Μαριλένα Κοππά: Τα ξεχασμένα Βαλκάνια - Η πρόσκληση στη βία

Είναι σαφές ότι μια τέτοια συζήτηση ούτε αθώα είναι, ούτε ουδέτερη, ενώ κάθε νύξη για εδαφικές αλλαγές στη Βαλκανική μπορεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας με δραματικές συνέπειες για όλες τις χώρες της περιοχής.

Πριν μερικές βδομάδες στον σλοβενικό ιστότοπο necenzurirano.si δημοσιεύτηκε ένα non paper που υποτίθεται ότι συνέταξε και κυκλοφόρησε η Σλοβενική κυβέρνηση, εν όψει της Προεδρίας της χώρας στην ΕΕ κατά το δεύτερο μισό του 2021. Στο κείμενο αναφερόταν η ανάγκη για «οριστικές λύσεις στα ανοιχτά ζητήματα», όπως έλεγε,

των Βαλκανίων, με προεξάρχον το ζήτημα της Βοσνίας. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η χώρα θα λύνονταν, κατά το κείμενο, με τη διαίρεση της : η Republika Srpska έπρεπε να ενωθεί με τη Σερβία ενώ οι κροατικές περιοχές με την Κροατία. Οι μουσουλμανικές περιοχές θα αποτελούσαν ένα μικρό, ανεξάρτητο αλλά λειτουργικό πλέον κράτος. Φυσικά στην ίδια λογική θα πρέπει, πάντα κατά το κείμενο, να ενωθεί η Αλβανία με το Κόσοβο ενώ για τους σερβικούς θύλακες στο βορρά θα προβλεφθεί ένα καθεστώς αντίστοιχο τους νοτίου Τυρόλου. Η Σερβία, ισχυρίζεται το κείμενο, δεν θα αντιδράσει γιατί θα έχει ενισχυθεί εδαφικά και πληθυσμιακά με τις σερβικές περιοχές της Βοσνίας.

Το σλοβενικό siteπου το δημοσιοποίησε ισχυρίστηκε ότι ο Σλοβένος πρωθυπουργός Jansa το παρέδωσε εντός των προηγούμενων μηνών στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, ως μια «πνευματική άσκηση, συμβολή στον προβληματισμό για τα Δυτικά Βαλκάνια». Το πρωθυπουργικό Γραφείο το αρνήθηκε ενώ φήμες κυκλοφόρησαν ότι συντάχθηκε στη Βουδαπέστη, δεδομένης της Ουγγρικής επιθυμίας για «διευθέτηση» και των δικών της μειονοτικών ζητημάτων.

Είναι σαφές ότι μια τέτοια συζήτηση ούτε αθώα είναι, ούτε ουδέτερη, ενώ κάθε νύξη για εδαφικές αλλαγές στη Βαλκανική μπορεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας με δραματικές συνέπειες για όλες τις χώρες της περιοχής. Ο εθνικισμός είναι πάντα παρών, αν και έχει συγκρατηθεί τα τελευταία χρόνια λόγω της ευρω-ατλαντικής προοπτικής της περιοχής.

Όμως, διαιρέσεις κρατών, προσαρτήσεις και ανταλλαγές εδαφών αναπόδραστα θα οδηγήσουν σε ένα νέο κύκλο βίας και αιματοχυσίας. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι αυτή η συζήτηση περί εδαφικών αλλαγών που επανεμφανίζεται κατά τακτικά διαστήματα, δείχνει να κερδίζει έδαφος, ακόμη και εντός της ΕΕ. Αν και η σχέση του κειμένου με τον Σλοβένο Πρωθυπουργό παραμένει θολή, το γεγονός είναι ότι σημαδεύει την επερχόμενη προεδρία κατά δραματικό τρόπο.

Όμως, αν κάνουμε ένα βήμα πίσω, η μεγάλη εικόνα δείχνε καθαρά την ευθύνη της ΕΕ για αυτή την κατάσταση. Ανεξάρτητα από την κοινότοπη επανάληψη στερεοτυπικών φράσεων για το μέλλον της πολιτικής διεύρυνσης στα Δυτικά Βαλκάνια η πραγματικότητα είναι ότι ο δρόμος προς την ένταξη δείχνει κλειστός. Μετά τις γαλλικές καθυστερήσεις για έναρξη διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, τελικά, το Μάρτιο 2020, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποδέχτηκε την έναρξη διαπραγματεύσεων αλλά χωρίς να παραχωρήσει μια ημερομηνία έναρξης! Από το Νοέμβριο 2020 μέχρι και σήμερα, η Βουλγαρία έχει βάλει βέτο στην παραχώρηση ημερομηνίας έναρξης στη βάση ταυτοτικών διαφορών της με την Βόρεια Μακεδονία (πχ να αναγνωρίσει η χώρα ότι η γλώσσα που ομιλείται είναι η βουλγαρική κ.α.). Από την άλλη, η Σερβία βλέπει τις δικές της διαπραγματεύσεις να μην εξελίσσονται και να μην ανοίγουν νέα κεφάλαια. Τίποτα ουσιαστικό δεν προχωράει ενώ η διαδικασία αφορά πλέον μόνο τους γραφειοκράτες της αρμόδιας διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που συνεχίζουν με businessasusual…

Το 2023 θα κλείσουν δέκα χρόνια από την τελευταία διεύρυνση στην περιοχή. Η ελπίδα των πολιτών για μια καλύτερη ζωή εντός της ΕΕ εξανεμίζεται και οι θυσίες τους χάνουν κάθε νόημα. Όσο δε η ΕΕ απομακρύνεται, τόσο τρίτες χώρες, η Κίνα, η Ρωσία , η Τουρκία , οι χώρες του Κόλπου μπαίνουν δυναμικά στην περιοχή διεκδικώντας ρόλο. Για χρόνια βαυκαλιζόμασταν ότι η ΕΕ παραμένει ο βασικός εμπορικός εταίρος της περιοχής και ότι αυτοί οι νέοι ‘παίκτες’ δεν έχουν συγκεκριμένη στρατηγική και όραμα για τα Βαλκάνια. Φοβάμαι ότι πλέον αυτό το τελευταίο δεν ισχύει. Όσο εδραιώνεται η απουσία της Ένωσης, τόσο το κενό αυτό καλύπτεται από ανταγωνιστικές στη Δύση δυνάμεις. Και οι αναθεωρητικές των συνόρων προτάσεις και ασκήσεις επί χάρτου για το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων, από διάφορες πλευρές, πολλαπλασιάζονται..

Όπως πρόσφατα είπε η Αίντα Χότζιτς, «ο πολλαπλασιασμός των non-papers για τα Δυτικά Βαλκάνια επιβεβαιώνει τη κατάσταση τους ως μη-χώρο στην πολιτική συνείδηση της ΕΕ, με τρόπο που ευρέως εκμεταλλεύονται άλλοι μη-παίκτες σε αυτόν τον μη -χρόνο».

Είναι αμφίβολο κατά πόσο η ελληνική κυβέρνηση συνειδητοποιεί την κρισιμότητα της κατάστασης αλλά και την αναγκαιότητα άμεσων πρωτοβουλιών. Η Ατζέντα της Θεσσαλονίκης του 2003 παραμένει ακόμη ορόσημο στην πορεία των Βαλκανίων προς την ΕΕ. Έχουν όμως περάσει 18 χρόνια και απαιτείται το επόμενο βήμα. Η ιστορική συμφωνία των Πρεσπών επανέφερε την Ελλάδα στον πολιτικό χάρτη της Βαλκανικής ως πρωταγωνιστή. Τι έγινε όμως στη συνέχεια για να οικοδομήσει η χώρα πάνω στην δυναμική των Πρεσπών; Απολύτως τίποτα.

Μια δυναμική ελληνική παρουσία σημαίνει να επιστρέψουμε στα Βαλκάνια με αυτοπεποίθηση και θέληση να λειτουργήσει ξανά η χώρα μας ως δίαυλος προς την ΕΕ.

Σημαίνει βασικά να εγκαταλειφθεί η παρελκυστική τακτική που ακολουθείται από το 2019 και μετά από ελληνικής πλευράς στις διμερείς σχέσεις και τις διμερείς επιτροπές με τη Βόρεια Μακεδονία- αλλά και το «ξινισμένο» ύφος σε σχέση με ό,τι αφορά τη χώρα αυτή.

Η κατάσταση είναι εξαιρετικά εύθραυστη και η Ελλάδα έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει.

Δεν έχουμε δικαίωμα να εθελοτυφλούμε. Αλλιώς θα ζήσουμε στα σύνορα μας, και λίγο πιο πέρα, αυτά που χρόνια τώρα παλεύουμε να ξεχάσουμε,- το αίμα, τη βία, την εθνοκάθαρση- με βαρύτατες συνέπειες για το μέλλον και της δικής μας χώρας.

Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής, Μέλος ΔΣ του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΒΑΛΚΑΝΙΑNON PAPERΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗΕΥΡΩΠΗΕΙΔΗΣΕΙΣ