Αμμόχωστος, μια «ανοικτή πληγή»

Η έντονη φημολογία για ενδεχόμενη επιστροφή προσφύγων στην περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου επανέφερε στο προσκήνιο το συγκεκριμένο ζήτημα, που παραμένει «ανοικτή πληγή» από το 1974 μέχρι και σήμερα. Έκτοτε έχουν αναληφθεί σωρεία πρωτοβουλιών τόσο από τα Ηνωμένα Έθνη και την ΕΕ, όσο και από την ε/κ και την τ/κ πλευρά, οι οποίες, ωστόσο, δεν καρποφόρησαν ποτέ.

Από την πορεία των χρόνων και τις πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν,

βάσει της έρευνας της "Σημερινής", συνάγονται τα εξής βασικά συμπεράσματα:

Έχουν δοκιμαστεί σχεδόν όλα τα πιθανά σενάρια και πολλές διαφορετικές φόρμουλες για την επιστροφή της Αμμ/στου, τόσο πριν την ενδεχόμενη λύση όσο και μετά από αυτή(αν προκύψει)Η επιστροφή της Αμμοχώστου αποτελεί προτεραιότητα από το 1978-1979 μέχρι και σήμερα, ανεξάρτητα με την επίτευξη συνολικής επίλυσης του Κυπριακού. Θα πρέπει να θεωρηθεί απομακρυσμένο το ενδεχόμενο παραμονής της Αμμοχώστου υπό τ/κ διοίκηση, καθώς όλα τα ψηφίσματα μιλούν για επιστροφή στους νόμιμους κατοίκους της υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.Σε κάθε σχέδιο μέχρι στιγμής η Αμμόχωστος επιστρέφει είτε υπό ε/κ διοίκηση είτε υπό τη διοίκηση των ΗΕ (αν γίνει πριν από την εξεύρεση συνολικής λύσης).Πάγια θέση της τ/κ πλευράς είναι να αποκομίσει όφελος από την επιστροφή της Αμμοχώστου, κυρίως σε σχέση με τη νομιμοποίηση του παράνομου αεροδρομίου της Τύμπου και του λιμανιού της Αμμοχώστου.

Οι πρώτες προσπάθειες που έγιναν το 1977-1978, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας Υψηλού Επιπέδου Μακαρίου-Ντενκτάς, ήθελαν τις δύο πλευρές να επιδιώκουν να θέσουν την Αμμόχωστο κάτω από τη δική τους διοίκηση, σε μια ενδεχόμενη επίλυση του Κυπριακού.

Πρώτη φορά επιστροφή Αμμοχώστου πριν από τη συνολική λύση

Στις 31 Μαΐου 1978, ο τότε Γ.Γ. ΟΗΕ, στην έκθεσή του, κάνει την αρχή σε μια προσπάθεια η επιστροφή της Αμμοχώστου να ξεχωρίσει από τη συνολική επίλυση του Κυπριακού. Τόνισε ότι, «αν αναληφθούν πρωτοβουλίες και επέλθει συμφωνία στο συγκεκριμένο ζήτημα, ενδεχομένως να βοηθήσει και σε μετέπειτα βήματα για επίλυση του Κυπριακού». Τον Ιούλιο 1978 ο Ντενκτάς καταθέτει προτάσεις οι οποίες, μεταξύ άλλων, προνοούν:

Να αρχίσει η επιστροφή κατοίκων στα σπίτια και στις περιουσίες τους μόλις επαναρχίσουν οι συνομιλίες.Την παραχώρηση μικρής περιοχής για επανεγκατάσταση υπό προσωρινή διοίκηση και την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.

Η ε/κ πλευρά απορρίπτει τις προτάσεις και κάνει λόγο για προσπάθεια δημιουργίας θύλακα εν μέσω τουρκικής κατοχής.

Το αμερικανο-βρετανο-καναδικό σχέδιο

Λίγους μήνες αργότερα και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 1978 η αμερικανική Κυβέρνηση απέστειλε τον Ειδικό Σύμβουλο του Αμερικανικού ΥΠΕΞ, Matthew Nimetz, και τον ΥΦΥΠΕΞ, Warren Christopher, στην Κύπρο. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι υπέβαλαν σχέδιο, δυτικής εμπνεύσεως, στο οποίο υπήρχε σαφής αναφορά για επανεγκατάσταση στην Αμμόχωστο, η οποία μεταξύ άλλων προέβλεπε:

επανεγκατάσταση στην περιοχή των Βαρωσίων κάτω από την αιγίδα των ΗΕεπιστροφή χωρίς αριθμητικό περιορισμόταυτόχρονη επανέναρξη συνομιλιών για συνολική λύσηΟι κυπριακοί νόμοι και κανονισμοί θα ίσχυαν

Η Κυπριακή Κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση, λόγω του ότι θα απομάκρυνε τη διαδικασία επίλυσης από τα Ηνωμένα Έθνη, όπως υποστήριξε τότε.

Δεύτερη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου

Κομβικής σημασίας για όλες τις μετέπειτα πρωτοβουλίες αποτελεί η Δεύτερη Συμφωνία Κορυφής, η οποία υπογράφτηκε στις 19 Μαΐου 1979 μεταξύ Κυπριανού-Ντενκτάς. Μεταξύ άλλων, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να επιλυθεί το ζήτημα της Αμμοχώστου κατά προτεραιότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα ζητήματα, έστω κι αν η συνολική επίλυση δεν συμφωνηθεί. Η επανεγκατάσταση θα γινόταν κάτω από την αιγίδα των ΗΕ ταυτόχρονα με την έναρξη των συνομιλιών για τις συνταγματικές και εδαφικές πτυχές συνολικής λύσης.

Η ε/κ πλευρά αξίωνε αποχώρηση όλων των τουρκικών και τ/κ στρατευμάτων και άλλου προσωπικού ασφαλείας από την περιοχή επανεγκατάστασης, επιστροφή της περιοχής υπό τον έλεγχον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τα ΗΕ θα ασκούσαν επίβλεψη. Ο Τ/κ διαπραγματευτής ήγειρε το θέμα της «διζωνικότητας» και της ασφάλειας της τ/κ κοινότητας, με την ε/κ πλευρά να επιβεβαιώνει γραπτώς την αποδοχή της «διζωνικότητας», από την άποψη ότι η ομοσπονδία θα αποτελείται από δύο συστατικά μέρη.

Πρώτη φορά «διζωνικότητα»

Στις 9 Αυγούστου 1980, στην εναρκτήρια δήλωσή του ο Γ.Γ. ΟΗΕ αναφέρεται για πρώτη φορά στον όρο «διζωνικότητα» και «ασφάλεια». Πρώτο θέμα συζήτησης, η επίτευξη συμφωνίας για την Αμμόχωστο στο πλαίσιο της Συμφωνίας της 19ης Μαΐου 1979. Από τις προτάσεις που κατέθεσαν οι δύο πλευρές κατά τη διετία 1981-1983, διαφαινόταν ξεκάθαρα η διαφορά που υπήρχε στην προσέγγιση σε σχέση με το ζήτημα της Αμμοχώστου. Κύριο μέλημα της τ/κ πλευράς ήταν η διαδικαστική καθυστέρηση στην επιστροφή της Αμμοχώστου με διάφορα τερτίπια, αλλά και η διασύνδεση με άλλα ζητήματα, όπως το αεροδρόμιο Λευκωσίας.

Οι προτάσεις που κατέθεσε η τουρκική πλευρά τον Αύγουστο του 1981 έθεταν την επιστροφή μέρους της Αμμοχώστου στο πλαίσιο της συνολικής επίλυσης του Κυπριακού, κάτι που χαρακτηρίστηκε ως απαράδεκτο από την ε/κ πλευρά, καθώς παραβίαζε τη συμφωνία κορυφής Κυπριανού-Ντενκτάς. Λίγους μήνες μετά, άτυπος χάρτης που υποβλήθηκε από τον αντιπρόσωπο του Γ.Γ. ΟΗΕ, Hugo Gobbi, προνοούσε επιστροφή Αμμοχώστου και Μόρφου υπό ε/κ διοίκηση.

Ψήφισμα 541 και «πακέτο ειρήνης»

Τα δεδομένα στο Κυπριακό δεν θα είναι ποτέ τα ίδια μετά την «ανακήρυξη» από την τουρκική πλευρά της λεγόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» στις 15 Νοεμβρίου 1983. Το Σ.Α. του ΟΗΕ εγκρίνει το ψήφισμα 541(1983), με το οποίο καταδικάζει την ανακήρυξη αποσχιστικής οντότητας και ζητά ανάκλησή της ως νομικά άκυρης. Καλεί τα κράτη να συνεχίσουν να αναγνωρίζουν μόνον την Κυπριακή Δημοκρατία.

Ενώπιον του Σ.Α. του ΟΗΕ, ο Ραούφ Ντενκτάς κατέθεσε πρόταση, στις 17 Νοεμβρίου του 1983, με την οποία συνέδεε άμεσα το άνοιγμα της Αμμοχώστου με τον αερολιμένα Λευκωσίας υπό προσωρινή διοίκηση των Η.Ε. Η πρόταση απορρίφθηκε ως απαράδεκτη. Στις 11 Ιανουαρίου 1984 η ε/κ πλευρά υπέβαλε πρόταση για συνολική λύση, η οποία με δεδομένο ότι Αμμόχωστος και Μόρφου θα επέστρεφαν υπό ε/κ διοίκηση, τότε ενδεχομένως να μπορούσε να συζητηθεί και το ενδεχόμενο να δοθεί υπό τ/κ διοίκηση ποσοστό εδάφους 25%.

«Σενάριο 5 σημείων»

Ο τότε Γ.Γ. ΟΗΕ, Ντε Κουεγιάρ, πρότεινε, τον Μάρτιο του 1984, ένα πακέτο το οποίο προνοούσε, μεταξύ άλλων, ότι η τ/κ πλευρά θα μεταβίβαζε τα Βαρώσια υπό την προσωρινή διοίκηση των ΗΕ, όσο θα διαρκούσε η προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Το σενάριο συνδύαζε παύση διεθνοποίησης του Κυπριακού, να μη δοθεί συνέχεια στη διακήρυξη της 15ης Νοεμβρίου 1983, πάγωμα της αμυντικής ενίσχυσης των πλευρών και συνάντηση υψηλού επιπέδου για τα υπόλοιπα εκκρεμούντα ζητήματα για τη λύση.

Απορρίφθηκε από τον Ντενκτάς, με το πρόσχημα ότι, αν δοθούν τα Βαρώσια πριν από την επίλυση του Κυπριακού και πριν καν αρχίσουν οι συνομιλίες, τότε η περιοχή αυτή «θα χαθεί για το τίποτα όσον αφορά στην οριστική λύση». Απάντηση της τ/κ πλευράς ήταν:

10 Απριλίου 1984-Απόφαση για διεξαγωγή λεγόμενου «δημοψηφίσματος» για νέο «σύνταγμα» και προκήρυξη νέων «γενικών εκλογών»17 Απριλίου 1984- Ανταλλαγή «πρέσβεων» μεταξύ Τουρκίας-ψευδοκράτους

Ψήφισμα Σ.Α. του ΟΗΕ 550

Τον Μάη του 1984 το Σ.Α. του ΟΗΕ υιοθετεί το ψήφισμα 550, το οποίο επαναβεβαιώνει ως αποσχιστικές τις προσπάθειες της τ/κ πλευράς. Καλεί τα κράτη να μην αναγνωρίσουν τη λεγόμενη «ΤΔΒΚ» και θεωρεί ως απόπειρα εποικισμού οποιαδήποτε απόπειρα για μεταφορά κατοίκων στην Αμμόχωστο, πέραν των νόμιμων κατοίκων. Καλεί την τ/κ πλευρά να μεταβιβάσει την περιοχή στη διοίκηση των Η.Ε. Οι ευθύνες για το status quo εντός της περιφραγμένης πόλης των Βαρωσίων αποδίδονται ρητά στην Τουρκία, διαμέσου των εκθέσεων του Γ.Γ. του ΟΗΕ εκείνη την περίοδο.

«Δέσμη Ιδεών Γκάλι»

Στην έκθεσή του, τον Αύγουστο του 1992 ο Μπούτρος Γκάλι, τότε Γ.Γ. του ΟΗΕ, ενσωμάτωσε χάρτη σε μια συνολική επίλυση του Κυπριακού, ο οποίος προνοούσε ότι η Αμμόχωστος θα επιστρεφόταν υπό ε/κ διοίκηση. Η «Δέσμη Ιδεών» έγινε αποδεκτή ως βάση για διαπραγμάτευση, από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Γιώργο Βασιλείου. Ο Ντενκτάς αποδέχθηκε 91 από τα 100 σημεία της «Δέσμης Ιδεών» και απέρριψε τον χάρτη, που προνοούσε, μεταξύ άλλων, επιστροφή της Αμμοχώστου.

Το Σ.Α. ΟΗΕ υιοθετεί το ψήφισμα 789 για αναγκαιότητα ΜΟΕ. Μέσα στο ψήφισμα επιρρίπτονται ξεκάθαρα ευθύνες στην τουρκική πλευρά για τις θέσεις που υιοθετεί και την καλεί να υιοθετήσει μια πιο εποικοδομητική στάση. Για την Αμμόχωστο αναφέρει: «Με σκοπό την εφαρμογή του ψηφίσματος 550 (1984), η περιοχή, που σήμερα βρίσκεται υπό τον έλεγχον της Ειρηνευτικής Δύναμης των ΗΕ, να επεκταθεί και να συμπεριλάβει τα Βαρώσια»

Τον Μάη του 1993, μετά την εκλογή Κληρίδη στην Προεδρία της Δημοκρατίας, άρχισε νέος κύκλος συνομιλιών για ΜΟΕ μεταξύ Κληρίδη-Ντενκτάς-Γκάλι. Τα προτεινόμενα ΜΟΕ για την Αμμόχωστο προνοούν επιστροφή υπό τη διοίκηση των ΗΕ, ανεξάρτητα από τη συνολική συμφωνία για επίλυση του Κυπριακού. Νομική ισχύ θα είχαν οι νόμοι της Κύπρου κατά την 1η Δεκεμβρίου 1963.

Ο Ντενκτάς προέβαλε και πάλι την αναγνώριση του αεροδρομίου Τύμπου και των κατεχόμενων λιμανιών, προτάσεις φυσικά που απορρίφθηκαν από ΗΕ και Γλαύκο Κληρίδη. Ακολούθησαν έντονες μεθοδεύσεις και διαπραγματεύσεις, χωρίς, ωστόσο, να καταλήξουν σε θετικό αποτέλεσμα. Τα ΗΕ κάνουν λόγο για έλλειψη πολιτικής βούλησης από πλευράς Τ/κ. Με το ψήφισμα 939 το Σ.Α. ΟΗΕ καλούσε τον Γ.Γ. να αρχίσει διαβουλεύσεις, με στόχο την προσέγγιση του Κυπριακού κατά τρόπον που να φέρει αποτέλεσμα, γεγονός που ουσιαστικά έθεσε για ακόμα μια φορά τέρμα στην προσπάθεια για ΜΟΕ και επιστροφή της Αμμοχώστου.

Σχέδιο Ανάν

Το σχέδιο το οποίο κατατέθηκε το 2004 προνοούσε επιστροφή της περιφραγμένης περιοχής της Αμμοχώστου και της νεκρής ζώνης υπό ε/κ διοίκηση εντός 104 ημερών από τη λύση, της περιοχής των Βαρωσίων δυτικά της λεωφόρου Δερύνειας δυόμισι χρόνια από τη λύση και της βορειοδυτικής περιοχής των Βαρωσίων σε 3 χρόνια από τη λύση.

ΜΟΕ περίκλειστης Αμμοχώστου

Η επιστροφή της Αμμοχώστου εισέρχεται σε μια νέα, πιο "ευρωπαϊκή" φάση, καθώς με τα ΜΟΕ που πρότεινε ο Τάσσος Παπαδόπουλος το 2004 αλλά και τις πρωτοβουλίες Λουξεμβούργου και Φινλανδίας, στο πλαίσιο της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ το 2005-2006, έθεσαν το ζήτημα σε επίπεδο άρσης της απομόνωσης και οικονομικής ενίσχυσης της τ/κ κοινότητας.

Στις 24 Αυγούστου του 2004, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος, πρότεινε επιστροφή της περιφραγμένης περιοχής της Αμμοχώστου στους νόμιμους κατοίκους της υπό ε/κ διοίκηση και επαναλειτουργία του λιμανιού της Αμμοχώστου, υπό κοινή διαχείριση των δύο κοινοτήτων με την επίβλεψη της Κομισιόν. Απορρίφθηκε από την τ/κ πλευρά.

Το 2005 το Λουξεμβούργο, με επικεφαλής τον νυν Πρόεδρο της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, ανέλαβε πρωτοβουλία στο πλαίσιο Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ και επιχείρησε να διασυνδέσει επιστροφή Αμμοχώστου-ε/κ περιουσίες, με κανονισμό για απευθείας εμπόριο και χρηματοδοτικό κανονισμό για τα κατεχόμενα.

Η τ/κ πλευρά για άλλη μια φορά αρνήθηκε να συζητήσει επιστροφή Αμμοχώστου, συνδέοντάς την με τη συνολική επίλυση του Κυπριακού. Συνέδεσε και πάλι το ζήτημα με το άνοιγμα λιμανιών και αεροδρομίων και με την άρση του «εμπάργκο» συμμετοχής των Τ/κ σε πολιτιστικές/αθλητικές εκδηλώσεις. Η προσπάθεια ναυάγησε, λόγω της στάσης της τουρκικής πλευράς, όπως ναυάγησε και προσπάθεια της φινλανδικής Προεδρίας το 2006, για το ίδιο ζήτημα.

Αποτέλεσμα ήταν το πάγωμα 8 κεφαλαίων για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και ρητή υποχρέωση της Τουρκίας να εφαρμόσει το Πρωτόκολλο της Άγκυρας.

Ο Δημήτρης Χριστόφιας επαναθέτει ΜΟΕ στο τραπέζι το 2010, με το θέμα της Αμμοχώστου και του λιμανιού της να βρίσκονται και πάλι στο προσκήνιο, κάτι που πράττει και ο Νίκος Αναστασιάδης το 2013 με την εκλογή του, χωρίς και πάλι να υπάρξει θετική κατάληξη.

Η θέση Ακιντζί και σύνδεση με Τύμπου

Τη νομιμοποίηση διεθνών πτήσεων από το παράνομο αεροδρόμιο των κατεχομένων, εκτός από τη λειτουργία, σύμφωνα με πρόταση της κυπριακής Κυβέρνησης, του λιμανιού της Αμμοχώστου για απευθείας εμπόριο με την ΕΕ, θέτει ως όρον ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, Μουσταφά Ακιντζί, για το άνοιγμα υπό τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών της περίκλειστης περιοχής της Αμμοχώστου. Η αξίωση του Ακιντζί δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την ε/κ πλευρά, με αποτέλεσμα για ακόμα μια φορά το ζήτημα της Αμμοχώστου να παραμένει στον πάγο, με την ελπίδα μια μεταγενέστερη πρωτοβουλία να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.