Αντώνης Σαμαράκης: «Άπαντα – τόμος 2ος»

Μάθε τον άνεμο που καίει
κι αναφτερώνει την καρδιά.
Ας είναι οι πόθοι μας γενναίοι
όσο θα μείνουμε παιδιά.
(Άπαντα, τόμος 2ος, σ. 535)

Δύο ογκωδέστατοι τόμοι ήρθαν να πάρουν θέση στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, στις βιβλιοθήκες και στην καρδιά μας. Η τιμή είναι μεγάλη και αξίζει στον αγωνιστή για τη Δημοκρατία και την Ελευθερία και για τα παιδιά όλου του κόσμου, Αντώνη Σαμαράκη. Στο επιμελημένο εξώφυλλο, πάνω από την Αθήνα πετούν άσπρα περιστέρια και αυτό δεν είναι τυχαίο για τον

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1919. Έζησε στην Αθήνα, ταξίδεψε σε όλο σχεδόν τον κόσμο και πέθανε στην Πύλο της Μεσσηνίας τον Αύγουστο του 2003. Φοίτησε στη Βαρβάκειο Σχολή και μετά στη Νομική Αθηνών. Εργάστηκε στο Υπουργείο Εργασίας από το 1935 μέχρι τη Μεταξική Δικτατορία, παραιτήθηκε, αλλά επανήλθε το 1945 και παρέμεινε μέχρι το 1963, οπότε αποχώρησε οριστικά. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε με την Ελένη Κουρεμπανά, την «αγαπημένη Ελενίτσα» του, όπως την αποκαλούσε. Ανακηρύχτηκε Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στα δύσκολα χρόνια για την Ελλάδα πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Στα χρόνια της δικτατορίας έδωσε επίσης το παρών και στάθηκε πάντα πλάι στους νέους. Αργότερα εκπροσώπησε τη χώρα μας σε πολλές συναντήσεις στο εξωτερικό για θέματα μεταναστευτικά και εργασιακά. Γι’ αυτό και από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας τού ανατέθηκε, στα χρόνια 1968-1969, να ταξιδέψει στην Αφρική και κυρίως στη Γουινέα. Και όταν πια οι πληγές της Ελλάδας είχαν επουλωθεί και τα πράγματα είχαν πάρει τον δρόμο της ομαλότητας, έστρεψε το βλέμμα του σε χώρες που τις μάστιζε η πείνα και η δυστυχία. Ως εκπρόσωπος της UNESCO ταξίδεψε σε Σενεγάλη, Γουινέα, Αιθιοπία· με κείμενά του προσπάθησε να κινήσει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για την Αιθιοπία, όπου μικροί και μεγάλοι λιμοκτονούσαν. Για την κοινωνική του αυτή δραστηριότητα και την ιδιαίτερη ευαισθησία του προς τα παιδιά η UNICEF τού απένειμε τον τίτλο του «πρεσβευτή καλής θελήσεως για τα παιδιά του κόσμου», καθώς και τον τίτλο του «πνευματικού πρεσβευτή της οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου». Αυτή η πνευματική προσωπικότητα ανέδειξε το μέγεθός της στο πολύτιμο, ογκώδες, κοινωνικό, ανθρωπιστικό έργο του.

Ο Σαμαράκης παρουσιάστηκε στα Γράμματα μέσα από τις στήλες των παιδικών περιοδικών Παιδικός Κόσμος και Διάπλασις των Παίδων το 1930. Από το 1933 και έπειτα δημοσιεύει κείμενά του στα περιοδικά Ξεκίνημα, Νέα Εστία, Νεοελληνικά Γράμματα, Ακτίνες κ.ά. Το 1947 έλαβε μέρος με 50 ποιήματα στην Ανθολογία του παιδιού. Είναι, λοιπόν, και ποιητής και αυτή του η δραστηριότητα είναι επίσης πολύ μεγάλη και ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα, όπως βλέπουμε και στην παρούσα έκδοση, σελίδες 519-747. Θα έλεγα μάλιστα πως θα έπρεπε να γίνει μια μελέτη ειδικά για την ποιητική παραγωγή του Σαμαράκη, η οποία αδίκως δεν είναι προβεβλημένη.

{jb_quote} Το έργο του Σαμαράκη είναι βιωματικό, εμπνευσμένο από την ίδια τη ζωή, τα αισθήματά του για τον κόσμο και τη δυστυχία του. {/jb_quote}

Το πεζογραφικό έργο του, για το οποίο είναι γνωστός, αρχίζει με τα έργα Ζητείται ελπίς (1954), Σήμα κινδύνου (1959), Αρνούμαι (1961), Το λάθος (1966), Η ζούγκλα (1966), Το διαβατήριο (1973), Η κόντρα (1992), Αυτοβιογραφία (1996), Εν ονόματι (1998), Μαρτυρίες για τον Αντώνη Σαμαράκη (2000), Ποιήματα (2008). Για τη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Αρνούμαι κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 1962. Το 1966 κέρδισε το Βραβείο Μυθιστορήματος των Δώδεκα –Έπαθλο Κώστα Ουράνη– για Το λάθος. Για το ίδιο έργο βραβεύτηκε με το Μέγα Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία (1970). Το 1982 τιμήθηκε για το σύνολο του έργου του με το Μέγα Βραβείο Ευρωπάλια. Το έργο του Σαμαράκη έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 33 γλώσσες. Το λάθος μάλιστα έγινε κινηματογραφική ταινία, που σκηνοθέτησε ο Peter Fleischmann. Έγινε επίσης τηλεταινία στη Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ιράν, Ιαπωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία. Πολλά από τα διηγήματά του («Η σαρξ», «Το ποτάμι», «Η ζούγκλα») επίσης έγιναν κινηματογραφικά σενάρια.

Το έργο του Σαμαράκη είναι βιωματικό, εμπνευσμένο από την ίδια τη ζωή, τα αισθήματά του για τον κόσμο και τη δυστυχία του. Δεν ανήκει στους συγγραφείς του ελεφάντινου πύργου, αλλά στους μαχόμενους στον κοινωνικό στίβο. Είναι ο πνευματικός εργάτης που γράφει με το υλικό της ζωής του, όπως φαίνεται και στους αψευδείς μάρτυρες τίτλους των έργων του.

Αντιγράφω από τον δεύτερο τόμο και τη σελίδα 26, απόσπασμα από τη «Προκήρυξη» της 31ης Νοέμβρη:

«Επιτέλους, ας χτυπήσουμε το κατεστημένο εδώ ακριβώς που πονάει!

“Έρως ανίκατε μάχαν” είπε εκείνος ο αρχαίος. Εντάξει. Όταν όμως ο έρως διεκπεραιώνεται χωρίς καμιά απολύτως μάχη στο κρεβάτι, στο χαλί ή στο μωσαϊκό ή όπου αλλού, όταν το παιχνίδι σε αποκοιμίσει σαν να βλέπεις στην τηλεόραση ελληνικό σίριαλ, τότε πού πάμε;… Πού επί τέλους πάμε;… Δίχως μάχη ο έρως –σεξ δεν είναι δυστυχώς– “ανίκανος”, αντίθετα, ηττημένος είναι, χαμένος είναι από χέρι».

Και η τετρασέλιδη «Προκήρυξη» τελειώνει με δύο υστερόγραφα. Το 1ο: «Το ξέρουμε πως ο Νοέμβρης τερματίζει στις 30, εμείς όμως χτυπάμε το κατεστημένο ημερολόγιο, για μας ο Νοέμβριος έχει 31» και πιστεύω πως σ’ αυτό το σημείο ακριβώς ο Σαμαράκης έχει σηκώσει ψηλά τη σημαία του αναρχικού Αντρέ Μπρετόν.

Στο 2ο υστερόγραφο προειδοποιεί: «Καλά θα κάνουν να μην ψάχνουν για τη γραφομηχανή μας, χρησιμοποιούμε τη μιας χρήσεως, ύστερα από κάθε προκήρυξη την κάνουμε φύλλο και φτερό».

Οι καιροί αλλάζουν, τα θέματα αλλάζουν αλλά ο ίδιος δεν αλλάζει. Είναι ο συγγραφέας που μιλάει στη γλώσσα του καθημερινού ανθρώπου, ενώ πίσω από τις απλές γραμμές του έχει αφομοιώσει όλες τις τεχνικές του είδους, παραμένοντας πάντα σταθερός στον στόχο του. Και επειδή οι καιροί είναι παράλογοι γίνεται και ο ίδιος, αιφνιδιάζοντάς μας με τις ανατροπές που φέρνει μέσα στα έργα του και μας ξαφνιάζει δείχνοντας πόσο παραδοσιακός και συγχρόνως μοντέρνος είναι. Διαβάζει στην εφημερίδα του και φτάνει στις μικρές αγγελίες: «Ζητείται γραφομηχανή, ζητείται ραδιογραμμόφωνον, ζητείται τζιπ, ζητείται τάπης γνήσιος περσικός», και βγάζει ένα χαρτί και γράφει «Ζητείται ελπίς», βάζει το όνομα και τη διεύθυνσή του και θέλει να τρέξει στην εφημερίδα να το δημοσιεύσει στο αυριανό φύλλο! Αυτός είναι ο Σαμαράκης, έχει αναδρομικά δημοσιεύσει σε όλα τα αυριανά φύλλα.

Η παρούσα επιμελημένη και τιμητική έκδοση για τον σπουδαίο άνθρωπο τον φέρνει πάλι κοντά μας ανανεώνοντας το αίτημα: Ζητείται ελπίς! Από τις φωτογραφίες του, οικογενειακές αλλά και τις άλλες με τη Μελίνα, τον Ζακ Λανγκ, τον Χάρολντ Πίντερ, τον Βαλ Όλσεν, με τον Μίκη μας, με τον Ουμπέρτο Έκο, τον Ισμαήλ Κανταρέ, με τους Μάριο Άντορφ, Μισέλ Πικολί, Ούγκο Τονιάτσι, Πέτερ Φλάισμαν, στις βραβεύσεις του, με την ωραία σύζυγό του Ελένη, παντού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ακούμε τη φωνή του:

Κανείς δεν με ξέρει/ στον έρημο τούτο τόπο,/
κι όμως πίσ’ απ’ τα δέντρα/ ακούω να φωνάζουν τ’ όνομά μου
(Άπαντα, τόμος 2ος, σ. 527)

Άπαντα – τόμος 2ος
Αντώνης Σαμαράκης
Ψυχογιός
752 σελ.
ISBN 978-618-01-3572-5
Τιμή €29,90