Ο αμφιλεγόμενος ρόλος του ακτιβισμού. Το παράδειγμα του #Blacklivesmatter vs #AllLivesMatter

Κείμενο-ανάλυση Ναταλία Κάππα

Ο ακτιβισμός στη συλλογική συνείδηση είναι μία πράξη που εγγράφεται με απόλυτα θετικά νούμερα, καθότι αφορά στην ανάληψη δράσης υπέρ ομάδων ή καταστάσεων που χρήζουν προστασίας ή υποστήριξης. Τον συναντάμε, πέρα από τις πολιτικές διεκδικήσεις με αφετηρία και βάση την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε θέματα που άπτονται του περιβάλλοντος, της προστασίας των ζώων αλλά και της οικονομίας (βλέπε κίνημα υποανάπτυξης, οικοκοινότητες).

Όπως έγραφε ο Καντ στην Μεταφυσική των Ηθών το 1797 για την ευεργεσία «είναι καθήκον κάθε ανθρώπου να είναι ευεργέτης, δηλαδή να βοηθεί, ανάλογα με τη δυνατότητά του, τους άλλους ανθρώπους τόσο στις ανάγκες τους όσο και για την ευδαιμονία τους, δίχως να προσδοκά οτιδήποτε ως αντάλλαγμα», καταλαβαίνουμε ότι είτε με μορφή δράσης είτε με μορφή υλικής χορηγίας αποτελεί και στοιχείο του πολιτισμού μας. Αλλά είναι ή κάνει πάντα καλό;

Πολλοί είναι αυτοί που θα απορήσουν με το παραπάνω ερώτημα αλλά όπως όλα τα πράγματα έτσι και αυτό μπορεί να βλάψει αν δεν γίνει με τον σωστό τρόπο.

Το πολύ ενδιαφέρον επιστημονικό άρθρο των κοινωνικών ψυχολόγων Droogendyk, Wright, Lubensky και Louis στο Journal of Social Issues, με τίτλο “Acting in Solidarity: Cross-Group Contact between Disadvantaged Group Members and Advantaged Group Allies” διαπραγματεύεται αυτήν ακριβώς την προβληματική.

Σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές, οι βασικές αρχές που οφείλουν οι ακτιβιστές -ή κατά τους συγγραφείς του άρθρου οι «Σύμμαχοι» (Allies)- να λαμβάνουν υπόψη είναι πρωτίστως να επιδιώκουν η στήριξή τους να οδηγεί στην αυτονομία της ομάδας που υποστηρίζουν, ώστε κάποια στιγμή να μπορεί αυτή να δρα ανεξάρτητα.

Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι δεν πρέπει να έχουμε ως στόχο την παροχή τροφής σε αυτόν που πεινάει αλλά τα εργαλεία να μπορεί να δημιουργήσει ο ίδιος τις συνθήκες προκειμένου να είναι πάντα το τραπέζι του γεμάτο.

Αυτό επίσης σημαίνει ότι οι ακτιβιστές της προνομιούχας ομάδας θα πρέπει ως βασικό στόχο να έχουν την κοινωνική αλλαγή καθώς και την παράλληλη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, παλεύοντας μέσα στους κόλπους της ομάδας τους (που τυχαίνει να έχει τα προνόμια αλλά και τα μέσα παραγωγής και πλούτου).

Ένα ακόμη σημαντικό λάθος που έχει διαπιστωθεί σε διάφορα κινήματα είναι η σύγχυση κάποιων ακτιβιστών ως προς τον ρόλο τους και ως προς την ταυτότητά τους. Στη μία περίπτωση συναντάμε περιπτώσεις ανθρώπων που θεωρούν ότι μπορούν ακόμα και να ηγηθούν στο κίνημα ενώ στη δεύτερη περίπτωση βλέπουμε ακτιβιστές να μην μπορούν να αντισταθούν στην υιοθέτηση χαρακτηριστικών της ομάδας που προσπαθούν να υπερασπισθούν.

Αυτά είναι λάθη.

Ο ακτιβιστής θα πρέπει να βοηθάει το κίνημα με τα μέσα που διαθέτει, επικουρικά και όχι να θέλει να «καπελώσει» την ηγεσία της ομάδας που υποτίθεται ότι υποστηρίζει. Η ομάδα θα πρέπει να έχει τους δικούς της ηγέτες. Όπως επίσης θα πρέπει (ο ακτιβιστής) να διατηρεί τα χαρακτηριστικά της ομάδας του καθότι μέσω της δικής του κοινωνικής θέσης θα μπορέσει να συνεισφέρει πιο αποδοτικά στον αγώνα. Αυτό συμβαίνει καθότι η ανισότητα διαφαίνεται πολύ πιο έντονα όταν εκφράζεται από κάποιον που πρακτικά επωφελείται από αυτήν. Άλλωστε η οποιαδήποτε ταύτιση μπορεί να υπάρχει σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο. Δεν μπορείς να γίνεις μαύρος, ούτε ομοφυλόφιλος, μπορείς όμως να βοηθήσεις για την ανάδειξη του προβλήματος (της ανισότητας) και την εύρεση μίας λύσης.

Ένα παράδειγμα που μία ακτιβιστική δράση λειτούργησε υπονομευτικά του σκοπού ήταν στην περίπτωση του κινήματος στην Αμερική Black Lives matter, ένα κίνημα που γεννήθηκε μετά τα συνεχή περιστατικά της αστυνομικής βίας εναντίων Αφροαμερικανών. Τότε λοιπόν, όλοι θυμόμαστε τη δημιουργία από τους ακτιβιστές ενός άλλου «σλόγκαν», ευρύτερου που συμπεριελάμβανε το πρώτο: All Lives matter.

Αυτό ξεσήκωσε μία θύελλα αντιδράσεων από τη μαύρη κοινότητα γιατί έδειξε ότι τελικά δεν είχε γίνει κατανοητή η ουσία του ζητήματος. Οι ακτιβιστές δεν είχαν καταλάβει το διακύβευμα και ίσως κινήθηκαν από ένα αίσθημα ενοχής, δημιουργώντας ένα άλλο πεδίο δράσης πιο φιλικό προς αυτούς, άσχετα αν με αυτόν τον τρόπο αποδυνάμωναν από τα θεμέλια το κίνημα.

Είδαμε για παράδειγμα σε πορείες διαμαρτυρίας του Black Lives Matter, λευκούς ακτιβιστές να μιμούνται τις συμπεριφορές των μαύρων, με τα χέρια ψηλά και φωνάζοντας «Χέρια ψηλά, μην πυροβολείτε», γεγονός που αφενός συμβαίνει πολύ σπάνια σε άοπλους λευκούς, αφετέρου εξασθενεί το μήνυμα και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η μαύρη κοινότητα.

Η συνέχεια της διαμάχης έφερε τη μαύρη κοινότητα και το κίνημα #BlackLivesMatter απέναντι στο #AllLivesMatter, να τοποθετούνται αρνητικά στο διευρυμένο σλόγκαν που πρότειναν οι ακτιβιστές, με το επιχείρημα ότι ασφαλώς γνωρίζουν ότι όλες οι ζωές έχουν αξία αλλά επί της παρούσης τα ποσοστά των μαύρων που σκοτώνονται στους δρόμους είναι πολύ υψηλότερα από των υπολοίπων.

Αυτό οδήγησε μέχρι και στο να χαρακτηριστεί το Κίνημα #Blacklivesmatter διχαστικό και ρατσιστικό (το αποκάλεσε έτσι και ο τωρινός Πρόεδρος της Αμερικής Ντόναλντ Τραμπ), με την κοινότητα των μαύρων να στέκεται όμως ενωμένη.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο δημοσιογράφος της Huffington Post, Joshua Adams, το #AllLivesMatter δεν έχει κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Δεν είναι ένα κάλεσμα για να επανεξετασθεί το διεφθαρμένο σύστημα δικαιοσύνης. Δεν είναι καν ένα κίνημα, παρά ένα συναίσθημα που σημαίνει στην πράξη κανένα ρίσκο, παρά μόνο επιβράβευση για όσους επιθυμούν πολλά “like” στα social media. Εδώ γίνεται σαφές από τον δημοσιογράφο το διαστρεβλωμένο, αν όχι λάθος, μήνυμα που προσπαθούν να περάσουν οι ακτιβιστές ενάντια στην αστυνομική βία, αποδυναμώνοντας σε μεγάλο βαθμό το Κίνημα και τον αγώνα της μη προνομιούχας ομάδας (της μαύρης κοινότητας).

Σε μία συνέντευξη στη Laura Flanders, η συνιδρύτρια της κίνησης Black Lives Matter, Alicia Garza, δήλωσε ότι η αλλαγή σε All Lives Matter θα ήταν μια δήλωση ότι στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουμε τον δομικό ρατσισμό που υπάρχει στις Ηνωμένες Πολιτείες, και συνέχισε λέγοντας ότι οι άλλες ζωές αξίζουν περισσότερο από αυτές των μαύρων, που σημαίνει ότι είναι λάθος να βγάλεις το «μαύρο» από αυτήν την εξίσωση. Σε αυτήν την τοποθέτηση τονίζεται η αξία της συνέπειας στο σκοπό αλλά και της αδυναμίας της προνομιούχας ομάδας να αναγνωρίσει την ανισότητα και την αδικία.

Αν και αρχικά πολλά δημόσια πρόσωπα της Αμερικής βιάστηκαν να χρησιμοποιήσουν το #AllLivesMatter ως μία ευρύτερη κίνηση υποστήριξης ενάντια στην αστυνομική βία, στη συνέχεια σημειώθηκαν πολλές διαγραφές δημοσιεύσεων, κάποιες απολογητικές δηλώσεις, ενώ πρόσωπα της πρώτης γραμμής τοποθετήθηκαν υπέρ του κινήματος της μαύρης μη προνομιούχας ομάδας, αντιλαμβανόμενοι την αξία της διαφοροποίησης αλλά και του δίκαιου στόχου του κινήματος.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg, ο οποίος στους τοίχους της εταιρείας όπου είθισται το προσωπικό να γράφει σκέψεις/συνθήματα, όταν σημειώθηκαν περιστατικά όπου το Black Lives Matter «ξηλώθηκε» χάριν του “All”, έστειλε εσωτερικό ηλεκτρονικό μήνυμα σε όλη την εταιρεία, χαρακτηρίζοντας την πράξη αυτή ως ασεβή και κακόβουλη.

Ακόμα πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τοποθέτηση του τότε Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπαράκ Ομπάμα, σε συνέντευξή του στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press το 2015. Ο πρώην Πρόεδρος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «αυτό που υποστηρίζει το κίνημα έγκειται στο συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η αφρο-αμερικανική κοινότητα, ένα πρόβλημα που δεν σημειώνεται στις άλλες κοινότητες. Και αυτό είναι ένα θεμιτό/νόμιμο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε».

Παρόλα αυτά σε μία δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2015, το 78% των Αμερικανών ψηφοφόρων δήλωσε ότι το #AllLivesMatter είναι πιο κοντά στην άποψή τους, με μόλις ένα 11% να δηλώνει υπέρ του #BlackLivesMatter και ένα 9% να μην τοποθετείται με καμία από τις δύο θέσεις. Το «κακό» είχε γίνει…

Όλα τα παραπάνω μπορεί να προσδίδουν μια απαισιόδοξη νότα στον ακτιβισμό αλλά σίγουρα δεν σημαίνει ότι η ακτιβιστική δράση πρέπει να σταματήσει. Απεναντίας, είναι πολύ σημαντική η δράση των ακτιβιστών υπερ των μη προνομιούχων που μειονεκτούν πρακτικά σε πόρους και πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας.