Αντώνης Δ. Σκιαθάς: «Κατασκοπεία του χρόνου»

Ενεργό μέλος στα πολιτιστικά δρώμενα της Πάτρας και όχι μόνο, με απήχηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες), ο Αντώνης Σκιαθάς έχει ασχοληθεί τόσο με την ποίηση όσο και με το δοκίμιο, την Ιστορία και την Εκπαίδευση.

Στο βιβλίο του Κατασκοπεία του χρόνου, τα ειδολογικά όρια συμπλέκονται. Πρόκειται για πεζό ποίημα, όπου ο ποιητικός ρυθμός συνοδεύει τον πεζό λόγο. Η λυρική διάθεση αναπτύσσεται συνδυαστικά με στοιχεία επικά και αφηγηματικά, που εμπεριέχουν τόσο τον ρυθμό όσο και το μέτρο. Συχνά παρεισφρέουν

Το βιβλίο είναι δομημένο σε τέσσερα μέρη: Ένα εισαγωγικό «Συμφιλίωση», δύο που συνδέονται άμεσα με τον τίτλο: «Χρόνος», «Κατασκοπεία», αντίστοιχα, και ένα τρίτο καθαρά διηγηματικό «Οι εμμονές», με υπότιτλο «Ιστορίες για την γενέθλια πόλη». Τα αυτοβιογραφικά, υποθέτουμε, κομμάτια του τελευταίου μέρους είναι εξαιρετικά. Αποδεσμεύουν την κρυμμένη αλήθεια ενός τρυφερού ανθρώπου. Μέσα από την ατομική μικροϊστορία βέβαια περνά η συλλογική μνήμη και περιπέτεια. Για παράδειγμα, στο διήγημα «Το καρβουνιάρικο», οι μνήμες και οι πληγές της Σμύρνης μετακόμισαν στο Περιστέρι:

Τα σπίτια ισόγεια και ο δρόμος στρωμένος χοντρό χαλίκι. Μέσα της δεκαετίας του ’60 και το Περιστέρι στις άκρες της Αθήνας προσπαθούσε ν’ αναστηθεί στην περιπέτεια της αντιπαροχής.

Στην εισαγωγική «Συμφιλίωση» διαβάζουμε: Σ’ ένα κρύο σπίτι έμαθα να γράφω. Υπόγειο ήτανε. Το νερό μέχρι το γόνατο./ Τα έπιπλα στην παλίρροια της μοναξιάς […] και καταλήγει: Να στήσουμε μια τέντα στο ξέφωτο θέλαμε, να βρουν απάγκιο όσοι μοναχικοί έφερναν αντίλαλο κρυμμένο στα σωθικά τους και στάχτες λέξεων με όλα τα «Αν» του κόσμου, επιδιώκοντας μια συμφιλίωση στο σαρκίο του χρόνου και στα σκοτεινά νερά της μνήμης που χάλασαν το σπίτι.

Θέματα που απασχολούν τον ποιητή: ο χρόνος, η μνήμη, η λήθη, η φτώχεια, η μοναξιά, η ευθύνη, ο εγκλεισμός, τα τραύματα και οι ενοχές, ο θάνατος (πολλές σκηνές θανάτου και καταστροφής, κοιμητήρια και νεκρικές εικόνες): Ο θάνατος είναι άσκηση για ζωή, λέει.

Κεντρική η θέση του χρόνου. Προσωποποιώντας τον, μιλά για το σαρκίο του χρόνου, για τα ρούχα του χρόνου, για τα σώματα του χρόνου, για τα σανίδια του χρόνου σαθρά από τη λησμονιά, για τις σκευωρίες αλλά και το άυλο του χρόνου. Ο χρόνος, πέρα από τις ρητές αναφορές, προκύπτει και από τις εποχές και από την εναλλαγή μέρας-νύχτας, φωτός-σκοταδιού. Ο χρόνος ως σύντομο παρόν ή ως αιωνιότητα. Συχνά ο ποιητής, ρητά ή υπόρρητα, πατώντας στο παρόν μιλά για το παρελθόν με το βλέμμα στο μέλλον. Τελικά, αναρωτιέται κανείς, υποβόσκει μελαγχολία, θλίψη, κατάθλιψη ή αποδοχή της παντοδυναμίας του χρόνου;

Ένα άλλο διακριτό γνώρισμα είναι τόσο τα παραμυθικά όσο και τα παραμυθητικά στοιχεία, αλλά και η έντονη εικονοποιία. Σαν εναλλασσόμενα κινηματογραφικά πλάνα στήνονται, στα μάτια του αναγνώστη, οι σκηνές που περιγράφει ο ποιητής.

Κατά πάγια τακτική μου, και σεβόμενη τον χρόνο/χώρο που μου δίνεται, θα μείνω, παραδειγματικά, σε τρία κείμενα, ένα από την κάθε ενότητα, και ελπίζω ότι θα φανεί γιατί. Το πρώτο είναι το «Φορτηγά στον Κήπο» από την ενότητα του «Χρόνου»:

Ώρες με πυρετό βελόνα τρυπώνει τα ρούχα του χρόνου, την σαρκοβόρο διαδρομή χαρακώνει ο Ποιητής και η Μούσα του. Φαρμάκι οι μνήμες των αυτόχειρων ταξιδιών του από τη θερμάστρα της κρεβατοκάμαρας στη βιβλιοθήκη και μετά στο σαλόνι. Απώλεια μεγάλη η αλήθεια του θανάτου. Η τηλεόραση δείχνει παιδιά να μιλούν με το Θεό στο γρασίδι του κήπου. Η οθόνη στην αοριστία του παράδεισου. Αλλάζει κανάλι, τα καμιόνια μεταφέρουν κιβώτια με σταυρούς. Η εικόνα χωρίς ήχο, στο δωμάτιο με τις κομμένες αμυγδαλιές ανεμίζει σημαία τον φόβο, κι αυτός Δεκέμβρη μήνα σε Μάρτη να τον αλλάζει. Στο ίδιο κανάλι της τηλεόρασης τα καμιόνια έφτασαν στην περιοχή της υψικαμίνου. Δεν άφησαν κανένα να κατέβει μόνο τα κασόνια έσυραν στη φωτιά, μόνο τα κασόνια.

Οι σανίδες από τα κομμένα χέρια μύριζαν δέντρα τυλιγμένα σε γάζες. (σ. 18)

Επέλεξα αυτό το κείμενο γιατί συνδέει τον χρόνο με τον Ποιητή και τη Μούσα του, τις μνήμες με την αυτοχειρία και τον θάνατο, την τηλεόραση της καθημερινότητας με τα παιδιά που μιλούν με το Θεό, στο γρασίδι του κήπου και τα καμιόνια που μεταφέρουν στην υψικάμινο (παραπομπή στον Εμπειρίκο) δέντρα και κομμένα χέρια. Είναι ένα κείμενο που συνδέει τον ποιητή με την ίδια του τη γραφή.

{jb_quote} Είναι φορές που ο υπερρεαλιστικός αέρας λοξοκοιτά τον μαγικό ρεαλισμό. {/jb_quote}

Το δεύτερο κείμενο που θα με απασχολήσει είναι «Το Σόι» από την ενότητα «Κατασκοπεία». Επειδή είναι μεγάλο, θα απομονώσω μόνο τα στοιχεία που με ενδιαφέρουν και που δίνουν το κλίμα και το θέμα του. Αυτός, ο Δημήτρης Γαβρίλης, Τζίμη τον φώναζαν όλοι, εργάτης της θάλασσας, ένας καραβομαραγκός, στην αυλή του, που σώθηκε πρώτα από την αντιπαροχή και μετά από τις κατασχέσεις των μνημονίων ζει με έναν σκύλο, μερικές γάτες και δυο καναρίνια που του έκαναν συντροφιά όλη τη μέρα, τον Φιντέλ και το Νώντα. Ένας μαυροκότσιφας πέφτει στην αυλή:

Τον πήρε στα χέρια κάνοντας τη χούφτα του φωλιά. Τα φτερά της ουράς του έλειπαν. Πρώτη φορά έβλεπε τόσο μεγάλη μύτη κολλημένη σ’ ένα τόσο μικρό κεφάλι./ Τον ράμφιζε στα δάχτυλα δυνατά. Ζούσανε και οι δύο στιγμές για το άγνωστο της επιβίωσής τους. (σ. 50). Αυτή η αυλή είχε τα πάντα, γλάστρες με μυρωδικά τη μία πάνω στην άλλη, ιδιοκατασκευές με ό,τι ξύλο κυκλοφορούσε στη γειτονιά, ένα φοριαμό γεμάτο εργαλεία, έπιπλα δεύτερης χρήσης και μια τηλεόραση της κακιάς συμφοράς για να βλέπει ο πολυπράγμων ιδιοκτήτης της αυλής αστυνομικές ταινίες.

Εικόνα τόσο οικεία για όσους έχουν ζήσει στα Δυτικά προάστια τις δεκαετίες πενήντα, εξήντα και μετά. Τον κότσιφα, που ο Τζίμης έβαλε σε κλουβί, τον βρήκε το σόι του, τον τάισε να δυναμώσει και στη συνέχεια:

Πέρασε και ο Ιούνιος και ο καραβομαραγκός με υγρά μάτια αποχαιρέτισε το φίλο του ανοίγοντας την πόρτα του κλουβιού. Οι γάτες συνέχιζαν να τσακώνονται με τον ολόλευκο σκύλο, ο Τζίμης να σκαλίζει τα κουκούτσια της ελιάς, τάμα ζωής άλλωστε, ο Φιντέλ και ο Νώντας να σπέρνουν την αυλή με κανναβούρι και οι γείτονες στην ίδια θέση να κλαίνε τη μοίρα τους.

Στο διήγημα αυτό φαίνονται καθαρά τα παιχνίδια ζωής που η φύση έχει ορίσει κάποιους κώδικες της δικής της αυτοσυντήρησης· στη μικρή γειτονιά όπου: Άνεργοι, σ’ ένα ισόγειο διαμέρισμα με τα ξύλινα παράθυρα να έχουν σκεβρώσει από του χρόνου τη βία και τα παραπέτα που έκρυβαν τη θέα από τους περαστικούς, λιωμένα στην τσιγαρίλα και στο ντέρτι της ανέχειας. Ο κότσιφας να δίνει τη δική του μάχη και αυτοί απορροφημένοι εκεί στις αναλύσεις του επιδόματος ανεργίας. Βίοι παράλληλοι.

Και το τρίτο κείμενο είναι «Ο ποδηλάτης», που δείχνει τόσο αφαιρετικά το κλίμα της απουσίας και την κυκλική ροή του χρόνου. Διαβάζω:

Πάντα, μα πάντα υπάρχει μια Σταύρωση και σίγουρα μια Ανάσταση. Στο τέλος υπάρχει η βιοτή του χθες που ορίζει το αύριο στεφανωμένο, είτε με κισσό, είτε με αγριελιά κι ας έχει η νύχτα μέρα και το πρωί σταυρό σε ξύλο.

Κι αυτή η άνοιξη θέλει να αγαπηθεί με γκιόνη σε κλαρί πασχαλιάς που ψάχνει το φεγγάρι. Κι αυτή η άνοιξη θέλει να αγαπηθεί με σύννεφα στις άκρες των κυπαρισσιών που κρύβουν αθρήνητα του χρόνου τη θέα.

Το ποδήλατο όμως αφημένο κάτω από τη λεμονιά στο μαρτύριο του ήλιου, ολόλευκο και η μέρα ξανά από την αρχή περιμένει τον ποδηλάτη.

Αυτό το τελευταίο το ξεχώρισα γιατί ανακάλεσε στη μνήμη μου το γνωστό σύντομο μπονσάι που έγραψε ο Χεμινγουέι, για να αποδείξει ότι μέσα σε έξι λέξεις μπορείς να αφηγηθείς μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος. Παιδικά παπούτσια, δεν φορέθηκαν ποτέ ήταν το κείμενο· και στην αγγλική του εκδοχή: Baby shoes. Never worn. Το κείμενο του Σκιαθά βέβαια είναι κάπως εκτενέστερο, λειτουργεί όμως το ίδιο ακαριαία.

Κατασκοπεία του χρόνου
Αντώνης Δ. Σκιαθάς
Εκδόσεις ΑΩ
σ. 88
ISBN: 978-618-5363-60-4
Τιμή: 13,78€