εθνοσυνέλευση του 1843, των κληρικών, των στολών του οθωνικού στρατού, από τις οποίες ελάχιστες σώζονται σήμερα, μία του Γενναίου Κολοκοτρώνη και μία της οικογενείας Μπότσαρη. Τέλος, ανάλογα με την απαίτηση των πελατών, ο ζωγράφος άφηνε αντίγραφο.

Η ιστορικός Δήμητρα Κουκίου μάς παρουσιάζει τον Benjamin Mary ως φωτορεπόρτερ της Εθνικής Συνελεύσεως του 1843-1844, η οποία πήρε διεθνείς διαστάσεις και στην οποία ο Mary βρισκόταν ως εντεταλμένος παρατηρητής. Οι προσωπογραφίες του με τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των αγωνιστών και των πολιτικών, καθώς και τα σχόλιά του, αποτελούν ιστορική πηγή. Περιγράφεται με λεπτομέρειες ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ο οποίος δεξιώθηκε στο σπίτι του τα επιφανή μέλη της Συνέλευσης. Το γεγονός διατυμπανίστηκε, έγινε δοξολογία και ως χώρος επελέγη η αίθουσα χορού της πρώτης βασιλικής κατοικίας. Σημαίνον το σχόλιο του ποιητή Αλέξανδρου Σούτσου: «Κατά το 1833 εις το Ναύπλιον, πρωτεύουσαν τότε του Κράτους, το ελληνικόν βουλευτικόν έγινε βασιλικόν χορευτήριον. Κατά το 1843 εις τας Αθήνας, πρωτεύουσα σήμερα του κράτους, το βασιλικόν χορευτήριον γίνεται Ελληνικόν βουλευτικόν».

Η Χαρίκλεια Δημακοπούλου μιλά και για το Εκκλησιαστικό Ζήτημα και τη σημαντική παρουσία των κληρικών στις προσωπογραφίες. Το Εκκλησιαστικό Ζήτημα, μεγάλο και σοβαρό, αφορά το «Αυτοκέφαλο» της Εκκλησίας, στο οποίο ενεπλάκησαν πολλά μεγάλα ονόματα της εποχής και συγκρούστηκαν με τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Το ζήτημα ετέθη στην Εθνοσυνέλευση και τελικώς με το άρθρο 2 του Συντάγματος «Η ορθόδοξος εκκλησία της Ελλάδος αναγνωρίζεται ως αυτοκέφαλος». Το θέμα έκλεισε οριστικά το 1850.

Για την παρουσία της Κύπρου στο λεύκωμα γράφει η Κουκίου, η οποία θεωρεί ότι η παρουσία Κυπρίων αγωνιστών υπήρξε και ο πρωταρχικός λόγος για να περιέλθει το λεύκωμα στο Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου. Πρόκειται για πρόσωπα που ζούσαν στην οθωνική Ελλάδα και έλαβαν μέρος στον Αγώνα. Γίνεται λεπτομερής αναφορά στον κυπριακό Αγώνα και τη θυσία των αγωνιστών, τη φυγή στην Ελλάδα και την ένταξή τους στην Ιωνική Φάλαγγα που συγκροτήθηκε στο Ναύπλιο το 1826. Ο Mary πέρασε από την Κύπρο το 1844, περιηγήθηκε το νησί και έκανε τις προσωπογραφίες του, παράλληλα μετέφερε τις εντυπώσεις του στον υπουργό Εξωτερικών, μεταξύ των οποίων και για τον καθεδρικό της Αμμοχώστου τον οποίο είχαν «ατιμάσει» οι Τούρκοι. Γενικά, οι εντυπώσεις από τις περιγραφές του καλλιτέχνη και διπλωμάτη, οι παραλληλισμοί των λιμανιών με αποβάθρες του Λονδίνου και του Πλίμουθ, τον υποψιάζουν για τη μελλοντική κατάκτηση του νησιού από τους Άγγλους.

Στη «Μεταξύ Εικόνων και Έρευνας» ενότητα γίνεται λόγος για τη μεγάλη προσπάθεια να ταυτοποιηθούν τα εικονιζόμενα πρόσωπα, για πολλά από τα οποία δεν υπάρχουν πληροφορίες. Από το λεύκωμα απουσιάζουν το βασιλικό ζεύγος, πολλά γνωστά πρόσωπα, ενώ πολλά γυναικεία πρόσωπα είναι αταυτοποίητα.

Ο χώρος δεν επαρκεί για μια διεξοδική παρουσίαση, αλλά πιστεύουμε πως ο αναγνώστης παίρνει μια ιδέα. Ωστόσο, εκείνο που κυριαρχεί στο λεύκωμα είναι οι προσωπογραφίες, στις οποίες ο θεατής-αναγνώστης θα προσέξει το βλέμμα το έντονο των προσώπων, τις στολές και τις περίτεχνες διακοσμήσεις τους, τα μαλλιά και τα γένια, τα ποικίλα καλύμματα της κεφαλής, τις εκφράσεις. Το λεύκωμα συμπληρώνεται με κατάλογο ονομάτων και βιογραφικά σημειώματα, όπου υπάρχουν πληροφορίες και εκτεταμένη βιβλιογραφία. Ο τόμος είναι επιβλητικός, πολυτελής, προκαλεί συγκίνηση, υπερηφάνεια, ευγνωμοσύνη.

Η Ιστορία έχει πρόσωπο
Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον Βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου
Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου & Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος
σ. 384
ISBN: 978-960-6812-97-2
Τιμή: 80,00€