Ένας Σουλτάνος με πήλινα πόδια

Η επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος βρίσκει την Τουρκία διχασμένη και τον Ερντογάν «νικητή χωρίς δόξα»
Ασταθές το πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται. Πόλεμος δηλώσεων, με κατηγορίες από τα κόμματα της αντιπολίτευσης για νοθεία. Η χώρα από το βράδυ της Κυριακής είναι χωρισμένη στα δύο

Με ενθουσιασμό και πανηγυρισμούς υποδέχτηκαν οι θιασώτες του ΝΑΙ το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος,

με οργισμένα συνθήματα και καταγγελίες για νοθεία οι υποστηρικτές του ΟΧΙ. Με την πύρρειο νίκη του, ο Ερντογάν μόνο ενισχυμένος δεν βγαίνει από τη διαδικασία - κάτι που, σύμφωνα με τους αναλυτές, τον κάνει απρόβλεπτο.

Ο Τούρκος Πρόεδρος προχώρησε στο δημοψήφισμα με στόχο έναν και μοναδικό. Να ισχυροποιήσει τη θέση του στο πολιτικό στερέωμα της χώρας και να διεκδικήσει για τον εαυτό του μια θέση δίπλα στον Κεμάλ Ατατούρκ, στο πάνθεον της τουρκικής ιστορίας.

Το αποτέλεσμα ωστόσο έβγαλε στην επιφάνεια δύο τάσεις, οι οποίες μάλιστα μπορούν να διασπαστούν σε περισσότερες. Από τη μία οι «πλούσιοι» των μεγάλων πόλεων που γύρισαν την πλάτη στον «Σουλτάνο» και από την άλλη οι «φτωχοί» της Ανατολίας.

Οι επαρχίες που στήριξαν τη συνταγματική αναθεώρηση στην πλειονότητά τους βρίσκονται στο κεντρικό τμήμα της χώρας, όπου κατοικούν οι λεγόμενοι «παραδοσιακοί μουσουλμάνοι». Στα παράλια, όπου βρίσκονται μεγαλύτερες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα και η Σμύρνη, αλλά και στο ανατολικό τμήμα, όπου κατοικούν Κούρδοι, οι πολίτες ψήφισαν «όχι».

Στην Κωνσταντινούπολη, οικονομικό και πολιτικό «κέντρο» της Τουρκίας όπου ο κ. Ερντογάν άρχισε την πολιτική σταδιοδρομία του ως δήμαρχος, το 51,35% απέρριψαν την πρόταση για συνταγματική αναθεώρηση. Ανάλογο ήταν το αποτέλεσμα στην πρωτεύουσα Άγκυρα, ενώ στη Σμύρνη, το κυριότερο μεσογειακό λιμάνι, το «Όχι» επικράτησε συντριπτικά με 68,8%.

Καθαρά υπέρ του «Όχι» ψήφισαν επίσης οι επί το πλείστον κουρδικές επαρχίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας, καταδεικνύοντας το εθνοτικό χάσμα που καλείται να γιατρέψει ο κ. Ερντογάν. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της επαρχίας Ντιγιάρμπακιρ, όπου η αναθεώρηση του Συντάγματος καταψηφίστηκε με ποσοστό 67,59%.

Αλλάζει σελίδα
Η χώρα λοιπόν από την Κυριακή του Πάσχα βρίσκεται καθ' οδόν προς ένα προεδρικό μοντέλο που μπορεί να συγκεντρώσει την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του Ρεντζέπ Ταγίπ Ερντογάν ακόμα και έως το 2029. Το μεγαλύτερο μέρος των αλλαγών θα τεθεί σε ισχύ το 2019, όταν θα λάβουν χώραν ταυτόχρονα βουλευτικές και προεδρικές εκλογές.

Ο κ. Ερντογάν υποστηρίζει ότι το προεδρικό σύστημα είναι η «μοναδική λύση για να εγγυηθεί την ασφάλεια της Τουρκίας απέναντι στην τρομοκρατία», την ώρα που οι επικριτές του αντιτείνουν ότι προσπαθεί να νομιμοποιήσει τη «μονοκρατορία» του στην πολιτική σκηνή.

Μεταξύ άλλων, οι προωθούμενες αλλαγές θα επιτρέψουν στον πρόεδρο να κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να εκδίδει διατάγματα για τη λειτουργία του κράτους, να συντάσσει τον προϋπολογισμό, να αποπέμπει υπουργούς και να διαλύει τη Βουλή, προκηρύσσοντας ταυτόχρονες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές.

Οι αλλαγές δίνουν επίσης στον πρόεδρο το δικαίωμα να διορίζει μέρος της έδρας σε δύο ανώτατα δικαστικά σώματα.

Μιλώντας στο τηλεοπτικό δίκτυο A Haber, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Νουρετίν Τσανικλί είπε πως οι νομικές αλλαγές που εισάγει το δημοψήφισμα, το οποίο διενεργήθηκε χθες για τη μετατροπή του συστήματος στην Τουρκία από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό, θα ολοκληρωθούν μέσα σε έναν χρόνο. Η μείωση του ορίου του 10% των ψήφων που απαιτείται να συγκεντρώσει ένα κόμμα για να εισέλθει στη Βουλή θα συζητηθεί επίσης, είπε.

Οι οικονομικές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία η Τουρκία φιλοδοξεί να ενταχθεί, θα βελτιωθούν, είπε ακόμη ο Τσανικλί, ο οποίος πρόσθεσε πως η παρούσα ρητορική ανάμεσα στην Τουρκία και στην Ένωση είναι προσωρινή και δεν πρέπει να της δίνεται υπερβολική σημασία.

Με φόντο τις εξελίξεις που δρομολογούνται, επίσκεψη στον τάφο του 8ου Προέδρου της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ ήταν το πρώτο πράγμα που έκανε ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν χθες, πρώτη μέρα μετά την ψήφιση των αλλαγών στο σύνταγμα.

Χθες έκλεισαν 24 χρόνια από τον θάνατο του Οζάλ, ο οποίος ήταν επίσης από τους ένθερμους υποστηρικτές για αλλαγή του συστήματος από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό.

Τα πέντε ερωτήματα
Από την ώρα που έγινε γνωστό το αποτέλεσμα, έχει ξεκινήσει μια σειρά αναλύσεων πάνω σε συγκεκριμένα ερωτήματα που αναζητούν απαντήσεις,

· ΕΡΩΤΗΜΑ 1: Περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατική Τουρκία; Οι υποστηρικτές του Προέδρου λένε πως αυτό ήταν απαραίτητο για να σταθεροποιηθεί η κυβέρνηση και να υπάρξει σαφής διάκριση με τη δικαστική και τη νομοθετική εξουσία. Οι αντίπαλοί του εκφράζουν φόβους ότι δεν υπάρχει πλέον κανένα αντίβαρο, κανένας μηχανισμός ελέγχου της εξουσίας του με το νέο σύστημα, κάτι που ανοίγει τον δρόμο για την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού καθεστώτος.

· ΕΡΩΤΗΜΑ 2: Ποιο είναι το μέλλον της σχέσης της Τουρκίας με την Ευρώπη; Σύμφωνα με τον Τούρκο Πρόεδρο, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας στην Ε.Ε., που βρίσκονται σε τέλμα εδώ και καιρό, θα τεθούν και πάλι «στο τραπέζι» μετά το δημοψήφισμα. Δεν αποκλείεται να εγκαταλείψει τον στόχο η χώρα να ενταχθεί στην Ε.Ε. και να προκρίνει απλά μια διμερή σχέση επικεντρωμένη στο εμπόριο, για παράδειγμα με την προώθηση μιας ενισχυμένης τελωνειακής ένωσης. Ο κ. Ερντογάν αναφέρθηκε στην πιθανή διοργάνωση ενός ακόμη δημοψηφίσματος, για την επαναφορά της θανατικής ποινής, κάτι που αποτελεί κόκκινη γραμμή για τις Βρυξέλλες.

· ΕΡΩΤΗΜΑ 3: Πόλεμος ή ειρήνη με τους Κούρδους; Ο Ερντογάν ίσως υιοθετήσει μια πιο «συμβιβαστική» στάση στο κουρδικό ζήτημα, εκτιμά η Ασλί Αϊντιντασμπάς, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. Μολαταύτα, προς το παρόν η ρητορική του παραμένει πολεμική, και ο φιλοκυβερνητικός Τύπος έκανε λόγο περί μιας επικείμενης χερσαίας επιχείρησης εναντίον του PKK στο βόρειο Ιράκ αμέσως μετά το δημοψήφισμα.

· ΕΡΩΤΗΜΑ 4: Συμφιλίωση ή πόλωση;Ο Ερντογάν «κερδίζει» τις εκλογικές αναμετρήσεις, όμως, τελικά, η μισή χώρα τον αγαπά και η άλλη μισή τον απεχθάνεται. Αυτή είναι η αιτία της κρίσης της σύγχρονης Τουρκίας», κρίνει ο Σονέρ Τσαγκαπτάι, αναλυτής του Washington Institute. Ορισμένοι παρατηρητές ανέμεναν ότι ο Ερντογάν θα υιοθετήσει πιο συμφιλιωτική ρητορική ύστερα από το δημοψήφισμα, μετά τη νίκη του.

· ΕΡΩΤΗΜΑ 5: Ανάκαμψη της οικονομίας ή πτωτική πορεία; Οι αγορές θεωρούσαν ότι το «ναι» θα κέρδιζε στο δημοψήφισμα και προσβλέπουν σε μια επιστροφή της σταθερότητας στην Τουρκία. Όμως μεσοπρόθεσμα κυριαρχεί η αβεβαιότητα. Η μείωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στους θεσμούς, η αυξημένη πόλωση της κοινωνίας και η καθυστέρηση της υιοθέτησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ίσως επηρεάσουν την ανάπτυξη.

Φωνάζει η Αντιπολίτευση
Η ψηφοφορία στιγματίστηκε ωστόσο από καταγγελίες της αντιπολίτευσης για φαινόμενα νοθείας και παρατυπίες, με αιχμή την απόφαση της εφορευτικής επιτροπής να δεχτεί ασφράγιστα ψηφοδέλτια.

Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα CHP και το φιλοκουρδικό HDP έχουν αποφασίσει να ζητήσουν ανακαταμέτρηση εκατομμυρίων ψήφων. Ο αντιπρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος Μπουλέντ Τεζκάν τόνισε ότι η διαδικασία χαρακτηρίστηκε από σειρά παρατυπιών που ευνόησαν το «Ναι», όπως κρυφή καταμέτρηση των ψήφων για περίπου 90 λεπτά.

Σύμφωνα με το Associated Press και το Reuters, ο Μπουλέντ Τεζκάν τόνισε ότι η διαδικασία χαρακτηρίστηκε από σειρά παρατυπιών που ευνόησαν το «Ναι».

Επιτέθηκε εκ νέου στην απόφαση της Ανώτατης Εκλογικής Επιτροπής να προσμετρήσει και μη σφραγισμένα ψηφοδέλτια, καταγγέλλοντας δε ότι η επίμαχη απόφαση ελήφθη σε μία φάση που υπήρχε η αίσθηση ότι το «Όχι» προηγούνταν.

Μάλιστα, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα προτίθεται να προσφύγει έως και το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας αλλά και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, ώστε να προσβάλουν το αποτέλεσμα.

Σκληρή κριτική για την καταμέτρηση των ασφράγιστων ψηφοδελτίων άσκησε και το φιλοκουρδικό κόμμα HDP, κάνοντας λόγο για «πραξικόπημα» και σημειώνοντας ότι η απόφαση της εκλογική Αρχής ήταν αρκετά σημαντική ώστε να έχει αλλάξει το αποτέλεσμα.

Εκπρόσωπος του κόμματος υποστήριξε ότι περίπου 3 εκατομμύρια ψηφοφόροι επηρεάστηκαν από την αποδοχή των ασφράγιστων ψηφοδελτίων. Υποστήριξε επίσης ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε εκλογικά δεδομένα που έχει παρουσιάσει η Εκλογική Επιτροπή και στοιχεία που έχει μπορέσει να συγκεντρώσει το κόμμα από εκατοντάδες εκλογικά τμήματα.

Στην επινίκια ομιλία του πάντως ο κ. Ερντογάν προειδοποίησε τους αντιπάλους του να μη δοκιμάσουν να αμφισβητήσουν επισήμως τα αποτελέσματα. «Μην προσπαθήσετε, δεν θα τα καταφέρετε», είπε.

Δεν είναι η πρώτη φορά
Ο επικεφαλής της Ανώτατης Εκλογικής Επιτροπής της Τουρκίας, απαντώντας στην αντιπολίτευση, επισήμανε ακόμα πως υπάρχει προηγούμενο για την αποδοχή ασφράγιστων ψηφοδελτίων, παρά τις καταγγελίες της αντιπολίτευσης.

Τα ασφράγιστα ψηφοδέλτια που έγιναν δεκτά στο τουρκικό δημοψήφισμα είναι έγκυρα, δήλωσε ο επικεφαλής της εθνικής εφορευτικής επιτροπής Σαντί Γκιουβέν, όπως μετέδωσαν το κρατικό πρακτορείο Anadolu και ο σταθμός CNN Turk. Ο κ. Γκιουβέν σημείωσε ότι δεν γνωρίζει πόσα ασφράγιστα ψηφοδέλτια έγιναν δεκτά.

Πάντως η εφημερίδα «Τζουμχουριέτ» επικαλείται και δημοσιεύει εξόφθαλμες παραβιάσεις της εκλογικής νομοθεσίας, που αποτυπώθηκαν σε βίντεο που επικαλείται και δημοσιεύει.

Στο πρώτο βίντεο εμφανίζεται μια ομάδα ανδρών να σφραγίζουν ψηφοδέλτια στη θέση του «Ναι» και να τα κλείνουν μέσα σε φακέλους, έτοιμους για την κάλπη. Σε ένα άλλο βίντεο εμφανίζεται ο δήμαρχος μιας τουρκικής πόλης με έναν ακόμη άνδρα να βρίσκονται στο παραβάν. Βγαίνοντας, ο δήμαρχος ρίχνει μέσα στην κάλπη το ένα πίσω από το άλλο τέσσερα ψηφοδέλτια.

Διαμαρτυρίες… με κατσαρόλες
Κάτοικοι αρκετών συνοικιών της Κωνσταντινούπολης αντέδρασαν με έναν πρωτότυπο τρόπο στην επικράτηση του «ναι» στο δημοψήφισμα της Κυριακής.

Συγκεκριμένα, διαμαρτυρήθηκαν χτυπώντας κατσαρόλες και τηγάνια, ενώ σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, μικρές ομάδες διαδηλωτών πραγματοποιούν συγκεντρώσεις και στους δρόμους της πόλης.

Θα παραμείνει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Την παράταση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης που επικρατεί στην Τουρκία για τρεις επιπλέον μήνες αναμένεται να αποφασίσει η κυβέρνηση της χώρας.

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης κηρύχθηκε πριν από εννέα μήνες, λίγες ημέρες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του περυσινού Ιουλίου.

Περίπου 40.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί και περισσότεροι από 100.000 έχουν απολυθεί ή τεθεί σε διαθεσιμότητα μετά το πραξικόπημα, με την υποψία ότι συνδέονται με το δίκτυο του αυτοεξόριστου ιμάμη Φετχουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο η Άγκυρα κατηγορεί ως υπαίτιο για το πραξικόπημα.

Το ίδιο διάστημα περίπου 150 μέσα ενημέρωσης έχουν κλείσει με εντολή των Αρχών, ενώ δεκάδες δημοσιογράφοι κρατούνται.

Εξακολουθούμε να κοιτάμε ευρωπαϊκά
Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας θα παραμείνει «στρατηγική προτεραιότητα» της Άγκυρας, υπογράμμισε ο Υπουργός Εξωτερικών της χώρας Μεβλούτ Τσαβούσογλου, με άρθρο στη γαλλική εφημερίδα «Le Figaro», ανήμερα του δημοψηφίσματος.

Ο Τούρκος Υπουργός εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τα προσκόμματα που έχουν «παγώσει» τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, υπενθυμίζοντας πως η Τουρκία ικανοποιεί τα κριτήρια του Μάαστριχτ σε τομείς όπως ο προϋπολογισμός και το δημόσιο χρέος, κάτι που «ακόμη και κράτη μέλη της ΕΕ» αδυνατούν να καταφέρουν.

Ο Τσαβούσογλου υπογραμμίζει επίσης πως κατά τη διακυβέρνηση του AKP, έγιναν σημαντικά μεταρρυθμιστικά βήματα για την ικανοποίηση των πολιτικών κριτηρίων της Κοπεγχάγης.

Παρά τις θετικές εξελίξεις όμως, κάποια μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης «κατασκεύασαν εμπόδια», ώστε να μην ευοδωθούν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, ειδικά στα πεδίο της Δικαιοσύνης και της Νομοθεσίας. «Δεν είμαστε εμείς αυτοί που δεν θέλουμε να ανοίξουμε αυτά τα κεφάλαια στη συζήτηση αλλά η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση», σχολιάζει.

Η Τουρκία υπέβαλε για πρώτη φορά «ενταξιακό αίτημα» το 1987 και οι επίσημες διαβουλεύσεις ξεκίνησαν το 2005. Όμως το 2007 η διαδικασία οδηγήθηκε σε αδιέξοδο, όταν η Γερμανία και η Γαλλία αντιτάχθηκαν στην προοπτική πλήρους ένταξης της Τουρκίας.

Αδειάζει Ερντογάν ο γερμανικός και ο βρετανικός Τύπος
Για διαιρεμένη και πολωμένη Τουρκία κάνουν λόγο οι αναλύσεις των βρετανικών μέσων ενημέρωσης την επομένη του ιστορικού δημοψηφίσματος στη χώρα.

Ο ανταποκριτής του BBC σχολιάζει ότι «μία διχαστική προεκλογική εκστρατεία ολοκληρώθηκε με ένα διαφιλονικούμενο αποτέλεσμα».

Αφού προσθέτει ότι η ετυμηγορία των διεθνών παρατηρητών θα ενδυναμώσει ή θα αποδυναμώσει την αντιπολίτευση και θα καθορίσει την αντίδραση των δυτικών συμμάχων, ο ίδιος αναφέρει ότι η Τουρκία είναι σήμερα μία «βαθιά πολωμένη χώρα, που διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει ένα ακόμα χρονίως ασταθές κομμάτι ης Μέσης Ανατολής».

Για μία Τουρκία «διαιρεμένη» μετά τη μικρή διαφορά νίκης του Ερντογάν κάνουν λόγο και οι «Times», προσθέτοντας ότι οι αντίπαλοί του φοβούνται πως το αποτέλεσμα σηματοδοτεί το κύκνειο άσμα της κληρονομιάς του Κεμάλ Ατατούρκ και την ισλαμοποίηση της Τουρκίας.

Οι «Financial Times» σχολιάζουν ότι η μικρή διαφορά με την οποία νίκησε ο Ερντογάν απέχει από το ποσοστό του 55% που ο ίδιος είχε προβλέψει και επισημαίνουν την πρώτη ήττα του Τούρκου Προέδρου στην Κωνσταντινούπολη σε εκλογική διαδικασία από 2002.

Σε άρθρο του για λογαριασμό της εφημερίδας «Guardian», ο Τούρκος δημοσιογράφος και μπλόγκερ Γιαβούζ Μπαϊντάρ εκτιμά ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αποτελεί το τέλος της Τουρκίας όπως τη γνωρίζαμε, της κεμαλικής Τουρκίας.

Η «Daily Telegraph» επισημαίνει τις ανησυχίες για την πιθανότητα επαναφοράς της θανατικής ποινής και σχολιάζει ότι για τη διεθνή νομιμοποίηση της νίκης Ερντογάν καθοριστική θα είναι η αντίδραση του Λευκού Οίκου του Ντόναλντ Τραμπ.

Καταπέλτης και ο γερμανικός Τύπος για την νίκη Ερντογάν και μιλά για «θάνατο της Τουρκικής Δημοκρατίας».
Για τον αρθρογράφο της διαδικτυακής «Die Zeit», το οριακό και ασαφές αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος επιβεβαιώνει τη διάσπαση και κατά συνέπεια δεν αποτελεί εντολή για εκ βάθρων αναδιαμόρφωση της χώρας. «Ο Πρόεδρος από καιρό υπόσχεται μια νέα Τουρκία που θα ενώνει την περίπου εκατό χρόνων τουρκική δημοκρατία με το αυτοκρατορικό οθωμανικό παρελθόν.

Στην πραγματικότητα ο Ερντογάν είναι ο νεκροθάφτης της τουρκικής δημοκρατίας. Ό,τι ξεκίνησε παλαιότερα ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ φτάνει τώρα στο τέλος του. Η αξίωση των Τούρκων να χειρίζονται τις τύχες τους δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ από την ίδρυση της χώρας, το 1923. Η Τουρκία ήταν πάντα μια χώρα με πολλά προβλήματα. Αλλά η αξίωση δεν εγκαταλείφθηκε. Από χθες, δυστυχώς πολύ νωρίς αλλά όχι απρόσμενα, η τουρκική δημοκρατία, μετά από μακρά μάχη με τον Χάρο, πέθανε», καταλήγει η εφημερίδα.

Στη διαδικτυακή σελίδα της «Frankfurter Allgemeine Zeitung» o ανταποκριτής της εφημερίδας στην Κωνσταντινούπολη αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «στο προεδρικό Ερντογανιστάν που θα προκύψει, θα νιώθουν πιο δυσάρεστα όσοι δεν αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως Ερντογανιστές….

Πολλές φορές στο παρελθόν ο Τούρκος Πρόεδρος, ο Πρωθυπουργός και τα φιλικά τους ΜΜΕ χαρακτήρισαν ‘τρομοκράτες’ όσους θα ψήφιζαν όχι. Όμως πόσο σταθερός είναι ένας λαός με ένα ποσοστό σχεδόν 49% ‘τρομοκρατών’; Είναι αβέβαιο ότι το νέο τουρκικό σύνταγμα θα μπορέσει να διαφυλάξει τη σταθερότητα, όπως υποσχέθηκε ο Ερντογάν».

Ο αρθρογράφος της διαδικτυακής «Handelsblatt» υποστηρίζει ότι «το ότι έφτασε μέχρι εδώ ο Ερντογάν, συνιστά αποτέλεσμα και της τουρκικής πολιτικής της Ευρώπης, σε περίπτωση που υπάρχει κάτι τέτοιο».