Πολυανθεκτικά μικρόβια: Μία σύγχρονη απειλή για τη Δημόσια Υγεία

Αθανάσιος Τσακρής

Καθηγητής Μικροβιολογίας, Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, παρατηρείται διεθνώς, και ιδιαίτερα στη χώρα μας, επίταση της εμφάνισης μικροβίων με αντοχή στα αντιβιοτικά. Το πρόβλημα αυτό παρατηρείται τόσο σε λοιμώξεις εξωτερικών ασθενών στην πρωτοβάθμια περίθαλψη στην κοινότητα, αλλά περισσότερο στους ασθενείς που νοσηλεύονται, όπου και παρατηρούνται συχνά περιπτώσεις μικροβίων για τα οποία δεν υπάρχει κανένα δραστικό αντιβιοτικό. Η παγκόσμια αύξηση της αντοχής των μικροβίων οφείλεται

σε μία σειρά από διαφορετικούς λόγους. Ενα σημαντικό αίτιο είναι η υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών, χωρίς απόλυτη ένδειξη, τόσο από τους γιατρούς όσο και από τους ασθενείς. Ειδικά για τη χώρα μας, πολλοί ασθενείς παίρνουν αντιβιοτικά από τα φαρμακεία χωρίς συνταγή ιατρού, κάτι που σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες απαγορεύεται αυστηρά. Λόγω των παραπάνω κοινωνικών παραμέτρων, στην Ελλάδα καταγράφεται μία από τις υψηλότερες καταναλώσεις αντιβιοτικών στην κοινότητα, αλλά και στο νοσοκομειακό περιβάλλον, με συνέπεια την πρόκληση αντοχής και τη διασπορά των πολυανθεκτικών μικροβίων. Ενα ενθαρρυντικό σημάδι είναι ότι μετά το 2010 καταγράφεται μια μικρή μείωση στην κατανάλωση αντιβιοτικών στην κοινότητα και στο νοσοκομείο, η οποία φαίνεται να συνεχίζεται και τη χρονιά που διανύουμε. Η εξέλιξη της μείωσης κατανάλωσης αντιβιοτικών στα επόμενα χρόνια θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ενας άλλος, έμμεσος, λόγος αύξησης της αντοχής στα αντιβιοτικά είναι η σημερινή εξέλιξη της ιατρικής, που επιτρέπει τη διατήρηση στη ζωή ασθενών με βαρύτατες ασθένειες, η οποία γίνεται εφικτή χάρη στα σύγχρονα μηχανήματα και στη λήψη πολλαπλών φαρμάκων και αντιβιοτικών. Επιπλέον, η αύξηση της αντοχής των μικροβίων οδηγεί αντανακλαστικά πολλές φορές σε αυξημένη χρήση ισχυρότερων αντιβιοτικών, ακόμη και εμπειρικά.
Η αντοχή των μικροβίων στα νοσοκομεία έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις ώστε να χαρακτηρίζεται πλέον παγκοσμίως σοβαρό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας από τους διεθνείς οργανισμούς . Η Ελλάδα μάλιστα περιλαμβάνεται, μαζί με άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά πολυανθεκτικών μικροβίων στην Ευρώπη. Το σοβαρότερο πρόβλημα στα ελληνικά νοσοκομεία προκαλείται από τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά είδη Gram-αρνητικών βακτηριδίων, με κυριότερα τις κλεμπσιέλλες, τις ψευδομονάδες και τα ακινητοβακτηρίδια, για τα οποία έχουμε από τις υψηλότερες αντοχές παγκοσμίως. Το αποτέλεσμα είναι οι λοιμώξεις από τέτοια μικρόβια, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από κανένα διαθέσιμο αντιβιοτικό, να αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα στα νοσοκομεία. Αντίθετα, τα ελληνικά νοσοκομεία έχουν μικρότερα προβλήματα με την αντοχή άλλων παθογόνων που απασχολούν αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως είναι τα Gram-θετικά μικρόβια. Η έκταση των νοσοκομειακών λοιμώξεων στη χώρα μας είναι τέτοια ώστε επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι ένας στους δέκα ασθενείς που νοσηλεύεται εμφανίζει λοίμωξη, που σε πολλές περιπτώσεις οφείλεται σε πολυανθεκτικά μικρόβια. Οι επιπτώσεις είναι πολλαπλές και αντανακλούνται στον διπλασιασμό της διάρκειας νοσηλείας των ασθενών και στη μεγαλύτερη θνητότητα, ενώ παράλληλα αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό το κόστος νοσηλείας και η άμεση και έμμεση επιβάρυνση του Συστήματος Υγείας και της οικονομίας. Ειδικά στις μονάδες εντατικής θεραπείας, που νοσηλεύουν μεγάλο ποσοστό των ασθενών με λοιμώξεις από πολυανθεκτικά μικρόβια, το πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο. Στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 25.000 ασθενείς κάθε χρόνο καταλήγουν από νοσοκομειακές λοιμώξεις, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για την Ελλάδα φαίνεται να ξεπερνάει τις 3.000 ανθρώπινες ζωές. Τέλος, ας μην παραβλέπουμε το οικονομικό κόστος των νοσοκομειακών λοιμώξεων, καθώς στη χώρα μας το Σύστημα Υγείας επιβαρύνεται κάθε χρόνο με ποσό που ξεπερνάει το 1.000.000 ευρώ.
Η αύξηση των ανθεκτικών μικροβίων δεν οφείλεται μόνο σε εσωτερικά προβλήματα κάθε χώρας, αλλά και στη μεταφορά τους μεταξύ διαφορετικών χωρών. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια, με την πρόοδο της τεχνολογίας και τη μείωση του σχετικού κόστους, έχουν πολλαπλασιαστεί οι μετακινήσεις των ανθρώπων σε μακρινούς προορισμούς. Οι μετακινήσεις αυτές έχουν σκοπό τόσο τον τουρισμό για ψυχαγωγία και ιατρικούς λόγους, όσο και τη μετανάστευση για κοινωνικο-οικονομικούς και επαγγελματικούς λόγους και αναπόφευκτα οδηγούν σε μεταφορά ανθεκτικών μικροβίων σε χώρες που προηγουμένως δεν υπήρχαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεταφορά μέσω του τουρισμού πολυανθεκτικών κλεμπσιελλών από τις ανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ στο Ισραήλ κατά τη δεκαετία του 2000, οι οποίες μεταφέρθηκαν μετέπειτα στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, πολλοί άνθρωποι μετακινούνται για φθηνές χειρουργικές επεμβάσεις σε χώρες της Ασίας και εκεί αποικίζονται με πολυανθεκτικά μικρόβια, τα οποία παραμένουν στο έντερό τους για πολλούς μήνες και μεταδίδονται στα νοσοκομεία της χώρας τους σε μελλοντικές νοσηλείες. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ιατρικός τουρισμός έχει ενοχοποιηθεί πολλές φορές ως παράγοντας που έχει συντελέσει στην εμφάνιση και στη διασπορά πολυανθεκτικών μικροβιακών κλώνων στις βορειοδυτικές ευρωπαϊκές χώρες.
Η μικροβιακή αντοχή έχει επεκταθεί τόσο ώστε για κάποια μικρόβια, τα Gram-αρνητικά, δεν υπάρχουν και δεν αναμένεται να κυκλοφορήσουν σύντομα δραστικά αντιβιοτικά, καθώς η έρευνα για την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών είναι δαπανηρή και απαιτητική, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουμε να περάσουμε σε εποχή όπως εκείνη προ των αντιβιοτικών («μετα-αντιβιοτική» εποχή). Για τον λόγο αυτόν, αλλά και για να μειωθούν οι παρενέργειες και το σχετικό κόστος, είναι αναγκαία η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών. Απαραίτητη είναι, επίσης, η λήψη μέτρων περιορισμού της διασποράς των μικροβίων εντός, αλλά και εκτός των νοσοκομείων και η ενημέρωση των πολιτών και των γιατρών. Προς την κατεύθυνση αυτή, το υπουργείο Υγείας και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) από το 2010 έχουν υιοθετήσει και έχουν εφαρμόσει προγράμματα επιτήρησης και ελέγχου των λοιμώξεων. Εχουν, επίσης, προχωρήσει σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Cambridge στην πιλοτική εφαρμογή στην Ελλάδα πρωτοκόλλου δράσης που έχει εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια με πολύ μεγάλη επιτυχία στην Αγγλία, μειώνοντας αποτελεσματικά τις νοσοκομειακές λοιμώξεις. Τα μέτρα αυτά έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς και ήδη παρατηρείται μικρή μείωση της εξωνοσοκομειακής και νοσοκομειακής χρήσης αντιβιοτικών και σε ορισμένες περιπτώσεις των πολυανθεκτικών νοσοκομειακών παθογόνων. Η ενίσχυση των δράσεων αυτών στα επόμενα χρόνια είναι περισσότερο από απαραίτητη.

The post Πολυανθεκτικά μικρόβια: Μία σύγχρονη απειλή για τη Δημόσια Υγεία appeared first on Paraskhnio.gr.