Γιάννης A. Ταχόπουλος: «…με το νόμο του ξίφους»

Ένα πρωινό στα μέσα Μαΐου του 390 μ.Χ., χιλιάδες φίλαθλοι κατακλύζουν τον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης για να παρακολουθήσουν τις αρματοδρομίες που τόσο αγαπούν. Αντί για την έναρξη των αγώνων, έκπληκτοι παρακολουθούν τους Γότθους μισθοφόρους του αυτοκρατορικού στρατού να εκτελούν με ξίφη και τόξα τους θεατές. Αρχίζουν να φωνάζουν οργισμένοι και να διαμαρτύρονται βλέποντας φίλους και γνωστούς να σκοτώνονται και κινούνται απειλητικά

εναντίον των ολιγάριθμων σχετικά στρατιωτών, πετώντας πέτρες και ό,τι άλλο βρουν. Καθώς οι Γότθοι μισθοφόροι αντιλαμβάνονται ότι μπορεί να λιντσαριστούν από ένα έξαλλο πλήθος 8-10 χιλιάδων ανθρώπων, σκορπούν τον θάνατο «ρίχνοντας κατά σμήνη τα βέλη και τα δόρατα πάνω στο πλήθος», όπως γράφει ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Ζωναράς. Στις εξόδους προς το βόρειο και το νότιο άκρο του ιπποδρόμου οι φίλαθλοι ποδοπατιούνται, ενώ όσοι καταφέρνουν να βγουν ζωντανοί πέφτουν πάνω σε στρατιωτικές μονάδες που τους σφάζουν ανελέητα. Πολλοί πηδούν από τις κερκίδες στα ανατολικά τείχη που εφάπτονται του σταδίου και καταφέρνουν να ξεφύγουν. Κάτω από τη δυτική κερκίδα υπάρχουν θολωτές στοές όπου κάποιοι ζητούν καταφύγιο, όμως ανακαλύπτονται και εξοντώνονται. Κάποιοι πηδούν από τα ψηλά εδώλια των κερκίδων (7-8 μέτρα ύψος), ενώ την ίδια ώρα στην πόλη οι σφαγές συνεχίζονται. Σε διάστημα λίγων ωρών έχει πραγματοποιηθεί μια από τις χειρότερες σφαγές της ιστορίας, ο ιππόδρομος της πόλης έχει γεμίσει από πτώματα, οι μισθοφόροι έχουν εξαντληθεί και ο όλεθρος τερματίζεται μόνο όταν έρχεται διαταγή παύσης της αποτρόπαιης πράξης.

Το ιστορικό γεγονός της σφαγής των Θεσσαλονικέων σύμφωνα με την εντολή του Μεγάλου Θεοδοσίου εξετάζει ο Γιάννης Α. Ταχόπουλος, που ειδικεύεται στη μεσαιωνική και τη βυζαντινή Ιστορία, προσπαθώντας να ρίξει φως μέσα από τις ιστορικές πηγές σ’ ένα συνταρακτικό συμβάν, το οποίο «παραμένει ζήτημα έρευνας έως και σήμερα, επανερχόμενο περιοδικά ως θέμα, καθώς οι αρχαίες πηγές είναι σχετικά ασαφείς». Κατά τον Ταχόπουλο, «αν και στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία γίνεται μνεία σε αυτά [τα γεγονότα], δεν αναλύονται λεπτομερώς το πλαίσιο, οι συνθήκες, οι αφορμές, τα πιθανά αίτια, και δεν παρατίθενται οι πηγές». Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες επιδίδονταν σε τέτοιου είδους σφαγές, όταν ένιωθαν ότι απειλούνταν η εξουσία τους. Ο Καρακάλλας κι ο Διοκλητιανός είχαν κατακάψει περίφημες πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια και δεν σταμάτησαν το φονικό τους έργο μέχρις ότου το γόνατο των αλόγων βάφτηκε από αίμα, όπως γράφουν οι ιστορικοί της εποχής. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, ο Μέγας Θεοδόσιος είχε να αντιμετωπίσει μια τοπική εξέγερση (στάση) των Θεσσαλονικέων, οι οποίοι είχαν λιντσάρει τον επικεφαλής του γοτθικού μισθοφορικού στρατού Βουθέριχο, επειδή είχε φυλακίσει έναν δημοφιλή ηνίοχο για την προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά του.

{jb_quote} Ζωντανεύει ένα συγκλονιστικό γεγονός για την πόλη της Θεσσαλονίκης χρησιμοποιώντας κάθε δυνατή πηγή, από την ελληνική και την παγκόσμια ιστοριογραφία, με αποτέλεσμα μια ολοκληρωμένη μελέτη με τεκμηρίωση και βαθιά ιστορική αντίληψη. {/jb_quote}

Υπήρχαν ασφαλώς βαθύτεροι λόγοι που εξηγούν αυτή την απείθεια. Οι Θεσσαλονικείς είχαν απαυδήσει από τις παρεμβάσεις των Γότθων, τους οποίους έπρεπε να φιλοξενούν στα σπίτια τους σύμφωνα με τον νόμο που προέβλεπε υποχρεωτική παράδοση καταλύματος στα στρατεύματα από όλους τους πολίτες (μιτάτα). Παρόμοια στάση ανυπακοής είχαν επιδείξει οι πολίτες και άλλων πόλεων, όπως η Αντιόχεια, οπότε ο Μέγας Θεοδόσιος βρέθηκε προ ενός κλασικού ρωμαϊκού διλήμματος: Αν φαινόταν υποχωρητικός και δεν τιμωρούσε τους πολίτες, θα ενθάρρυνε και άλλες εξεγέρσεις που μπορούσαν να διαλύσουν το κράτος του· έπρεπε πάση θυσία να επιβληθεί πειθαρχία. Από την άλλη μεριά, υπήρχε ο φόβος της δυσαρέσκειας των πολιτών, που δεν ανέχονταν τέτοιες βάρβαρες συμπεριφορές σε μια εποχή μάλιστα που οι επικεφαλής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν αντιμετωπίζονταν ως θεοί λόγω της ανόδου του χριστιανισμού, που τους αποκαθήλωνε όλο και περισσότερο. Οι ιστορικοί καταλογίζουν στον Θεοδόσιο επιπολαιότητα, επειδή ανέθεσε την εκτέλεση της διαταγής του σε κατώτερους και ανευθυνοϋπεύθυνους στρατιωτικούς, που αγνόησαν την αναίρεσή της ή καθυστέρησαν συνειδητά να τη λάβουν υπ’ όψιν μέχρι να ολοκληρώσουν το μακελειό. Κατανοώντας το μέγεθος της τρομερής του πράξης, ο Μέγας Θεοδόσιος ζήτησε συγχώρεση από τον επίσκοπο Μεδιολάνων (Μιλάνου) Αμβρόσιο, ο οποίος με θάρρος τού επέβαλε απαγόρευση εισόδου στην εκκλησία και αυστηρή απαγόρευση της Θείας Κοινωνίας (επιτίμιο), ενώ χρειάστηκε να ζητήσει κλαίγοντας συγγνώμη από το εκκλησίασμα των Χριστουγέννων στην περίφημη πεντάκλιτη βασιλική του Μιλάνου, για να του δοθεί άφεση αμαρτιών. Ήταν μια στιγμή πρωτοφανής για την εποχή εκείνη, που υποδήλωνε τη μείωση της απεριόριστης αυτοκρατορικής ισχύος και την «επαναριοθέτηση των σχέσεων μεταξύ πολιτικής εξουσίας και πνευματικής αυθεντίας».

Η δουλειά του Γιάννη Α. Ταχόπουλου ζωντανεύει ένα συγκλονιστικό γεγονός για την πόλη της Θεσσαλονίκης χρησιμοποιώντας κάθε δυνατή πηγή, από την ελληνική και την παγκόσμια ιστοριογραφία, με αποτέλεσμα μια ολοκληρωμένη μελέτη με τεκμηρίωση και βαθιά ιστορική αντίληψη.

…με το νόμο του ξίφους
Η στάσις των Θεσσαλονικέων και η σφαγή τους στον ιππόδρομο το 390 μ.Χ.
Γιάννης A. Ταχόπουλος
Εκδόσεις Γράφημα
222 σελ.
ISBN 978-618-5710-44-6
Τιμή €12,72