Τζένη Κατσαρή

Ο τόμος πολιτισμικής ιστορίας με τίτλο «Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και κείμενα, είναι ένα βιβλίο για την Κομοτηνή, ή όπως χαρακτηρίστηκε, «το βιβλίο της πόλης». Προέκυψε ύστερα από πρόταση της Συντονιστικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής του Δήμου Κομοτηνής για τον εορτασμό των Εκατό χρόνων Ελευθερίας της πόλης και, τελικώς, αποφασίστηκε να υιοθετηθεί ως ο επετειακός, για τα Εκατόχρονα των

Η πρόταση για τη συγγραφή ενός βιβλίου για την πόλη μάς έδωσε έτσι την αφορµή για µια εφ’ όλης της ύλης «συνοµιλία» για όσα η πόλη «συνώστισε» σε αλλεπάλληλα στρώματα εντός µας στην πορεία των σαράντα χρόνων διαμονής μας στην Κομοτηνή –μη γενέθλια πόλη–, συλλαβίζοντας το παλίµψηστο του χώρου της, περιδιαβάζοντας, βλέποντας, ακούγοντας και σηµειώνοντας, και, συγχρόνως, αναγιγνώσκοντας όσα γράφονταν, µεταγράφονταν και πλούτιζαν, χρόνο τον χρόνο, το «χάρτινο» σώµα της πόλης των βιβλίων των ιστορικών, των αρχαιολόγων, των λαογράφων, των κοινωνικών ανθρωπολόγων, των αρχιτεκτόνων, των κοινωνιολόγων, των τοπικών ιστορικών, των λογοτεχνών.

Ας ξεκινήσουμε όμως από την επεξήγηση των συστατικών λέξεων του τίτλου και πρώτα πρώτα από το «διαβάζοντας την πόλη», που σημαίνει και αναγιγνώσκοντες για την πόλη, αφού στην ανάγνωση του χώρου αλλά και των βιβλίων για τον συγκεκριμένο χώρο στηρίχτηκε ο συγκεκριμένος επετειακός τόμος, ο οποίος αποπειράθηκε να απαντήσει στο ερώτηµα πώς γεννήθηκε η πόλη και τι θα µπορούσε να διαβάσει κάποιος που θέλει να ανακαλύψει την Κοµοτηνή και να την αισθητοποιήσει –όχι μέσω της κατανάλωσης αφηγήσεων για την ιστορίζουσα ιστορία της– δημιουργώντας την, και «δοµώντας» την ιστορία της στον χώρο και στον χρόνο, ο ίδιος προσωπικά. Ξεκινώντας να ξετυλίγει το νήµα των αφηγήσεων για την ιστορία της από την αρχή, ανοίγοντας βιβλία και µελετώντας τις πηγές, αυτές όπου στις βιβλιογραφικές τους σηµειώσεις παραπέµπουν οι ιστοριογράφοι. Διαβάζοντας τις πρωτογενείς πηγές, αυτούς που πρώτοι «ανέγνωσαν», έγραψαν και δηµιούργησαν «το βιβλίο της πόλης», και δεν είναι πολλοί. Ανάµεσά τους, πρώτοι, οι Καντακουζηνός και Γρηγοράς, ο Εβλιγιά Τσελεµπή και ο Μ. Μελίρρυτος, ο από Τραπεζούντος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος Φιλιππίδης, ο Στίλπων Κυριακίδης και οι περί τη Δυτική και την Ανατολική Θράκη γράφοντες αρθρογράφοι των θρακικών περιοδικών: Θρακικά, Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, Θρακικά Χρονικά και Θρακική Επετηρίδα. Στη συνέχεια, ο Λυµπέριος Τσαϊλάς, ο Αθανάσιος Ι. Αθανασιάδης, η Μαρίκα Μαρκίδου, η Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, ο Αντώνιος Ρωσσίδης, αλλά και οι λογοτέχνες του τόπου, Μισέλ Φάις, Αναστάσης Βιστωνίτης, Μεχμέτ Τσολάκ, Ραχµή Αλή και Μπιλχά Αλμποχέρ. Γιατί στην πόλη και στο σώµα της ιστορίας της πόλης ανήκουν κι όσοι έγραψαν και τα όσα έγραψαν γι’ αυτήν στο διαφορετικό πεδίο της τέχνης του λόγου και των αναγνωστικών απολαύσεων.

{jb_quote}Η πρόταση για τη συγγραφή ενός βιβλίου για την πόλη μάς έδωσε έτσι την αφορµή για µια εφ’ όλης της ύλης «συνοµιλία» για όσα η πόλη «συνώστισε» σε αλλεπάλληλα στρώματα εντός µας.{/jb_quote}

Εξ ου και στον τίτλο του τόμου η επεξήγηση: «Πρόσωπα και κείµενα», αφού κυρίως εστίασε τόσο στα πρόσωπα που έγραψαν για την πόλη όσο και στα όσα έγραψαν για την πόλη, κατά κύριο λόγο στο πεδίο των περί την ιστορία της αφηγήσεων και, εν παραλλήλω, εγκιβωτίζοντας, στο πεδίο των αποµνηµονευµάτων, της βιογραφίας, της λογοτεχνίας.

Ουσιαστικά, αν κάτι αποπειράται ο τόμος είναι να παραθέσει κείµενα προσώπων που
– είτε εξέφρασαν τα κοινωνικά και πολιτικά αιτήµατα της εποχής τους, όπως ο Μ. Μελίρρυτος (1872),
– είτε δημιουργήθηκαν, στο πλαίσιο των αναγκών ενίσχυσης των πολιτικών και διπλωματικών αγώνων για την Ενσωµάτωση της Θράκης στον εθνικό κορµό· κείμενα ιστορίας δηλαδή για την ελληνική ιστορία της Θράκης, όπως του Σταματίου Ψάλτη και του Στίλπωνα Κυριακίδη (1919), που τα «ταίριαξαν», σε αντιστοιχία και εν παραλλήλω µε τα κείµενα της βουλγαρικής ιστοριογραφίας για τη «βουλγαρικότητα» της Θράκης,
– είτε κείµενα µετά την Ενσωµάτωση όταν η τοπική κοινωνία, µετά το πέρας του Εµφυλίου, και ιδιαίτερα τη δεκαετία του ’60 (1959 κ.εξ.), αρχίζει να αισθάνεται την ανάγκη να µετέχει της ιστορίας της, «σµιλεύοντάς την», όπως έπραξαν ο Α. Ρωσσίδης, η Μ. Μαρκίδου, ο Α. Ι. Αθανασιάδης ή ο Φώτιος Κωνσταντινίδης κ.ά., συμπληρωματικά προς τα κείμενα που προέκυψαν από τα προσωπικά αρχεία των πρωταγωνιστών της, όπως τα κείμενα του Αρχείου Χαρισίου Βαμβακά, τμήμα των οποίων εξέδωσε η εγγονή του Κ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, ή τα αυτοβιογραφικά κείµενα των πρωταγωνιστών της νεότερης ιστορίας της, όπως οι Κώστας Γεραγάς, Στυλιανός Γονατάς, Ιωάννης Καλογεράς, Πέτρος Βαµβακάς κ.ά., και τα κείμενα σπουδαίων ιστορικών και ερευνητών που αφιέρωσαν τμήμα του επιστημονικού τους έργου στην ιστορία της μείζονος Θράκης, όπως ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, η Ξανθίππη Κοτζαγεώργη-Ζυμάρη, η Κυριακή Μαμώνη, ο Πέτρος Γεωργαντζής κ.ά.

Σε πρόσωπα και κείμενα ποιας εποχής αναφέρεται όμως ο τόμος, ο οποίος επιλέγει να παραθέσει στον τίτλο του αντί χρονικού προσδιορισμού, τρία τοπωνυμικά ουσιαστικά της πόλης, «Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή», αφού θεωρεί ότι αυτός συνάγεται εμμέσως µε την παράθεσή τους.
– Κουµουτζηνά, λεγόταν έτσι η Κομοτηνή τα βυζαντινά χρόνια και έτσι πρωτοεγγράφεται τον 14ο αι. στις ιστορίες των Καντακουζηνού και Γρηγορά,
– Γκιουµουλτζίνα, λεγόταν την εποχή της µακράς οθωµανικής κυριαρχίας (14ος-20ός αι.) και της Βουλγαροκρατίας του 1913-1919 και
– Κοµοτηνή (Κοµοτίνη και Κοµοτινή), λίγο µετά την Απελευθέρωση της πόλης, την 14η Μαΐου 1920.

Η επιλογή αυτή των τριών τοπωνυμικών είναι όμως πολλαπλώς χρήσιμη, αφού αφενός εξοικειώνει και σε επίπεδο εκφοράς του ονόµατος της πόλης µε τις επικυρίαρχες στις διάφορες ιστορικές περιόδους γλώσσες και, αφετέρου, µεταφέρει ήχους φωνών σε μία από τις γλώσσες του, την τουρκική, που ακούγεται και σήμερα στον τόπο. Επιλογή που οδηγεί σε μιαν ακόµη κυρίαρχη στον τόμο παράμετρο, τη σηµαντικότερη ίσως, αφού σ’ αυτόν πρωταγωνιστικές, µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι σχεδόν όλες οι πληθυσµιακές, οι εθνοτικές του, οµάδες (Εβραίοι, Αρμένιοι, Τουρκογενείς, Πομάκοι και Ρομά).

Τέλος, το ότι η συγκεκριμένη αφήγηση υιοθετήθηκε από τον Δήμο Κομοτηνής –χορηγό της έντυπης έκδοσης–, που επέλεξε –και μας πρότεινε ως αφορμή για ιστορικό και πολιτικό αναστοχασμό της Επετείου των Εκατό χρόνων Ελευθερίας της Κομοτηνής– μια πολυφωνική πολιτική μνήμης, εστιάζοντας στο συγκριτικό πλεονέκτημα της πολυπολιτισμικότητας, της πολυφωνικότητας και του διαπολιτισμού, υπενθυμίζοντάς μας τη δυνατότητα μιας από κοινού νέας πορείας της πόλης, με όλες δηλαδή τις πληθυσμιακές της ομάδες μαζί και προς την ευημερία, αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμάς, τους σημερινούς κατοίκους της Κομοτηνής και της Ροδόπης.

«Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή
Πρόσωπα και κείμενα
Ξανθή Τζένη Θ. Κατσαρή-Βαφειάδη
Παρατηρητής της Θράκης
744 σελ.
ISBN 978-618-5001-74-2
Τιμή €99,00