«Ήσυχο όλη μέρα το χωριό…» της Ανθούλας Δανιήλ

Όλοι κοιμούνται στο καράβι
(Γιώργος Βέης)

Εξαφανισμένα τα γαϊδουράκια, τα άλογα και τα μουλάρια. Τρακτέρ και 4Χ4 αγροτικά πια κάνουν όλες τι δουλειές και καλώς τις κάνουν (πάνε τα ντάτσουν που κοροϊδεύαμε και ο Λαζόπουλος στο Αλ τσαντίρι με τα καρπούζια). Όμως αυτά τα ζωντανά, τι απέγιναν; Πώς εξαφανίστηκαν από προσώπου γης; Κάποιος κόκορας τα ξημερώματα και κάποια όρνιθα (πόσο αρμονικά θυμίζει κάποιους Όρνιθες και τον Αριστοφάνη), που πού πού πού πού πού πού κάπου βόσκει ακόμα –για να φάνε φρέσκο αυγό τα παιδιά– αλλιώς και τα πουλερικά μόνο στο σούπερ μάρκετ σε πακέτο στο

ράφι θα τα βλέπαμε, χωρίς κεφάλι, χωρίς πόδια και φτερά. Όσο για το χοιρινό και το μοσχάρι, ολόκληρο πού να το δεις; Μπριζόλα, κιμά, σουβλάκι, ρολό… ούτε που υποψιάζεσαι τι να ’ναι αυτό που έχεις σε μπουκιές στο πιάτο σου… αν είχε πόδια κάποτε κι αν ίσως περπατούσε. Πάει ο μπαρμπα-Γιάννης και ο γάιδαρός του, που ανέβαιναν «αγαπημένο ζευγάρι, από τον κάμπο, μέρα μεσημέρι, Αύγουστο μήνα», καταπώς μας παραδίδει ο Αργύρης Εφταλιώτης. Μόνο ζωγραφιστά και, οπωσδήποτε, πλαστικά ομοιώματα υπάρχουν παλαιών ζώων που κάποτε έζησαν… Ο γαϊδαράκος είναι κάτι σαν τον δεινόσαυρο εκείνον που η ραχοκοκαλιά του, σπόνδυλος-σπόνδυλος, διατρέχει τις σελίδες στα βιβλία και τις αίθουσες στα παλαιοντολογικά μουσεία. Και όμως στην Αθήνα του 1900, στο σπίτι του Αλέξανδρου Σούτσου, στην Κοραή, απέναντι από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, η αυλή φιλοξενούσε όλα τα ζώα και ζωάκια: κότες, χήνες, γαλοπούλες, κατσίκες, σκύλους, γάτες, άλογο στον στάβλο κι έναν γάιδαρο!

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Τα μουλάρια εξαφανισμένα κι εκείνα, μόνο στη συμπεριφορά των συνανθρώπων μας συχνά τα συναντάμε. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα τα άλογα και τα παράλογα. Τα άλογα στον Ιππόδρομο, στις καουμπόικες ταινίες και στα ιπποφορβεία. Υπάρχει και η παροιμία «στο άλογο καβάλα», για κείνον που έχει το πάνω χέρι στην υπόθεση. Υπάρχουν, βεβαίως, και τα άλογα όλα που έγιναν μύθος, ποίημα, διήγημα, εικόνα, μυθιστόρημα και κινηματόγραφος. Ο Δούρειος Ίππος που μπήκε στην Τροία, ο Ροζινάντης του Δον Κιχώτη, ο Βουκεφάλας του Μ. Αλέξανδρου, το Απαλούζα της γνωστής παλιάς ταινίας με τον Μάρλον Μπράντο, Το άλογο του πολέμου του Σπίλμπεργκ, το «αλογάκι» από το γνωστό τραγούδι του Απάχη στην οπερέτα Οι Απάχηδες των Αθηνών του Νίκου Χατζηαποστόλου, το αλογάκι της Παναγίας, Αύγουστος που ’ναι, το άλογο του Ομέρ Βρυώνη του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το άλλο, το ανάλογο του Νίκου Γκάτσου με τη φωνή του Σαββόπουλου και της Μελίνας και ένα ακόμα –για να κάνουμε τριλογία–, εκείνο του Μανή που ανθολογεί ο Σεφέρης στις Μέρες, με τον τίτλο «Φυγή»… δεν το θυμάμαι και πολύ καλά –δυστυχώς δεν έχω τη βιβλιοθήκη μου μαζί μου, δεν τη χωράει ο σάκος μου– αλλά αναφέρεται στον ατυχή πόλεμο του 1897 και στο περίπου μιλάει κάποιος που ζητάει επειγόντως ένα άλογο για να το σκάσει από τη μάχη:

Τ’ άλογο τ’ άλογο, Επιτελάρχη/ μπες στο στάβλο μπες στο αχούρι/ κι αν δεν βρεις άλογο, φέρε γαϊδούρι/ τ’ άλογο, τ’ άλογο, γιατί θα σβήσω, σκύψε το σβέρκο σου να καβαλήσω…
Έτσι για τ’ άλογα φωνάζαν όλοι οι αρχιστράτηγοι κι οι στρατηγοί,/ Μ’ αυτά λογάριαζαν να μπουν στην Πόλη και τώρα τα ’θελαν για τη φυγή.

Και γιατί να τον κατηγορήσουμε τον άνθρωπο; Έτσι δεν παρακαλεί και ο Ριχάρδος Γ’ του Σαίξπηρ, ο οποίος, αφού σκότωσε όλο του το σόι για το βασίλειο, μόλις έχασε το άλογό του και κινδύνεψε στη μάχη, φώναξε: «Το βασίλειό μου για ένα άλογο». Δηλαδή έφαγε τόσο κόσμο παριστάνοντας τον κόκορα και στα δύσκολα έγινε κότα. Μια κότα που όμως δεν τρώγεται με τίποτα…

Και να ξαφνικά –αιτία θα υπάρχει, αλλά ποια να είναι;– άρχισαν όλα μαζί τα σκυλιά από όλα τα σημεία του χωριού να γαβγίζουν… λυσσαγμένοι σκύλοι, λέει ο Νίκος Εγγονόπουλος. Ε! κάποτε βρέθηκε ένας Ηρώδης για νήπια που δεν έφταιγαν σε τίποτα… για τα σκυλιά που όλα μαζί σύστησαν ουρλιαχτή χορωδία… δεν, δεν, δεν λέω παρακάτω, γιατί αλίμονό μου αν με ακούσουν οι φιλόζωοι. Βεβαίως δεν είμαι υπέρ της βίας εναντίον κανενός –ανθρώπου, σκύλου, γάτου– «τα του γάτου στο σκύλο, τα του σκύλου στο γάτο» λέει ο Οδυσσέας Ελύτης, ανατρέποντας το γνωστόν «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ», και τα του ανθρώπου τω ανθρώπω… ας προσθέσω κι εγώ, έχω κάποιο δικαίωμα. Όμως, τι πάθαν τα σκυλιά, δεν ξέρω. Πάντως, όταν παραπονιόμουν για την ησυχία δεν εννοούσα τα σκυλιά. Εννοούσα τα άλλα ζωντανά της εξοχής και ίσως να εννοούσα μόνο τα γαϊδουράκια. Μα τι σόι χωριό είναι το σύγχρονο χωριό, με τα πολυτελή σπίτια και αυτοκίνητα στο ιδιωτικό πάρκινγκ; Φέτος το καλοκαίρι και στην καρδιά του Αυγούστου, ο καύσωνας έκλεισε στα σπίτια του όλο τον κόσμο. Τα ερ κοντίσιον –conditio sine qua non– δούλεψαν σκληρά με το θερμόμετρο σκαρφαλωμένο στα ρετιρέ της θερμοκρασίας και κλείστηκαν οι άνθρωποι και κλειδαμπαρωθήκαν στην αεροσυνθήκη τους, όπως μεταφράζει κατά λέξη ο Σεφέρης το δροσιστικό μηχάνημα που σε κάνει να αισθάνεσαι «σαν ψάρι στη σαλαμούρα». Αμπαρώθηκαν λοιπόν όλοι, με τα πορτοπαράθυρα διπλά μανταλωμένα, και δεν φοβούνταν Χάροντα περάσει δεν περάσει, και έβλεπαν στην τηλεόραση τις φωτιές που έκαιγαν έξω. Πάει πια εκείνη η παλιά γειτονιά, όπου οι γειτόνισσες, με τις βεντάλιες, κουβέντιαζαν στις πόρτες ή στις αυλές κι οι άντρες στα καφενεία. Καφενεία με την έννοια που ξέραμε δεν υπάρχουν και στις καφετέριες μόνο οι νεολαίοι πίνουν καφέδες και δεν χαμπαριάζουν τίποτα. Αλλά αυτά συμβαίνουν παρά θίν’ αλός και όχι στο χωριό. Η παραλία έχει τους δικούς της κανόνες και συνήθειες κι εκεί οι γειτόνισσες δεν συχνάζουν.

{jb_quote} Να, τώρα που δεν υπάρχουν πρόβατα ούτε χέλια, ήρθαν οι τουρίστες που νομίζουν πως ανακάλυψαν όχι το τοπίο, αλλά το διαφημιζόμενο τοπίο… {/jb_quote}

Σήμερα ο καπνός από τα Βίλια που καίγονται πεισματικά είχε καλύψει όλη την περιοχή, είχε χαθεί η απέναντι παραλία και όλη η θάλασσα απέκτησε ομπρέλα από ομίχλη. Μύριζε παντού καπνιά και λιβανιά κι αναστεναγμό για τα όμορφα πεύκα που καίγονται, τα σπίτια και τα ζώα και τις περιουσίες. Και τα αεροπλάνα από πάνω μας –σαν να είμαστε στη Σαϊγκόν, Αποκάλυψη τώρα– λες και ήθελαν να μας αγγίξουν, εμάς που κάναμε το μπάνιο μας, εκείνοι που μπαινόβγαιναν στις φωτιές. «Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις», λέει ο Τάκης Σινόπουλος, «…Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές/ άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε». Εμείς πάντως δεν χειροκροτούσαμε, απλώς κοιτούσαμε. Κι ήταν αυτός ένας θόρυβος πάνω από το κεφάλι μας και μέσα στην ψυχή μας, ενώ πλάι μας τα πιτσιρίκια έκαναν βουτιές με θόρυβο από τον βράχο κι έπεφταν στο παγωμένο ποτάμι, εκεί που σμίγει τα νερά του με της θάλασσας και γίνεται κατσαρό, ορμητικό και βίαιο, αλλά και παιχνίδι. Νερό που τρέχει και τρέχει και τρέχει...

Αυτό το τοπίο, ωραίο για μερικούς τολμηρούς από μας και για τους ψαράδες, άγριο και επικίνδυνο λίγο-πολύ για τους απρόσεκτους –ήταν σκληρό σαν τη σιωπή κάποτε–, με την ανάρτηση της ιδιαιτερότητάς του στο διαδίκτυο έγινε διάσημο. Ορδές λουομένων καταφθάνουν με ομπρέλες, τσάντες και πλαστικά ζώα, κι αρχίζουν να φωνάζουν: «Α! να, όπως το δείχνει στο βίντεο!». Και να τα κινητά να βιντεοσκοπούν το «ποτάμι», τα βράχια, τις λακκούβες, τα χόρτα, τα γλιτσιασμένα βότσαλα της λίμνης … Τι σου είναι η διασημότητα! Το τοπίο είναι έτσι από πάντα κι έτσι το γνώρισαν οι παππούδες μας. Κανείς δεν πάταγε εκεί. Ένας νερόμυλος ήταν πριν από εκατό χρόνια και εκεί στη λίμνη οι βοσκοί έπλεναν τα πρόβατα. Στη λίμνη κυκλοφορούσαν χέλια, που όσοι έμπαιναν μέσα τα φοβούνταν. Να, τώρα που δεν υπάρχουν πρόβατα ούτε χέλια, ήρθαν οι τουρίστες που νομίζουν πως ανακάλυψαν όχι το τοπίο, αλλά το διαφημιζόμενο τοπίο… Για μας, που χρόοοονια πολλά κάνουμε εκεί μπάνιο, που μας αρέσουν τα κρύα νερά και η ησυχία μας και δεν φοβόμαστε τίποτα, το τοπίο είναι θεϊκό. Οι νεόπλουτοι της πληροφορίας όμως καταφθάνουν επειδή το είδαν στο ίντερνετ!

Πάντως, με εντυπωσίασε ένας μικρούλης μπόμπιρας, που με τα μπρατσάκια του κολυμπώντας δυναμικά φώναξε: «Μαμά, πάω στα παγωμένα». Από μέσα μου είπα: «Σε ένα μήνα θα φθάσεις». Σαν να άκουσε τη σκέψη μου ο μικρός κι επειδή αργούσε κολυμπώντας, βγήκε στα βότσαλα και πήγε τρέχοντας. Μπήκε στα παγωμένα και έκανε τη νεροτσουλήθρα του, καθόλου δεν φοβόταν ούτε κρύωνε, αλλά μπαινόβγαινε χαρούμενο παιδάκι, ζωηρό και όμορφο, στα νερά τα κρύα τα σγουρά του γαρ και του άρα που λέει ο ποιητής… Αυτός, μάλιστα, προβλέπω ότι θα είναι από εκείνους που αγαπούν το τοπίο, όχι επειδή τον έφερε η μαμά του που το είδε στο ίντερνετ. Μάλιστα, η μαμά με ρώτησε: «Έχει καμιά ιδιότητα αυτό το νερό;» «Όχι», της απάντησα, «είναι κρύο μόνο…». Ποιος ξέρει τι έβαλε με τον νου της, άραγε: πως σαν το νερό του Καματερού θεραπεύει κυτταρίτιδα, παχυσαρκία, ραγάδες, σπυράκια, καράφλα, προγούλια, προκοίλια, άωρα και παράωρα, ηλικία, γεράματα, πάσαν νόσον και πάσαν μαλθακίαν…;

Ένας άλλος, λίγο μεγαλύτερος μπόμπιρας, μουτρωμένος, μόλις οι δικοί του ξεφόρτωσαν τα μπαγκάζια τους, στάθηκε άκρη άκρη στη θάλασσα βλοσυρός και δήλωσε εμφατικά: «Εγώ, σ’ αυτή τη θάλασσα, δεν μπαίνω· έχει πέτρες». Πράγματι έχει πέτρες, βότσαλα ωραία και στρογγυλά, αλλά το παιδί ήθελε άμμο να γεμίσει τα κουβαδάκια του. Τελικά μπήκε και βγήκε αμέσως: «Δε μ’ αρέσει, είναι παγωμένο!» και ακόμα δεν είχε πάει εκεί που πράγματι είναι παγωμένο το νερό. Αυτός σίγουρα δεν είχε εμπιστευτεί το ίντερνετ, αλλά μόνο το ένστικτό του, ενώ στην άλλη άκρη στα παγωμένα, τα παγωμένα, τα κατσαρά, πιτσιρίκια πάσης ηλικίας, έκαναν βουτιές από τη χαμηλή μαντρούλα του ερειπωμένου νερόμυλου κι έπειτα, αφημένα στο πάει του νερού, όπως θα έλεγε ο Σκαρίμπας, έκαναν μια επιτυχημένη νεροτσουλήθρα…

Το φεγγάρι κοντεύει να γεμίσει. Σε δυο τρεις μέρες θα είναι ολοστρόγγυλο, αυγουστιάτικο. Απέναντι, στην πέρα γειτονιά, τα φώτα διαγράφουν μια καμπύλη σαν φρύδι, σαν τον ψηφιδωτό καημό της Παναγίας για τη Ρωμιοσύνη. Είναι νύχτα και τα πεύκα δεν φαίνονται. Την ημέρα που τα πεύκα φαίνονται δεν φαίνεται το ψηφιδωτό. Το βράδυ όμως όσο το κοιτάζω τόσο πείθομαι πως αυτό πρέπει να είχε δει ο Σεφέρης στην Εγκλείστρα της Κύπρου, όταν άκουσε τον καλόγερο να λέει:

Για μας ήταν άλλο πράγμα ο πόλεμος για την πίστη του Χριστού
και για την ψυχή του ανθρώπου καθισμένη στα γόνατα της Υπερμάχου Στρατηγού,
πού είχε στα μάτια ψηφιδωτό τον καημό της Ρωμιοσύνης,
εκείνου του πέλαγου τον καημό σαν ήβρε το ζύγιασμα της καλοσύνης.

Η απέναντι παραλία μού στέλνει μηνύματα με τα φώτα της. Σαν τα μηνύματα καπνού των εξαφανισμένων Ινδιάνων και σαν τις αρχαίες φρυκτωρίες. Άραγε χόρτασαν πεύκο οι φωτιές στα Βίλια; Ηρέμησε ο Πατέρας του Αύγουστου Στρίντμπεργκ; Στριμμένος Αύγουστος 2021. Καυτός, πολύ καυτός, πολύκαυστος, πολύκλαυτος! Καμία σχέση με τον καύσωνα τον Ιούλιο. «Εις την Οδόν των Φιλελλήνων» του Ανδρέα Εμπειρίκου που φλεγόταν όχι μόνο η οδός και οι ροπαλοφόροι Ηρακλείς, οι συνωθούμενοι μες στα λεωφορεία, πέρασε μια κηδεία, μα και η Nτάπια του Mεσολογγιού και ο Mαραθών και οι Φαλλοί της Δήλου επάλλοντο σφύζοντες στο φως, και όλα τούτα για να συμπεράνει ο ποιητής:

«Θεέ! O καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξη τέτοιο φως! Tο φως αυτό χρειάζεται, μια μέρα για να γίνη μια δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Eλλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμον εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου».

Αύγουστος 2021