Πούτιν: 15 χρόνια εξουσίας

Η άνοιξη ήρθε πιο γρήγορα στην περιοχή του Καυκάσου. Οι πρώτες ζεστές μέρες εκείνης της χρονιάς έκαναν το κρύο τέλος του χειμώνα στη Μόσχα να φαίνεται ακόμα πιο απόμακρο, αλλά τα σημάδια της καταστροφικής δύναμης της εξουσίας της Μόσχας ήταν παντού. Το κέντρο του Γκρόζνι, της πρωτεύουσας της Τσετσενίας στο νότιο άκρο της Ρωσίας, είχε καταστραφεί ολοσχερώς και φαινόταν ότι δεν υπήρχε ούτε ένα κτίριο που να είχε μείνει όρθιο.

Παρόλα αυτά, την Κυριακή ο λαός θα πήγαινε στις κάλπες. Η ψηφοφορία, στις 26 Μαρτίου

του 2000, επιβεβαίωσε τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην κορυφαία θέση του Κρεμλίνου. Έχει παραμείνει στη κορυφή της ρωσικής εξουσίας από τότε. Ως ένας από τους λίγους ξένους ανταποκριτές από το Γκρόζνι εκείνη την ημέρα, είχα πετάξει μέσα σε ένα ελικόπτερο του ρωσικού στρατού. Η επιστροφή μας καθυστέρησε επειδή χάλασε. Είχα περάσει την προηγούμενη νύχτα στην Μοζντόκ, το βασικό προπύργιο του Βόρειου Καυκάσου. Οι πιεσμένοι από τις μάχες Ρώσοι αξιωματικοί πέρασαν πολλά Σαββατοκύριακα εκεί με τις φίλες τους, ή σε υπόγεια και σκοτεινά εστιατόρια με χαμηλό φωτισμό –ή και τα δύο. Μερικές φορές ζητούσαν από εμάς τους ξένους να πιούμε μαζί τους. Η απειλή παραμόνευε μαζί με την μπερδεμένη προσφορά τους για φιλοξενία. Κι αυτό επειδή ζούσαν σε μια Ρωσία που δεν αγαπούσε πλέον την Δύση - αν την αγαπούσε ποτέ.

Κατά την άποψη πολλών Ρώσων, η δεκαετία του ενενήντα είχε δει δύο δόγματα της Σοβιετικής σοφίας να δικαιώνονται. Το ένα ήταν ότι υπό τον καπιταλισμό, όλοι εκτός από πολύ λίγους θα είναι φτωχοί. Η άνοδος των ολιγαρχών μέσα σε έναν πληθυσμό του οποίου οι μισθοί, αν τους κατέβαλαν, εξατμίζονταν με τον πληθωρισμό, είχε εκπληρώσει αυτή την προφητεία. Το δεύτερο ήταν ότι εάν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας πάψει να υπάρχει, το ΝΑΤΟ θα επιτεθεί στις «σοσιαλιστικές» χώρες. Αυτό έγινε αλήθεια κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο το 1999. Η Δύση είχε ενθαρρύνει το πρώτο - αν και αυτό ονομάζεται «οικονομία της αγοράς» και όχι «καπιταλισμός» (η τελευταία λέξη ήταν πάρα πολύ σκληρή για τα αυτιά όσων χρησιμοποιούσαν τις βεβαιότητες που πρόσφερε προηγουμένως ο μαρξισμός-λενινισμός)- και πραγματοποίησε το τελευταίο.

Η πολιτική ιδιοφυΐα του Βλαντιμίρ Πούτιν έγκειται στην κατανόηση ότι οι ψηφοφόροι του σκέφτονται με αυτόν τον τρόπο. Μερικοί από εμάς τους δυτικούς ανταποκριτές στη Μόσχα τη δεκαετία του 1990 συνηθίζαμε να κάνουμε πλάκα, λέγοντας ότι όποιος ήταν υποψήφιος για την προεδρία με το σύνθημα «τάξη και λουκάνικο» θα κέρδιζε εύκολα, εκλεγμένος από έναν λαό άρρωστο από τη μετασοβιετική ανομία και τις εξοντωτικά υψηλές τιμές των τροφίμων. Βγάλαμε ακόμη και ένα όνομα για τον φανταστικό υποψήφιό μας: Μογκούτιν, από τη ρωσική λέξη «μογκου», που σημαίνει «μπορώ». Αλλάξτε την σλαβική ρίζα με μια λατινόφωνη και καταλήγετε στο «Πούτιν».

Είναι μια δυσάρεστη αλήθεια για τους αντιπάλους του Πούτιν στη Ρωσία, καθώς είναι μειοψηφία, το ότι κατάλαβε τι ήθελαν πολλοί ψηφοφόροι και τους το έδωσε. Και η γοητεία του δεν έχει περιοριστεί σε εκείνους των οποίων οι μνήμες πλάθουν ένα εξιδανικευμένο σοβιετικό παρελθόν. Πολλοί σημερινοί εικοσάρηδες, που θυμούνται το χάος και τη φτώχεια από την παιδική τους ηλικία στην δεκαετία του ενενήντα, δεν έχουν καμία όρεξη να δοκιμάσουν εκείνο το είδος δημοκρατίας ξανά.

Μετά από δεκαπέντε χρόνια στην κορυφή, πόσο καιρός έχει απομείνει στον Πούτιν; Το ρωσικό σύνταγμα του επιτρέπει να είναι και πάλι υποψήφιος το 2018 για περαιτέρω περίοδο έξι χρόνων, που σημαίνει ότι θα μπορούσε να συμπληρώσει ένα τέταρτο του αιώνα πάνω-κάτω. Ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο κάποτε πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας, υποστήριξε τον περασμένο μήνα στο Chatham House ότι «έφτασε το φθινόπωρο» για τον Πούτιν. Ο Χοντορκόφσκι δεν είναι και ο μεγαλύτερος οπαδός του Πούτιν. Πέρασε δέκα χρόνια στη φυλακή για φοροδιαφυγή και κλοπή, μια καταδίκη που οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι οφείλεται στις πολιτικές του δραστηριότητες. Ο Χοντορκόφσκι πρόσθεσε ωστόσο ότι αυτό «το φθινόπωρο» μπορεί να «είναι μακρύ».

Βεβαίως, η αντιπολίτευση στη Ρωσία δεν φαίνεται έτοιμη να ξεκινήσει ένα μαζικό κίνημα. Πολλοί από τους αντιπάλους του Πούτιν παραμένουν έκπληκτοι από την δολοφονία του Μπορίς Νεμτσόφ, που πυροβολήθηκε έξω από το Κρεμλίνο. Προς το παρόν, ο Πούτιν προφανώς διατηρεί μια δημοτικότητα που οι περισσότεροι πρόεδροι δεν μπορούν ούτε να φανταστούν. Ωστόσο, παρά την προφανή πολιτική δεξιοτεχνία του, το σύστημα που έχει κατασκευάσει είναι εγγενώς ασταθές. Αλλιώς γιατί η πρόσφατη εξαφάνισή του από τη δημόσια θέα να προκάλεσε τέτοια ανησυχία;

Εξαιτίας της ικανότητάς του να διατηρεί την εξουσία και τη δημοτικότητα, ο Πούτιν έχει δημιουργήσει μια Ρωσία που του έχει εμπιστοσύνη, αλλά όχι κατ' ανάγκη από μόνη της. Ίσως το πιο διορατικό πράγμα που έχει ειπωθεί για ολόκληρη την μετασοβιετική ιστορία της χώρας προέρχεται πράγματι από τον προστατευόμενό του Πούτιν, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, όταν ανέλαβε τη θητεία του ως Πρόεδρος το 2008, πριν ο Πούτιν να επιστρέψει στην θέση τέσσερα χρόνια αργότερα. «Πρέπει να διασφαλίσουμε πραγματικό σεβασμό για το νόμο και να ξεπεράσουμε τον νομικό μηδενισμό που είναι ένα τόσο σοβαρό εμπόδιο για τη σύγχρονη ανάπτυξη», δήλωσε ο Μεντβέντεφ.

Διάφορες προσπάθειες έχουν γίνει για να ξεπεραστεί αυτός ο μηδενισμός: ανυψώθηκε το προφίλ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, έγιναν εκκλήσεις στον πατριωτισμό με βάση τη μνήμη του ηρωισμού του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε ευχαρίστηση με την επιστροφή της Κριμαίας στην πατρίδα. Ποιες όμως είναι οι προοπτικές για καλύτερες σχέσεις με τη Δύση; Ορισμένοι προβάλλουν το επιχείρημα ότι η κατάσταση στην Ουκρανία, καθώς και οι ακόλουθες κυρώσεις, μπορεί να επιταχύνουν το πολιτικό φθινόπωρο του Πούτιν. Ακόμα κι αν αυτό συμβεί, είναι πιθανό να υπάρξει ένας παρατεταμένος, ανήσυχος διπλωματικός χειμώνας πριν να υπάρξει κάποιο σημάδι της άνοιξης.

www.newstatesman.com

Διαβάστε περισσότερα