Κώστας Ταχτσής: «Τα ρέστα» και «Η γιαγιά μου η Αθήνα»

Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός –που πέρυσι έθεσαν σε κυκλοφορία Το τρίτο στεφάνι, με επίμετρο της Μικέλας Χαρτουλάρη– κυκλοφόρησαν εφέτος τρία βιβλία του Κώστα Ταχτσή. Πρόκειται για τη συλλογή διηγημάτων Τα ρέστα, τη συλλογή κειμένων Η γιαγιά μου η Αθήνα και τα ποιήματά του στη συγκεντρωτική έκδοση Καφενείο το «Βυζάντιο». Η επιμέλεια των τριών βιβλίων είναι του Δημήτρη Παπανικολάου, ο οποίος έγραψε τα αντίστοιχα επίμετρα. Στις παλαιότερες εκδόσεις που έχω στη βιβλιοθήκη μου (είναι από τον Ερμή), στο μεν πρώτο

βιβλίο το εισαγωγικό σημείωμα είναι της Καίης Τσιτσέλη, κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα το 1974, ενώ στο δεύτερο το προλογικό σημείωμα είναι του ίδιου του Ταχτσή, που το έγραψε στις Μηλιές του Πηλίου το 1979.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Η Καίη Τσιτσέλη εκφράζει την άποψη πως Τα ρέστα είναι ένα βιβλίο με διηγήματα, τα οποία έχουν ένα «συναρπαστικό» κεντρικό θέμα ή σκοπό: «παραλλαγές πάνω στο τεράστιο πρόβλημα της αυτοβιογραφίας» και «ίσως της αυτογνωσίας». Σε αυτό, ο Ταχτσής μεταχειρίζεται πρώτο και δεύτερο πρόσωπο και «αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην εξομολόγηση και στην αφήγηση». Επίσης, η ίδια επισημαίνει πως ο Ταχτσής, επειδή δεν επιθυμούσε μια καθαρή αυτοβιογραφία, προτίμησε «να ακροβατεί στην κόψη της αλήθειας…».

Με τη σειρά του, ο Δημήτρης Παπανικολάου θεωρεί πως στα Ρέστα το λογοτεχνικό παιχνίδι του Ταχτσή «κορυφώνεται με τη ρευστότητα των κεντρικών χαρακτήρων: δημιουργείται μεν η αίσθηση ότι όλες οι ιστορίες έχουν τον ίδιο πρωταγωνιστή, κάθε φορά λίγο μεγαλύτερο, και σε ένα πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον που χρονικά συμπίπτει με τη ζωή ενός ανθρώπου που μεγαλώνει στη μεταπολεμική Ελλάδα». Κι αφού αναφέρει τα διηγήματα που αναφέρονται στην ομοφυλοφιλία του κεντρικού ήρωα και μπορούν να διαβαστούν και ως ένα από τα πρώτα βιβλία πεζογραφίας που μιλούν ξεκάθαρα για το τι σημαίνει να μεγαλώνεις ως ομοφυλόφιλος, ο επιμελητής καταλήγει: «Πρόκειται για βιβλίο οριακό, ανοιχτό, πληθυντικό, που σήμερα θα το ονομάζαμε με τη λέξη της θεωρητικής μόδας queer, δηλαδή σεξουαλικά ρευστό, αντικανονικό και επαναστατικό…»

{jb_quote} Μπορούμε να πούμε πως αμφότερα τα βιβλία συμπληρώνουν το σημαντικό Τρίτο στεφάνι, το μοναδικό –και αξεπέραστο– μυθιστόρημα του Ταχτσή. {/jb_quote}

Το πρώτο διήγημα, «Τα ρέστα», που δίνει το όνομα της συλλογής, τοποθετείται στη Θεσσαλονίκη, όπου ο μικρός ήρωας ζούσε με την αυστηρή μαμά του, η οποία τον έδερνε και του έλεγε: «Ή θα γίνεις άντρας και θα μάθεις να μην κλαις, ή θα σε σκοτώσω από τώρα μια και καλή, να σε κλάψω και να σε ξεχάσω, άναντρους σαν τον προκομμένο τον πατέρα σου δεν χρειάζεται άλλους η κοινωνία – πες μου, θα γίνεις άντρας;»

Όπως γράφει ο Ταχτσής, προλογίζοντας το βιβλίο Η γιαγιά μου η Αθήνα, το ομότιτλο κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε σε γερμανικό περιοδικό το 1973 και αποτελούσε την προσωπική ματιά του συγγραφέα πάνω στην πόλη που αγάπησε. Σε αυτό μιλάει για την οικογένειά του, κυρίως για τη γιαγιά και τη μητέρα του, καθώς και για το σπίτι όπου έμεναν στην οδό Κολοκυνθούς και Λεωνίδου, λίγο μακριά από την Ομόνοια. Τονίζει, λοιπόν, πως μολονότι γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη: «Είμαι Αθηναίος, και μάλιστα απ’ τους ελάχιστους πέμπτης γενιάς». Μάλιστα, δηλώνει μετ’ επιτάσεως: «…αγαπάω την Αθήνα. Μερικοί λένε ότι έτσι όπως κατάντησε, είναι η πιο άσκημη πρωτεύουσα σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Δεν ξέρω ούτε με νοιάζει. Ωραία ή άσκημη, για μένα είναι μοναδική. Είναι η πόλη στην οποία γεννήθηκε, έζησε κι ύστερα πέθανε η γιαγιά μου». Και ολοκληρώνει το κείμενο γράφοντας πως η γιαγιά ήταν ένα τέρας –όπως κι η Αθήνα–, που τον βασάνισε πολύ όταν ήταν παιδί κι ύστερα έφηβος, «αλλά τι να κάνω; Είναι η μόνη γυναίκα που αγάπησα στη ζωή μου».

Η συλλογή, ωστόσο, τελειώνει με ένα αυτοβιογραφικό κείμενο με τον τίτλο «Στα μητρώα του δήμου…», που δεν υπήρχε στην παλιά έκδοση. Πρόκειται για κείμενο που γράφτηκε κατά παραγγελία στο Βήμα το 1982 με αφορμή τις εορτές για τα 70 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Εδώ, υπάρχει πάλι η περίφημη γιαγιά που τον πήρε μακριά από τη μάνα του – έμεναν στην οδό Νικηφόρου Φωκά, κοντά στον Λευκό Πύργο, όπου έγραψε με κοντύλι τα πρώτα του «ορνιθοσκαλίσματα», άκουσε τους πρώτους ήχους, τραγούδησε το πρώτο του τραγούδι κι έμαθε το πρώτο του ποίημα, το «Ανέβηκα στην πιπεριά να κόψω ένα πιπέρι…». Από αυτή την πόλη ξεκίνησαν όλα, προσθέτει, «αφού εδώ γεννήθηκα κι εδώ πέρασα τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής μου, που λένε ότι μας σφραγίζουνε για πάντα».

Στο επίμετρό του, ο Δημήτρης Παπανικολάου σημειώνει πως ο κεντρικός ήρωας των περιστασιακών κειμένων είναι ένας Ταχτσής που ειρωνεύεται, παθιάζεται, επιμένει, διαφωνεί, σχολιάζει, που αναγνωρίζεται και που «στο τέλος αγχώνεται, περιαυτολογεί και πνίγεται». Ασφαλώς, τα κείμενα των δύο βιβλίων που εκδόθηκαν σε μονοτονικό σύστημα βοηθούν τον νέο αναγνώστη να γνωρίσει και να αξιολογήσει έναν σημαντικό συγγραφέα που πέθανε άδοξα, δολοφονημένος στα τέλη του Αυγούστου του 1988. Μπορούμε να πούμε πως αμφότερα τα βιβλία συμπληρώνουν το σημαντικό Τρίτο στεφάνι, το μοναδικό –και αξεπέραστο– μυθιστόρημα του Ταχτσή.

Τα ρέστα
Κώστας Ταχτσής
Ψυχογιός
σ. 208
ISBN: 978-618-01-3733-0
Τιμή: 15,50€

Η γιαγιά μου η Αθήνα
κι άλλα κείμενα
Κώστας Ταχτσής
Ψυχογιός
σ. 248
ISBN: 978-618-01-3737-8
Τιμή: 16,60€