Κώστας Μαρδάς: «Αλέξανδρος Παναγούλης, πρόβες θανάτου»

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης (1939-1976) υπήρξε εμβληματική μορφή του αντιδικτατορικού αγώνα και ίσως γινόταν ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, αν δεν έχανε τη ζωή του σε ηλικία μόλις 37 ετών, σ’ ένα μυστηριώδες αυτοκινητικό δυστύχημα την Πρωτομαγιά του 1976.

Η ζωή και η δράση του αποτέλεσαν υλικό για τουλάχιστον ένα διεθνές μπεστ σέλερ, το βιβλίο Ένας άνδρας της Ιταλίδας δημοσιογράφου

Οριάνας Φαλάτσι (στα ιταλικά το 1979, στην Ελλάδα εκδόθηκε το 1980) και κάποια άλλα γραμμένα μετά τον θάνατό του. Ένα από αυτά υπήρξε το Αλέξανδρος Παναγούλης, πρόβες θανάτου, του δημοσιογράφου και συγγραφέα Κώστα Μαρδά, το οποίο κυκλοφόρησε αρχικά το 1997. Σήμερα, 25 χρόνια μετά, το βιβλίο επανεκδίδεται για να δοθεί εκ νέου ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να προσεγγίσει μια σπουδαία προσωπικότητα του 20ού αιώνα.

Τεράστιο αρχειακό υλικό

Δουλεύοντας με ένα τεράστιο σε όγκο υλικό, ο Κώστας Μαρδάς επιχειρεί να ανασυνθέσει την πορεία του Παναγούλη, να φωτίσει μερικά σημεία της διαδρομής του που βρίσκονται ακόμα σε «γκρίζα ζώνη», αλλά και να γνωρίσει στο ευρύτερο κοινό ένα από τα πλέον προβεβλημένα πρόσωπα της δεκαετίας του 1970, έναν ήρωα, ποιητή και μάχιμο πολιτικό, η αύρα του οποίου φτάνει λαμπερή μέχρι τις μέρες μας.

Το παρόν έργο αποτελεί ιστορική βιογραφία, η οποία στηρίζεται και φυσικά παρουσιάζει δεκάδες ντοκουμέντα, που όταν κυκλοφόρησαν πρώτη φορά, το 1997, είχαν προκαλέσει το ενδιαφέρον των ιστορικών. Πρόκειται για στρατιωτικά έγγραφα, ιδιόγραφα σημειώματα, μυστική αλληλογραφία, προσωπικά ημερολόγια του Παναγούλη από τους μήνες κράτησής του στις φυλακές, σχεδιαγράμματα, απόρρητες εκθέσεις, αποκαλυπτικές μαρτυρίες, αναφορές μυστικών υπηρεσιών που τον παρακολουθούσαν κι άλλα στοιχεία από το πλούσιο αρχείο της ΕΣΑ και από το αρχείο της οικογένειας Παναγούλη. Παράλληλα ο συγγραφέας, έμπειρος δημοσιογράφος με πολλές περγαμηνές, δούλεψε σε βάθος και με τον Τύπο της εποχής.

Στο ογκώδες βιβλίο Αλέξανδρος Παναγούλης, πρόβες θανάτου, ο Κ. Μαρδάς παρακολουθεί μια μικρή σε χρονική διάρκεια αλλά απίστευτα πυκνή σε γεγονότα κι εντάσεις περίοδο, η οποία ξεκινά το καλοκαίρι του 1939, με τη γέννηση του Αλ. Παναγούλη στην Αθήνα, και καταλήγει με τον πρόωρο θάνατό του σε τροχαίο την Πρωτομαγιά του 1976.

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης –αδελφός του Γεωργίου Παναγούλη, που μέχρι σήμερα επισήμως θεωρείται αγνοούμενος του στρατιωτικού καθεστώτος– ήταν ένας αγωνιστής ο οποίος επιχείρησε να δολοφονήσει τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, ένας άνθρωπος που άντεξε τα φριχτά βασανιστήρια της χούντας, που καταδικάστηκε δις εις θάνατον, που ενέπνευσε με τον αγώνα του χιλιάδες αγωνιστές. Ήταν επίσης μάχιμος πολιτικός, που συμμετείχε στη συγκρότηση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ένας τέτοιος άνθρωπος, λοιπόν, δεν μπορεί παρά να αποτελεί ταυτόχρονα προϊόν της δραματικής περιόδου αλλά και διαμορφωτής της – αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που ασχολούμαστε ακόμα μαζί του. Ειδικά αυτή την περίοδο, που ορισμένοι ιστορικοί ή «πρωταγωνιστές» της περιόδου εκείνης, του αντιδικτατορικού αγώνα και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου δηλαδή, επιχειρούν να «ξαναδιαβάσουν» την ιστορία κουτσουρεύοντας τους αγώνες και προβάλλοντας έναν έωλο αναθεωρητισμό.

{jb_quote}Κορυφαίο βιβλίο για μια σημαντική προσωπικότητα, δυνατό ιστορικό ντοκουμέντο με διαχρονικό ενδιαφέρον, το βιβλίο του Κώστα Μαρδά αξίζει να διαβαστεί και σήμερα.{/jb_quote}

Τα πρόσωπα μιας εποχής

Το μεγαλύτερο μέρος της διήγησης του Κ. Μαρδά καταλαμβάνει η αντιδικτατορική δράση του Παναγούλη, ενώ αναμενόμενα περιορισμένο είναι το χρονικό του βίου του κατά τη Μεταπολίτευση. Η δίκη του για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα, η οποία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1968, παρουσιάζεται στο βιβλίο μέσα από πληθώρα στοιχείων, όπως επίσημα πρακτικά, αλλά κι επιστολές του Παναγούλη σε δικηγόρους, φίλους και την οικογένειά του. Μέσα από την αφήγηση του Μαρδά αναδύεται ο τυφλός αντικομμουνισμός των Συνταγματαρχών και του δικαστικού συστήματος, το φοβερό μίσος των βασανιστών του (Θεοφιλογιαννάκος, Μπάμπαλης, Μάλλιος κ.ά.), ο βιασμός της δικαιοσύνης κ.ά.

«Το ωραιότερον κύκνειον άσμα οιουδήποτε πραγματικού αγωνιστού είναι ο επιθανάτιος ρόγχος προ του εκτελεστικού αποσπάσματος μιας τυραννίας και αυτήν την θέσιν αποδέχομαι», είχε πει στο δικαστήριο ο αγέρωχος, ο αμετανόητος Αλέξανδρος Παναγούλης.

Πλειάδα προσωπικοτήτων παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου, συνθέτοντας ψηφίδα-ψηφίδα την εποχή που καλύπτει η βιογραφία: η ηρωική μητέρα του, Αθηνά, πρώτη και καλύτερη φυσικά, ο αδελφός του Στάθης, που προσπαθούσε με διάφορους τρόπους να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινότητα για να τον σώσει, η Μελίνα Μερκούρη, η οποία με το κύρος της έδινε ώθηση στον αντιδικτατορικό αγώνα, η Ειρήνη Παππά, που χρηματοδοτούσε το δίκτυο που φυγάδευε αγωνιστές στο εξωτερικό, ο συνήγορος του Αλέξανδρου Παναγούλη, Λέανδρος Καραμφυλίδης, πρώην υποψήφιος της Ένωσης Κέντρου στις βουλευτικές εκλογές, ο νεαρός ασκούμενος δικηγόρος Στάθης Γιώτας, μετέπειτα πολιτικός που συμμετείχε στη αντίσταση, ο δικηγόρος Λευτέρης Βερυβάκης, πολιτικός και υπουργός κι αυτός τη δεκαετία του 1980, ο Denis Langlois, δικηγόρος και συγγραφέας, τότε απεσταλμένος παρατηρητής από τον Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στη δίκη του Παναγούλη, ο αμφιλεγόμενος Πολύκαρπος Γεωρκάτζης, τότε υπουργός Εσωτερικών της Κύπρου, το πρόσωπο του οποίου συνδέεται με την απόπειρα σε βάρος του Παπαδόπουλου, κ.ά. Αλλά και οι θλιβεροί «πρωταγωνιστές» της άλλης πλευράς: ο εγκληματίας βασανιστής Θεοφιλογιαννάκος, ο άβουλος στρατιωτικός Γκιζίκης, οι βασανιστές ασφαλίτες Μπάμπαλης, Μάλλιος κ.ά.

Σημαντικές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου και αναπλάθονται με βάση προσωπικές διηγήσεις και ιστορικά ντοκουμέντα: η εντυπωσιακή διήγηση του ίδιου του Παναγούλη για την απόπειρα κατά του δικτάτορα, η αποτυχία, η σύλληψή του και τα βασανιστήρια, η δίκη του Παναγούλη και των συντρόφων του, η ηρωική στάση του και η εκπληκτική απολογία του στο δικαστήριο· η διάσημη συνέντευξή του στην Οριάνα Φαλάτσι το 1973 και η ερωτική σχέση τους, που ξεκίνησε εκείνη ακριβώς την περίοδο· η είσοδος του Παναγούλη στον πολιτικό στίβο, η οποία αποδείχτηκε λιγότερο συναρπαστική κι επιτυχημένη απ’ ό,τι φανταζόταν ο ίδιος· η σύγκρουσή του με το θνησιμαίο κόμμα του, την Ένωση Κέντρου· η σκληρή κι ανυποχώρητη αντιπαράθεσή του με ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες των ημερών του, όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ κ.ά.

Κορυφαίο βιβλίο για μια σημαντική προσωπικότητα, δυνατό ιστορικό ντοκουμέντο με διαχρονικό ενδιαφέρον, το βιβλίο του Κώστα Μαρδά αξίζει να διαβαστεί και σήμερα, που η ελληνική δημοκρατία, αν κι όχι απειλούμενη, έχει χάσει μέρος της αίγλης που της προσέδωσαν αγωνιστές όπως ο Αλέξανδρος Παναγούλης.

Αλέξανδρος Παναγούλης
Πρόβες θανάτου
Κώστας Μαρδάς
Εκδόσεις Νίκας
σ. 454
ISBN: 978-960-29-6321-0
Τιμή: 24,90€