Εκλογές διαδικαστικού χαρακτήρα σε ένα κράτος με συνέχεια

Του Γιάννη Τούρα*

Βερολίνο (Ι.Τ.). Η νίκη του κόμματος των χριστιανοδημοκρατών/χριστιανοκοινωνιστών (CDU/CSU) στις γερμανικές εκλογές της 22 Σεπτέμβρη είναι σίγουρη, σε βαθμό που ο πληθυσμός απλά περιμένει τη διαδικασία έκδοσης αποτελεσμάτων το βράδυ της επόμενης Κυριακής προς επιβεβαίωση της πεποίθησής του. Αυτό που δεν είναι σίγουρο, είναι το κόμμα με το οποίο θα συνεργαστεί για τον σχηματισμό κυβέρνησης, καθώς, ακόμα κι αν περάσουν το όριο του 5% οι φιλελεύθεροι δημοκράτες (FDP), είναι πιθανόν

να μην συμπληρωθούν οι απαιτούμενοι για την παράταση της συνεργασίας τους αριθμοί. Η ανάγκη της παραμονής στην κυβέρνηση, εξαναγκάζει λοιπόν την καγκελάριο να σκεφτεί να συνεργαστεί με τους προηγούμενους συνεργάτες της, προκειμένου να παραμείνει ως έχει. Σε περίπτωση που το δεύτερο σενάριο, η συγκυβέρνηση CDU/CSU και σοσιαλδημοκρατών (SPD), προκριθεί, τότε θα φαντάζει πιθανό να επαναληφθεί και η ανάληψη του υπουργείου οικονομικών από τον αγέλαστο νυν υποψήφιο καγκελάριο, πάλαι ποτέ υπουργό οικονομικών υπό την Μέρκελ, Πέερ Στάινμπρουκ. Με αυτήν την ανακύκλωση ρόλων και το άλμα προς την επανάληψη, όχι μόνο θα σχηματιστεί σταθερή κυβέρνηση, αλλά θεωρείται πως θα σχηματιστεί κυβέρνηση ικανή να λάβει με σχετική ευκολία και ακόμα και δυσάρεστα για τον πληθυσμό μέτρα, χωρίς να χρειάζεται να υπολογίζει το πολιτικό κόστος. Τα παραπάνω όμως, είναι γι’ αυτούς που αρέσκονται να ασχολούνται με στατιστικά στοιχεία, συμπληρώνοντας πίνακες με κατατάξεις ομάδων ή αποτελέσματα εκλογών, σε χώρες όπου το δικομματικό σύστημα μετράει πολλές δεκαετίες ζωής, συνεργαζόμενο ενίοτε με μικρότερους συνεργάτες, που θα συμπληρώσουν τον πίνακα των κυβερνητικών οργάνων μίας ακόμα τετραετίας. Ο ιστορικός/στατιστικολόγος του μέλλοντος συμπληρώνοντας τη φόρμα του excel, θα κρυφοκοιτάει ίσως και τα αρχεία των εφημερίδων της εποχής, μήπως και καταφέρει να ξετρυπώσει το νόημα πίσω από τις σκαιομαχίες των πιθανών εταίρων του καιρού.

Πνεύμα και ηθική

Πρώτα απ’ όλα, για να κατανοήσει κανείς τον ιδρυματισμό της εποχής, είναι χρήσιμο να αναστοχαστεί πάνω την έκφραση ενός κομματικού πατριωτισμού. Ο τελευταίος είναι αντίστοιχος με τον εταιρικό πατριωτισμό, που συναντάται σε στελέχη μεγάλων εταιριών και οργανισμών. Και τα κοινοβουλευτικά κόμματα, με γραφεία σε κάθε γειτονιά της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, είναι τέτοιοι μεγάλοι οργανισμοί, με εκατοντάδες χιλιάδες μέλη και χιλιάδες εργαζόμενους σε αυτά. Είναι λοιπόν φυσιολογικό τα επαγγελματικά τους στελέχη να υπόκεινται σε εξωτερική πίεση, προκειμένου να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους τόσο από τα υπόλοιπα μέλη των κομμάτων, καθώς τα τελευταία μεταφέρουν την προσδοκία της νίκης σε αυτό το συμβολικό επίπεδο. Η πίεση όμως έρχεται και εσωτερικά, από το αίσθημα ευθύνης, την κατηγορική προσταγή, που καθόριζε τις πράξεις των δημοσίων προσώπων σ’ αυτή τη χώρα από τον Μπίσμαρκ, μέχρι τον Άιχμαν και τον υποψήφιο καγκελάριο Στάινμπρουκ. Χαρακτηριστικά, ο τελευταίος στο προ δύο εβδομάδων τηλεοπτικό διάλογο με τους δύο βασικούς υποψηφίους, από το οποίο προσκόμισε ελαφρά δημοσκοπικά οφέλη, στάθηκε σε μία προηγηθείσα παραφορά του λόγου της καγκελαρίου κυρίας Μέρκελ, ότι το κόμμα του δεν φέρεται με υπευθυνότητα απέναντι στην υποχρέωση της Γερμανίας στην Ευρώπη, σε σχέση με την στάση του τελευταίου στην οικονομική κρίση. Τόνισε ότι αφενός θεωρεί προσβλητικό τέτοιο χαρακτηρισμό και αφετέρου έχουν δείξει την αλληλεγγύη τους στην Ελλάδα, σημειώνοντας παράλληλα την ανάγκη ύπαρξης ενός σχεδίου Μάρσαλ για το κρατίδιο της νοτιοανατολικής άκρης της ηπείρου. Θα σκεφτεί ο Έλληνας αναγνώστης πως αυτή η στιχομυθία μόνο θετικά μπορεί να έχει για την χώρα του, αναλογιζόμενος τις επιπτώσεις του σχεδίου Μάρσαλ στην μεταπολεμική Ευρώπη. Ας δούμε όμως ποιος είναι αυτός που το πρότεινε.

Πρόκειται για τον ίδιο υποψήφιο καγκελάριο, ο οποίος στις 13 Ιουνίου, σε ανοιχτή για το κοινό συνέντευξη για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής στα κεντρικά του SPD στο Βερολίνο (Willy Brandt Haus), διαπίστωσε μπροστά στο κοινό πως η κρίση στην Ελλάδα είχε τρομακτικά αποτελέσματα, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την ανθρωπιστική κρίση, αλλά και την άνοδο των δύο άκρων. Το ακραίο φυσικά (πέρα από την εξίσωση των νεοναζί με τον χώρο της εν γένει αριστεράς και ειδικότερα της πάλαι ποτέ σοσιαλδημοκρατίας, που εκπροσωπείται στην Ελλάδα από τον ΣύΡιζΑ, πρακτική που ο Άκης Γαβριηλίδης έχει περιγράψει εύστοχα ως «το ακραίο κέντρο»), βρίσκεται στην μυωπική θέαση της ανόδου της άκρας δεξιάς ανά την Ευρώπη από το πολιτικό προσωπικό των μεγάλων κεντροευρωπαϊκών πολιτικών σχηματισμών. Η κατά πολύ δραματικότερη από την Ελλάδα κατάσταση στην Ουγγαρία, παραμένει σχεδόν αδιάφορη για την κοινή γνώμη της ισχυρότερης οικονομίας της Ευρώπης και τα πολύ καλά ρεπορτάζ των κρατικών καναλιών της χώρας, επιλέγουν άλλες θεματικές όταν ασχολούνται με εκτός Γερμανίας ζητήματα, άσχετα από ή σύμφωνα με τα τρέχοντα της σύγχρονης εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, η δημόσια συζήτηση συνεχίζει να κυριαρχείται από ζητήματα τρόπων, τα λεγόμενα και ηθικά ζητήματα. Και το παρατεταμένο μεσαίο δάχτυλο του ίδιου υποψηφίου σε προχθεσινή (δημοσιεύθηκε την Παρασκευή) συνέντευξη, κατά την οποία έπρεπε να απαντήσει χωρίς λόγια σε ερωτήσεις δημοσιογράφων του περιοδικού της Süddeutsche Zeitung, αποτελεί τις τελευταίες δύο μέρες το κεντρικό ζήτημα συζήτησης στα μέσα της χώρας.

Όλη αυτή η συζήτηση γύρω από ζητήματα ήθους, δηλώνει σαφώς τον συντηρητισμό ενός εκλογικού σώματος. Ένα εκλογικό σώμα, που δεν θεωρεί, ούτε θεωρείται ότι αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα, σε σχέση με τα υπόλοιπα εκλογικά σώματα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Φυσιολογικό, μολονότι σχετικό. Καθώς, σύμφωνα με ρεπορτάζ του περιοδικού Stern, το τίμημα για να υπάρχει η χώρα ως ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, είναι ισχυρό. Ένα στα εφτά παιδιά της χώρας ζει χάρη στο βοήθημα, που παράσχει το ακόμη υπαρκτό, αν και αναιμικό, κράτος πρόνοιας (Hartz IV). Εξίσου σημαντικό ζήτημα θεωρείται και το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Μόλις λίγες βδομάδες πριν τις εκλογές, έγινε γνωστή στο κοινό η ύπαρξη μαζικών παρακολουθήσεων από την αμερικανική κυβέρνηση όλων των συνομιλιών, αλλά και των ηλεκτρονικών αρχείων (γνωστή ως υπόθεση της NSA – “NSA-Affäre”) της χώρας. Ταυτόχρονα έγινε γνωστή και η συνεργασία των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών (BND) με τις αμερικάνικες πάνω στο ζήτημα. Σε άλλες περιπτώσεις και σε άλλες χώρες, ο αντίκτυπος στο πολιτικό σκηνικό θα ήταν τεράστιος. Πως εξηγείται όμως αυτή η αύρα της κανονικότητας σε βαθμό βαρεμάρας σε προεκλογική περίοδο, ενώ υπάρχουν πολύ σημαντικά ζητήματα;

Προσπαθώντας να βρούμε το διακύβευμα των εκλογών

Ένας λόγος είναι η μεγάλη διαφορά μεταξύ χριστιανοδημοκρατών και σοσιαλδημοκρατών στην πρόθεση ψήφου. Τον Ιούλιο αυτή είχε φτάσει στο 17% (43% και 27% αντίστοιχα), ενώ τώρα αν και έχει μειωθεί, έχει σταθεροποιηθεί σε διψήφιους αριθμούς (περί το 14%). Έτσι θεωρείται σε όλη τη διαδρομή της προεκλογικής περιόδου δεδομένη η κατάληψη της καγκελαρίας για άλλα τέσσερα χρόνια από την κα. Μέρκελ. Συνεπώς, η εκλογική συζήτηση συμβαίνει με όρους διαδικαστικούς ως προς το δια ταύτα. Το διακύβευμα όσο περνάει ο καιρός, μετατοπίζεται σε δευτερεύοντα ζητήματα, όπως το ποσοστό των αμέτοχων από την εκλογική διαδικασία και την κατεύθυνση των ψήφων διαμαρτυρίας. Αυτές ποσοστιαία δείχνουν μία τάση αύξησης όσο κοντεύουν χρονικά οι εκλογές. Γι’ αυτό και το κόμμα των Πρασίνων χάνει κάθε βδομάδα από μία μονάδα, φτάνοντας εσχάτως σε μονοψήφιο αριθμό και χάνοντας παράλληλα το έδαφος που με πολύ κόπο είχε κερδίσει τα τελευταία χρόνια. Είναι το κόμμα, που έχοντας φτάσει σε προγραμματική σύγκλιση με τους σοσιαλδημοκράτες, είχε ξεκινήσει τον εκλογικό του αγώνα με κεντρικό σύνθημα την «κοκκινοπράσινη» κυβέρνηση συνεργασίας με το SPD, θέλοντας να επαναφέρει τις μνήμες της πετυχημένης πολιτικά για το ίδιο δεκαετίας του ’90. Όσο όμως περνάει ο καιρός και η κατάσταση παραμένει μη αναστρέψιμη, τόσο οι παραδοσιακοί ψηφοφόροι των σοσιαλδημοκρατών επιστρέφουν στο κόμμα τους, αλλά και όσοι ήθελαν να ανατραπεί η κυβέρνηση της Μέρκελ, επιλέγουν άλλους δρόμους έκφρασης της άποψής τους. Νικητής αυτού του ρεύματος αποχώρησης αναδεικνύεται το κόμμα της Αριστεράς (Die Linke), το οποίο ξαναβρίσκεται μετά από πολλούς μήνες σε διψήφιο ποσοστό πρόθεσης ψήφου, γενόμενο το τρίτο κόμμα της βουλής, ανατρέποντας τάση μηνών. Η διαφορά του με το κόμμα των Πρασίνων παραμένει ακόμα μη σταθεροποιημένη, οπότε δεν μπορούμε να μιλήσουμε για δεδομένη κατάταξη ανάμεσα στους οικολόγους σοσιαλφιλελεύθερους και τους παραδοσιακούς σοσιαλδημοκράτες και πρώην κομμουνιστές.

Ο δεύτερος λόγος της έλλειψης δυναμικής αλλαγής στάσης του εκλογικού σώματος είναι η μη έκφραση σημαντικών διαφοροποιήσεων από τα δύο μεγάλα κόμματα. Οι θέσεις τόσο του CDU, όσο και του SPD σε σχέση με φλέγοντα ζητήματα (ευρωπαϊκή κρίση, κατασκοπεία, ενεργειακή πολιτική), δεν διαφοροποιούνται παρά ελάχιστα, ενώ οι διαφορές τους σε ζητήματα όπως η ύπαρξη χαμηλότερου μισθού και οι θέσεις των παιδικών σταθμών, δεν έχουν κατορθώσει να αναδειχθούν ως κεντρικά εκλογικά ζητήματα, μολονότι απασχολούν την κοινωνία. Κοιτώντας τα προγράμματα των κομμάτων, διαπιστώνει ότι υφίστανται διαφορές, τόσο στη νοοτροπία, όσο και στην στόχευση, αλλά αυτά δεν μπορούν να φτάσουν στον αναγνώστη μέσα από τα διαφημιστικής έμπνευσης σλόγκαν. Πολλοί ψηφοφόροι δεν ενδιαφέρονται για το περιτύλιγμα που παρουσιάζεται απ’ αυτά και μένει η αίσθηση της ελλιπούς προσοχής, αν όχι σεβασμού, των κομμάτων απέναντί τους. Με αποτέλεσμα την (προς το παρόν δημοσκοπική) άνθιση διάφορων εναλλακτικών.

Πολλά κόμματα με μικρά ποσοστά. Οι εναλλακτικές των Γερμανών.

Μία τέτοια εναλλακτική, θα μπορούσε να είναι και το κόμμα των Πειρατών. Μετά την εκθαμβωτική πρώτη τους επιτυχία στις τοπικές εκλογές του Βερολίνου το 2011, οπότε και έλαβαν το εντυπωσιακό 8,9% των ψήφων εκλέγοντας και τους 15 υποψηφίους τους στο τοπικό κοινοβούλιο, ακολούθησε η εκλογή τους με εξίσου υψηλά ποσοστά στα κοινοβούλια άλλων τριών κρατιδίων, αυτών του Σάαρ, του Σλέσβιγκ-Χόλσταϊν και της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Αλλά όπως ήρθε ξαφνικά στο πολιτικό σκηνικό, το κόμμα των Πειρατών δείχνει να απομακρύνεται απ’ αυτό με την ίδια ταχύτητα, παρόλο που η επικαιρότητα, μετά και τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν, δίνει την ευκαιρία επιβολής της ατζέντας τους. Όμως το κόμμα των Πειρατών δεν κατόρθωσε μέχρι στιγμής να πετύχει αυτό που κατάφεραν οι Πράσινοι. Να μετατρέψουν δηλαδή τον μονοθεματικό τους χαρακτήρα σε στάση ζωής, προσφέροντας ένα πακέτο ολοκληρωτικής στάσης ζωής, το οποίο θα υιοθετηθεί από ολοένα και περισσότερο κόσμο. Παράλληλα, οι Πειρατές δεν κατάφεραν να ξεπεράσουν τα πολλά εσωτερικά προβλήματα τόσο λόγω της άκοπης ξαφνικής δημοσιότητας, την οποία έλαβαν ως κομματικός μηχανισμός, όσο και λόγω της πολυφωνίας εντός τους, η οποία οφείλεται στην έλλειψη της ιδεολογική τους συγκρότησης. Οι Πειρατές δείχνουν χαμένοι στον ωκεανό των ζητημάτων που απασχολούν την γερμανική κοινωνία και όσο ανακαλύπτουν την πολιτική πέρα από τα ψηφιακά δικαιώματα, τόσο δυσκολότερη γίνεται η συνέπεια των λόγων τους. Στις δημοσκοπήσεις, το κόμμα των Πειρατών λαμβάνει μόλις 3%, αρκετά κάτω δηλαδή από το απαιτούμενο 5% για την είσοδο στο γερμανικό κοινοβούλιο.

Στο ίδιο ποσοστό κινείται και το κόμμα με τη μεγαλύτερη δυνητική δυναμική στη χώρα, σε σχέση με τις παρούσες δυνάμεις του, όσο η κρίση δεν αποτελεί παρελθόν για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αναφορά γίνεται στην «Εναλλακτική για τη Γερμανία», το κόμμα που συστάθηκε για την επιστροφή της Γερμανίας στο εθνικό της νόμισμα, το μάρκο. Η υποβόσκουσα εθνικιστική ρητορική του λαϊκιστικού αυτού κόμματος μπορεί να παραβλέπει το γεγονός πως η Γερμανία έχει δώσει μόνο πιστώσεις μέχρι στιγμής και δεν έχει μεταφέρει χρήματα από τον προϋπολογισμό της στα ευρωπαϊκά ταμεία των μηχανισμών στήριξης του ευρώ, αλλά βασίζεται στην επικρατούσα ρητορική από τα κυρίαρχα συντηρητικά μέσα του τύπου. Ο ρόλος των τελευταίων ήταν σημαντικός στην παγίωση των αντιλήψεων των οικονομιών της κάθε χώρας με ψυχολογικούς και πολιτισμικούς όρους, μακρυά από κάθε ψύχραιμη εξήγηση της κατάστασης και της δυσκολίας αυτής με οικονομικούς όρους. Μ’ αυτόν τον τρόπο, το κόμμα ξεκίνησε προεκλογικά με ένα μεγάλο επικοινωνιακό αβαντάζ. Δυστυχώς για το ίδιο, η θεματολογία έχει αλλάξει στη Γερμανία, ενώ οι ίδιοι εμφανίζονται στα μέσα περισσότερο ως ομάδα εντός των χριστιανοδημοκρατών, παρά ως αυτόνομο πολιτικό κόμμα. Μάλιστα, μόλις προχθές (Παρασκευή), ο υποψήφιος για την καγκελαρία με το κόμμα των Πρασίνων, κ. Γιούργκεν Τρίτιν, ο πρόεδρος της Αριστεράς, κ. Μπερντ Ρίξινγκερ, αλλά και εκπρόσωποι των σοσιαλδημοκρατών ζήτησαν από την καγκελαρία να πάρει θέση για πιθανή συνεργασία ή όχι με το αντιευρωπαϊκό κόμμα. Αν όχι άμεσα μετά τις εκλογές, σίγουρα στο προσεχές μέλλον, αυτό το κόμμα θα μας απασχολήσει περισσότερο.

Τέλος, άλλη μία εναλλακτική, η πλέον ευχάριστη, είναι το καταστασιακό/χιουμοριστικό κόμμα “Το Κόμμα” (Die Partei), με πρόεδρο και υποψήφιο καγκελάριο τον πρώην διευθυντή του περιοδικού πολιτικής σάτιρας “Τιτάνικ”, κ. Μάρτιν Σόνενμπορν. Με σύνθημα «είμαστε το κόμμα της πλάκας», το κόμμα κατορθώνει να είναι πάντα παρόν σε όλες τις λίστες σχεδόν σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες της χώρας, δίχως να έχει βλέψεις να μπει στη Βουλή. Στο πλέον εξεζητημένο τους προεκλογικό κλιπ, το οποίο μάλιστα μεταδίδεται στην τηλεόραση σε ώρες υψηλής τηλεθέασης, προβάλλεται σκηνή από ερωτική ταινία, με θολωμένο πλάνο προς αποφυγή της θέασης των διαπραχθέντων, ενώ ονομάζεται η σκηνή ως η θέση του κόμματος για την οικογενειακή πολιτική. Ο ήχος πάντως παραμένει ξεκάθαρος και στα ενενήντα δευτερόλεπτα του διαφημιστικού. Το ίδιο κόμμα, με προεξέχοντα τον πρόεδρό του, είχε πάει στα κεντρικά των φιλελεύθερων δημοκρατών όταν ήταν να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών του Βερολίνου. Με το που έγινε γνωστή η μη εκλογή στο κρατίδιο, η ομάδα των εισβολέων άρχισε να πετάει κομφετί, να σφυρίζει χαρούμενα και να τραγουδάει το σύνθημα «επιτέλους έξω», ενώ ο πρόεδρος, παίρνοντας το μικρόφωνο, είχε υποστηρίξει ότι χαίρεται με την αποτυχία των φιλελεύθερων δημοκρατών, καθώς δεν επιτρέπεται να υπάρχει άλλο κόμμα της πλάκας στο πολιτικό σκηνικό.

Συμπερασματικά, η τάξη βασιλεύει στο Βερολίνο

Θυμούμενος τον Μπέκετ, θα πει κανείς πως ξέρει πως πάνε αυτές οι ιστορίες. Στην αρχή ο ουρανός είναι γαλανός, μετά έρχεται ένα συννεφάκι στην άκρη του ορίζοντα, ύστερα μαζεύονται κι άλλα σύννεφα, ο ουρανός μαυρίζει και στο τέλος έρχεται η βροχή. Κατ’ αναλογία, με όλες τις αναφερθείσες κινήσεις στο πολιτικό σκηνικό, με τα κρυφά προβλήματα της ισχυρότερης οικονομίας (αλλά όχι κοινωνίας) της Ευρώπης, φανερώνεται στην άκρη του ορίζοντα το ξετύλιγμα της ίδιας διαδικασίας, που ονομάζεται Ιστορία. Αυτή δεν θα γραφεί μόνο στις εκλογές. Ή μάλλον, δεν περιμένει τις εκλογές για να γραφεί. Προς το παρόν όμως, οι κάτοικοι της χώρας μοιάζουν συγκρατημένα αισιόδοξοι για το μέλλον και βλέπουν να υπάρχει προοπτική εντός της κανονικότητας. Γιατί το κράτος τους θα είναι εκεί και θα λειτουργεί όπως και πριν τις εκλογές. Μάλλον με κάποιες μικρές, ήσσονος σημασίας, αλλαγές. Εντυπωσιακό, η σιγουριά των Γερμανών για το αύριο, σε μία ισχυρή χώρα την περίοδο της μεγαλύτερης παγκόσμιας ύφεσης των τελευταίων 90 ετών, αυτό που κατάφερε η απερχόμενη και νέα καγκελάριος. Κι’ αυτή είναι η μεγαλύτερη παρακαταθήκη που έχει αφήσει στη χώρα, εξασφαλίζοντας την επανεκλογή της.

* Ο Γιάννης Τούρας είναι πολιτικός επιστήμονας, που ζει και εργάζεται στο Βερολίνο από το 2005. Έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος για γερμανικά μέσα. Είναι υποψήφιος διδάκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και διδάσκει φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Οικονομίας της ίδιας πόλης.