Για την ψυχή της Ελλάδας!

ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΝΤΑΣΚΑ

Eπί τριακονταετία σχεδόν το πρόβλημα του διεθνούς προσανατολισμού της Ελλάδας έμοιαζε οριστικώς λελυμένο. Η χώρα μας είχε στρέψει αποφασιστικά το βλέμμα της προς την Ενωμένη Ευρώπη, χωρίς μάλιστα να τη θεωρεί αντιφατική προς τη συμμετοχή της στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων φάνηκε ως επιβεβαίωση αυτής της επιλογής. Η Ελλάς διέφυγε τον κίνδυνο που έπληξε τους βόρειους

γείτονές της, οι οποίοι βυθίστηκαν σε μία υποβάθμιση γεωστρατηγική, οικονομική, δημογραφική. Ο «δυτικός» προσανατολισμός αποδείχθηκε βιώσιμος, αφού προστάτευσε όχι μόνο από τους κινδύνους, αλλά άνοιξε τις θύρες για μία άνευ προηγουμένου ευημερία.
Με βάση αυτές τις εθνικές παραδοχές, δεν προκαλεί κατάπληξη το γεγονός ότι η κρίση που μαστίζει τη χώρα έχει εξελιχθεί σε υπαρξιακή. Οι σταθερές μας, που περιλάμβαναν και την πίστη σε μία αδιάκοπη γραμμική πρόοδο για την κατανόηση του κόσμου κατέρρευσαν και παρέσυραν τα πάντα στην πτώση τους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και το ατομικό μοντέλο ζωής που η πλειονότητα είχε υιοθετήσει μέχρι πριν το ξέσπασμα της κρίσης χρέους. Η οικογένεια σχεδίαζε το μέλλον του παιδιού με βάση τις σπουδές του στο εσωτερικό ή το εξωτερικό, στη συνέχεια μέσω του συστήματος των διαπροσωπικών (κυρίως) σχέσεων στην επαγγελματική του αποκατάσταση στο δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα (είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, αντίθετα προς την κοινή αντίληψη, και ο ιδιωτικός τομέας λειτουργεί εν πολλοίς, αν όχι εξίσου με τον δημόσιο, με όρους διαπροσωπικών σχέσεων). Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει ένα πλήρες καταναλωτικό όραμα, με την απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας, αυτοκινήτου, σε μεγαλύτερη ηλικία τη δημιουργία μίας οικογένειας (στα πλαίσια όμως καταναλωτιστικού, κοινωνικού δέοντος και όχι εσωτερικής υπαρξιακής ανάγκης) και σταδιακά μίας ανέλιξης στον επαγγελματικό στίβο. Οι σχεδιασμοί ανατράπηκαν για πολλούς ανθρώπους εν μία νυκτί. Δεν ήταν όμως μόνο οι σχεδιασμοί που ανατράπηκαν. Ήταν μαζί με αυτούς και οι πολιτικές στρατεύσεις, οι πολιτικοί μύθοι με τους οποίους ανατράφηκαν, τα κοινωνικά πρότυπα, αλλά ακόμα και οι νοηματοδοτήσεις που τέθηκαν σε αμφισβήτηση. Δεν είναι μυστικό ότι η ελληνική κοινωνία προ κρίσης (και σε κάποιο βαθμό και μετά από αυτήν) είχε μετατραπεί σε θερμοκήπιο ενός βίαιου και επιθετικά επιδεικτικού καταναλωτισμού, με αποτέλεσμα η ακύρωση των υλιστικών οραμάτων να συνεπάγεται και την απώλεια του μέσου για την απόκτηση κοινωνικής θέσης.
Η υπαρξιακή κρίση, ατομική και συλλογική, έχει επιπτώσεις στις απόψεις σχετικά με τον διεθνή προσανατολισμό. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 συνειδητοποιήθηκε η πολιτισμικής τάξεως διάσταση μεταξύ των διαφόρων τάσεων, οι οποίες δεν συναντώνται πουθενά, εκτός ίσως από το βαθύτερο υπόστρωμα των απόψεών τους. Πεδία συγκρούσεώς τους υπήρξαν η θέση της θρησκείας στην ελληνική κοινωνία, ο ιστορικός αναθεωρητισμός, ο σχετικισμός ή/και σκεπτικισμός προς την έννοια του έθνους, η επικέντρωση στον «πολιτισμό των (πολιτικά εργαλειοποιημένων) ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Στα