Ελένη Λαδιά: «Ηρώδης Αττικός, ο αισθαντικός»

Εκκινώντας το προλογικό της σημείωμα, η Ελένη Λαδιά αναφέρεται στον ίδιο τον Ηρώδη, σαν να είναι φίλοι, και του εξηγεί τι σκοπεύει να κάνει μαζί του, πώς δηλαδή θα αξιοποιήσει την έμπνευσή της, που αφορμήθηκε από την παρουσία του σε κτίσματα που έφτιαξε εκείνος (Παναθηναϊκό Στάδιο, Ηρώδειο) και σε τόπους (Αθήνα, Ρηγίλλης, Κηφισιά, Μαραθώνας, Εύα Κυνουρίας) που συνδέονται μαζί του, με τη Δεύτερη Σοφιστική και συγκεκριμένα με τον Φλάβιο Φιλόστρατο, που της τον σύστησε· τον Ηρώδη, τον αρχαιολάτρη που με τη σοφιστική του δύναμη, μαζί με τους φίλους του, προσπάθησε να

διατηρηθεί ο αττικός λόγος και να μη φιμωθεί από την εισβολή του λατινικού, όταν τον 2ο και 3ο αιώνα οι Ρωμαίοι ήθελαν να επιβάλουν τη δική τους γλώσσα. Οι εκπρόσωποι της Δεύτερης Σοφιστικής επαινούσαν τον φιλελληνισμό των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, βεβαίως, αλλά εκείνοι έκαναν και την πολιτική τους.

Ο Ηρώδης ανήκει στη Δεύτερη Σοφιστική. Τα χαρακτηριστικά του σοφιστή συνοψίζονται στην ικανότητα να λέει το ίδιο πράγμα με διαφορετική διατύπωση, να έχει τραγουδιστική φωνή, εκλεπτυσμένο ντύσιμο, στα χέρια ένα βιβλίο (ας θυμηθούμε τον «Ηγεμόνα εκ Δυτικής Λιβύης» του Καβάφη, που ήθελε να φαίνεται «τέτοιος»). Μας ενημερώνει για τις δυο τάσεις της ρητορικής· τον αττικισμό με την καθαρότητα, τη λιτότητα, τη σαφήνεια, και τον περισπούδαστο, περίτεχνο και φορτωμένο ασιανισμό.

Οι ζέφυροι φυσούν πάνω απ’ την ερημιά

έγραψε συντετριμμένος ο Αίλιος Αριστείδης, μαθητής του Ηρώδη, όταν γκρεμίστηκε από τους σεισμούς η Σμύρνη κι αυτός ο στίχος έκανε τον Μάρκο Αυρήλιο να δακρύσει.

Ο Φιλόστρατος ξεχωρίζει τον Ηρώδη από τους άλλους σοφιστές. Γεννήθηκε στον Μαραθώνα το 101 μ.Χ., μας λέει. Η καλή του τύχη τον έκανε πλούσιο, είχε πολλούς και επιφανείς δασκάλους, στη Ρώμη έμαθε και λατινικά, έκανε επαφές με την αριστοκρατία, έγινε ο καλύτερος σοφιστής, μυήθηκε στα Ελευσίνια μυστήρια, έγινε άρχοντας και 24 ετών μέλος στον Άρειο Πάγο. Μελετούσε κι όταν έπινε, και στη διάρκεια της νύχτας και στα διαλείμματα του ύπνου.

Τον πλούτο του τον χρησιμοποίησε για τους άλλους. Είχε αύρα αριστοκρατική και θεϊκή, διακρινότανε στο πλήθος. Επικοινωνούσε με τον Μάρκο Αυρήλιο, που έγραψε σε άπταιστα ελληνικά Τα εις εαυτόν, και οργάνωσε ένα είδος πανεπιστημίου στην Αθήνα. Κοινό σημείο των δύο σπουδαίων ανδρών ήταν οι άχρηστοι γιοι τους –«από ρόδο βγαίνει αγκάθι»–, απρόθυμοι για γνώση και μάθηση· του Μάρκου ο Κόμμοδος κατέστρεφε την αυτοκρατορία και του Ηρώδη ο Αττικός ήταν «ηλιθιώδης και δυσγράμματος και παχύς την μνήμην», δηλαδή ηλίθιος, αργόστροφος και χοντροκέφαλος.

{jb_quote}Και η γλώσσα της αποφεύγει την πεπατημένη, για να τιμά τον εαυτό της, τα πρόσωπα που αγαπά, αλλά και τον αναγνώστη, που τον μεταβάλλει σε θεατή θαυμάτων, κόσμων μυθικών και ξεχασμένων.{/jb_quote}

Για τα θετά παιδιά που είχε πένθησε, έφτιαξε μνημεία με ανδριάντες με θέματα κυνηγίου, στους αργούς, κοντά σε πηγές, στα πλατάνια, για να τα τιμήσει. Η σύζυγός του η Ρήγιλλα, του οίκου των Αντωνίνων, ήταν 15 ετών όταν την παντρεύτηκε κι αυτός 43. Κατοίκησαν στην έπαυλη του Μαραθώνα και πήρε το όνομα Ασπασία. Πέθανε έγκυος στον όγδοο μήνα από χτύπημα στην κοιλιά, τριάντα πέντε ετών. Την πένθησε θρηνώντας γοερά, αυτός ο συνετός, και την τίμησε με πολλά μνημεία διάσπαρτα στην ελληνική γη. Έφτιαξε υδραγωγεία, βαλανεία, στάδια, νυμφαία, ωδεία, συνέλεγε ψηφιδωτά και βιβλία.

Το πιο σημαντικό έργο του όμως είναι το Ηρώδειο, που έχει το όνομά του, «θέατρον υπωρόφειον», αξιολογότερο από το αντίστοιχο της Πάτρας, όπως γράφει ο Παυσανίας, που έζησε την ίδια εποχή. Στο στάδιο των Δελφών πρόσθεσε σειρές καθισμάτων. Το θέατρο των Κορινθίων επίσης, στα Ίσθμια, είναι έργο δικό του, καθώς και ένα σύμπλεγμα στον ναό του Ποσειδώνος –Αμφιτρίτη, άρμα, άλογα, Τρίτωνες, θάλασσα που σήκωνε την Αφροδίτη– με χρυσό και ελεφαντόδοντο. Αλήθεια, πού είναι αυτό το έργο σήμερα;

Ανακατασκεύασε την πηγή της Πειρήνης στην Κόρινθο κι έκανε γνωστό τον μύθο: μια όμορφη κοπέλα ενώθηκε με τον Ποσειδώνα κι απέκτησε δυο γιους, τον Λέχητα και τον Κεχρία (τα λιμάνια του Λεχαίου και των Κεχρεών)· τον Κεχρία τον σκότωσε η Άρτεμις χωρίς να θέλει. Στο λιμάνι του, ναός της Ίσιδας. Η Πειρήνη θρηνούσε τόσο που τη λυπήθηκαν οι θεοί και τη μεταμόρφωσαν σε πηγή· είναι γνωστό: όπου πηγή, δάκρυα, λέει ο μύθος. Για τον Μελικέρτη ή Παλαίμονα –το παιδί με το δελφίνι στα Ίσθμια– οργάνωσε αγώνες στη μνήμη του… Και τι δεν έκανε. Πηγές στην Ολυμπία, κολυμπήθρες στις Θερμοπύλες για τους αρρώστους. Κι όμως, ήταν θλιμμένος γιατί δεν μπόρεσε να ανοίξει τον Ισθμό, κάτι που επίσης είχαν επιχειρήσει, πριν από αυτόν, ο Περίανδρος, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Νέρωνας. Ο Ισθμός ήταν το σημάδι που ήθελε να αφήσει στους ανθρώπους, γιατί τα γραπτά, κι ας λένε οι Ρωμαίοι scripta manent, μπορεί να «γίνουν αντικείμενο διαρπαγής…». Πράγματι, σώθηκε μόνο ο λόγος του Περί Πολιτείας. Οι ωραίες βίλες είναι ερείπια, τα έργα τέχνης που τα στόλιζαν βρίσκονται μέσα στα βιβλία.

Ήταν πραγματικός φιλόσοφος. Και πώς πρέπει να είναι ένας φιλόσοφος; Κατά τον Διοκλή, σεβάσμιος με μακριά γενειάδα και τέλειο σώμα. Κατά τον ευνούχο Βαγώα, πρέπει να κρίνεται όχι από το σώμα του, αλλά από την ψυχική του δύναμη και τη γνώση […] κι εδώ έχει πολλά «νόστιμα» η αφήγηση, που η λογοκρισία τα κόβει.

Η Ελένη Λαδιά, συνομήλικη σήμερα με τον Ηρώδη τότε, μας δίνει λεπτομέρειες από τη ζωή και το έργο του, έναν χείμαρρο από πρόσωπα, εορτές, μνημεία, μύθους που συνοδεύουν αυτά τα μνημεία, συνήθειες, ευτράπελα, δίκες, ευνούχους, εταίρες, συναναστροφές με άλλους σοφιστές, έρωτες, θανάτους, πένθη. Κάνει συγκρίσεις, δίνει γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες, όπως για τον Τύμβο του Μαραθώνα και τους νεκρούς, για τις πηγές στους Ρειτούς, περιγράφει τελετουργίες και τόσα άλλα, χαμένα πίσω από μια λέξη που απέμεινε για να κεντρίζει την ανήσυχη συγγραφέα και να ανασκάπτει για λογαριασμό μας τα άγνωστα θεμέλιά μας. Και η γλώσσα της αποφεύγει την πεπατημένη, για να τιμά τον εαυτό της, τα πρόσωπα που αγαπά, αλλά και τον αναγνώστη, που τον μεταβάλλει σε θεατή θαυμάτων, κόσμων μυθικών και ξεχασμένων. Τον βλέπει τον Ηρώδη, λίγο πριν πεθάνει, να γυροφέρνει τις νύχτες της αγρύπνιας του στη βίλα του στον Μαραθώνα κι εμείς να «έρχεται με τους Έλληνες» και να μπαίνει αόρατος στο Ηρώδειο, όπου δοξάζονται οι τέχνες.

Ηρώδης Αττικός, ο αισθαντικός
Ελένη Λαδιά
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
160 σελ.
ISBN 978-960-05188-2-5
Τιμή €12,00