Πάνος Νιαβής: «Δέκα πόντους μαύρο χιόνι»

Δεν είναι εύκολη υπόθεση η μυθιστορία, όπως δεν είναι εύκολη υπόθεση η αποτύπωση του βιώματος αν έχεις ταχτεί να τιμήσεις εκείνη τη μικρή πατρίδα, εκείνη τη γη της Μέσα Ελλάδος: Αιτωλία, Ευρυτανία, Τζουμέρκα, Άγραφα. Δεν έχει σημασία ο τόπος. Σπάνια έχει, εκτός κι αν συμμετέχει, όπως στο μυθιστόρημα του Πάνου Νιαβή Δέκα πόντους μαύρο χιόνι,ως ήρωας δίπλα στην κεντρική ηρωίδα του, τη Δασιά.

Ο γνωστός ποιητής Πάουλ Τσέλαν στο τέλος του 1944, μετά την επιστροφή του από το στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στο οποίο είχε φυλακιστεί, έγραψε το ποίημα Μαύρες νιφάδες,

«στη μνήμη του χιονιού στον σιδηροδρομικό σταθμό Pascani, κατασκήνωση εργασίας Radazani», όπως σημείωσε, αναφερόμενος στο χωριό Pascani στη Μολδαβία. Αλλά και ο Λαρς φον Τρίερ στην ταινία Αντίχριστος μας παρουσιάζει, στις τελευταίες σκηνές της, μια πορεία νεκρών γυναικών, που όλες μαζί διασχίζουν τις κορυφογραμμές ενός δάσους. Γυναίκες δίχως πρόσωπο, που περπατούν στα σκοτεινιασμένα βουνά και είναι σαν να προσπαθούν από τα βάθη του χρόνου να ξαναβρούν τη φωνή τους, να μας διηγηθούν την ιστορία τους.

Μέσω του απολογητικού μονολόγου, της εξομολόγησης της Δασιάς στην εγγονή της, αλλά κυρίως προς τον Θεό, ο Πάνος Νιαβής επαναφέρει το θέμα της μελλοντικής δικαίωσης των ηττημένων, των χαμένων της ιστορίας. Και είναι αυτό το πρώτο μυθιστόρημα του Πάνου Νιαβή, τον οποίο έχουμε γνωρίσει ως ποιητή και μεταφραστή ισπανόφωνων ποιημάτων, ένα μυθιστόρημα άκρως καθηλωτικό. Η χειμαρρώδης γραφή του θυμίζει τη γραφή του Νίκου Καζαντζάκη ως προς την αιχμηρότητά της, ενώ αξιοποιεί την τοπική διάλεκτο χωρίς να δυσκολεύει τον αναγνώστη. Μια τοπική διάλεκτο πιο παλιά κι από το παλιό, που εστιάζει στη ρίζα της γλώσσας και που στην απλότητά της δημιουργεί από μόνη της ένα ιδιαίτερο σκηνικό που μας καθηλώνει.

{jb_quote}Το μυθιστόρημα του Πάνου Νιαβή δεν είναι απλώς ηθογραφικό, αλλά ένα βιβλίο που χτίζει γέφυρες για να ερμηνεύσει με τον τρόπο του διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα και μεταπολεμικά σύνδρομα της ελληνικής υπαίθρου.{/jb_quote}

Την ιστορία της Δασιάς μάς παρουσιάζει ο Πάνος Νιαβής – ως κόρης, συζύγου, μάνας, ερωμένης, θύματος και θύτη. Της Δασιάς, που ζει στα όρια της ανθρώπινης αντοχής, μιας γυναίκας που τα πάθη πετρώθηκαν μέσα της, σαν κακό που παραμονεύει. Πάθη και δυστυχία που την απομάκρυναν από κάθε γνωστό σε εμάς αξιακό πλαίσιο. Ένας συγκλονιστικός μονόλογος, στον οποίο παρεισφρέουν μικρές ιστορίες που συνθέτουν τη μία και μεγαλύτερη, αυτήν της ζωής της Δασιάς, με εικόνες που διασώζουν την καθημερινότητα ενός κόσμου παραγνωρισμένου.

Και θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο συγγραφέας έχει ως στόχο να συντηρηθεί η μνήμη αυτής της απομονωμένης αγροτικής οικονομίας στα δύσβατα βουνά της Ελλάδας των δεκαετιών του ’40 και του ’50, η μνήμη ενός κόσμου σκληρού από την ανάγκη της επιβίωσης, από την αδυσώπητη πείνα που τύφλωνε τη σκέψη, από τη στέρηση, από όλων των ειδών τις στερήσεις. Κι όμως, όχι. Το μυθιστόρημα του Πάνου Νιαβή δεν είναι απλώς ηθογραφικό, αλλά ένα βιβλίο που χτίζει γέφυρες για να ερμηνεύσει με τον τρόπο του διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα και μεταπολεμικά σύνδρομα της ελληνικής υπαίθρου. Μέσα από τον σκληρό νατουραλισμό των διηγήσεων της Δασιάς, μπορούμε να κατανοήσουμε σημερινές συμπεριφορές έμφυλης βίας ή και συναισθηματικής κενότητας ανθρώπων στερημένων από τα αυτονόητα. Οικογενειακά τραύματα και πληγές που δυστυχώς πολλές φορές διαιωνίζονται από γενιά σε γενιά ως τις μέρες μας.

Πρόκειται για ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, που μπορεί να φωτίσει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική ιστορία της Ελλάδας, αλλά και την ιστορία του εμφυλίου πόλεμου, μιας που μας παρουσιάζει σε βάθος εξακολουθητικές πρακτικές αιώνων που έλαβαν χώρα σε αυτόν τον περίκλειστο τόπο. Ζωή και θάνατος μαζί, αγάπη και μίσος, φως και σκοτάδι για ένα τίποτα, για ένα κομμάτι γης που αν περίσσευε, θα μπορούσε να γεμίσει μια κοιλιά, να θρέψει άλλο ένα στόμα, να γαληνέψει μια ψυχή. Ένα βιβλίο λοιπόν για τους ηττημένους, ένα βιβλίο καλά μελετημένο, χωρίς πολιτικές οξύτητες, ένα βιβλίο για όσους χαράμισαν τις ζωές τους για υποθέσεις που δεν ήταν δικές τους, όπως αναφέρει στην προμετωπίδα ο συγγραφέας.

Κλείνοντας, να τονίσω άλλα δύο σημεία που με εντυπωσίασαν, όπως η επιλογή των ευφάνταστων κύριων ονομάτων, καθώς και το μοναδικό τέχνασμα του συγγραφέα, το οποίο δεν αποκαλύπτω, για να δημιουργήσει ένα μυθιστόρημα που ακουμπά στον μαγικό ρεαλισμό των αγαπημένων του Λατινοαμερικάνων συγγραφέων.

Ο Πάνος Νιαβής γράφει με αίσθημα. Η γραφή του ξεχειλίζει από προσωπική συγκίνηση και είναι φανερό ότι καμιά πτυχή του ανθρώπινου δράματος δεν του ξεφεύγει. Η πλούσια γλώσσα και η ιστορική του κατάρτιση δημιουργούν ένα έργο απίστευτης ωμότητας, αλλά ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινο.

Δέκα πόντους μαύρο χιόνι
Πάνος Νιαβής
Αρμός
488 σελ.
ISBN 978-960-615-495-9
Τιμή €20,00