Χρύσα Φάντη – Ευσταθία Δήμου: «Κάτι απ’ το χνάρι τους…»

Ο καλαίσθητος τόμος Κάτι απ’ το χνάρι τους… (Εκδόσεις Σμίλη, 2022), με κριτικά κείμενα της Χρύσας Φάντη και της Ευσταθίας Δήμου, προσφέρει την ευκαιρία στον αναγνώστη να εκτιμήσει τη βαρύτητα της προσφοράς δύο συγγραφέων στην περιοχή του κριτικού στοχασμού. Είναι ένα ταξίδι, μια περιπέτεια στους δρόμους της ποίησης, αλλά και μια πρόκληση να μελετήσουμε και να εμβαθύνουμε στο έργο ορισμένων από τους ποιητές και τις ποιήτριες της γενιάς του ’70, που άφησαν βαθύ το αποτύπωμά τους στην τέχνη της ποίησης και

όχι μόνο, εξ ου και το εξώφυλλο του βιβλίου με το σχέδιο του Σωτήρη Σόρογκα από τη σειρά Θαλάσσια ξύλα, έργο που λυτρώνει και γλιτώνει τα παλιά σκαριά από τη φθορά του χρόνου· ας θυμηθούμε και τον Γιώργο Σεφέρη, όπου τα «θαλασσινά ξύλα» είναι τα «σπασμένα ξύλα από ταξίδια που δεν τέλειωσαν» (Γιώργος Σεφέρης, Μυθιστόρημα, Ι’), όπως και το έργο των ποιητών της γενιάς του ’70, που δεν τελειώνει είτε έγραψαν είτε συνεχίζουν να γράφουν έμμετρο και πεζό λόγο και να εμπνέουν αναγνώστες και μελετητές.

Μεταβαίνοντας στα εσωτερικά χαρακτηριστικά της συλλογής, το κυρίως σώμα του βιβλίου απαρτίζεται από 42 κριτικά κείμενα, από τα οποία τα 19 υπογράφει η Χρύσα Φάντη και τα 23 η Ευσταθία Δήμου, και έχουν όλα δημοσιευτεί σε διάφορα ελληνικά έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά από το 2016 έως το 2022. Μελετώντας τα κείμενα αυτά ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι υπάρχουν κριτικές ικανές να σε πάνε ένα βήμα παρακάτω, προσδιορίζοντας το κύρος και τον σεβασμό προς την αναγνωστική διαδικασία, καθώς και η Χρύσα Φάντη και η Ευσταθία Δήμου χρησιμοποιούν μεταφορικά σχήματα για να διατυπώσουν τη σκέψη τους, αναζητώντας τη νέα οπτική που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα υπαγορεύει, δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης, ενώ τα κείμενά τους χαρακτηρίζονται από καθαρότητα, δημιουργικότητα και στέρεη λογική.

Οι δύο διακριτές κριτικές φωνές με συναίσθημα ευθύνης και προσήλωση στην αδέσμευτη έκφραση που πρέπει να διακρίνει κάθε κριτικό, οπλισμένες και με την κατάλληλη γνωστική υποδομή, μελετούν το έργο και την προσωπικότητα των ποιητών/ποιητριών της γενιάς του ’70, αναλύουν, ερμηνεύουν και οδηγούν –ή, τουλάχιστον– δίνουν την αίσθηση ότι οδηγούν τον αναγνώστη στο επίκεντρο του υπό εξέταση λογοτεχνικού έργου, σχολιάζοντας και αξιολογώντας θέματα, ιδέες και πρόσωπα με χαρακτηριστική ευστοχία. Στο προλογικό σημείωμά τους προτάσσουν πως:

…εκείνο που μπορεί κανείς με βεβαιότητα να διαπιστώσει είναι η σταθερή και συνεπής παρουσία των ποιητών της γενιάς του ’70 στις αναγνωστικές προτιμήσεις όχι μόνο των μεγαλύτερων ηλικιακά, αλλά και των νέων ποιητών, γεγονός που οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στη συνέχιση της παρουσίας των περισσότερων από αυτούς στα λογοτεχνικά δρώμενα, είτε πρόκειται για την ποιητική γραφή και τον κριτικό ή δοκιμιακό λόγο, είτε πρόκειται για τη δραστηριοποίησή τους μέσα από εφημερίδες και περιοδικά, είτε για τη γενικότερη πνευματική τους παρουσία μέσα στο ευρύτερο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, με δεδομένο, μάλιστα, ότι πολλοί από αυτούς συνδιαλέχθηκαν πολύ γόνιμα και με άλλες μορφές τέχνης, όπως η ζωγραφική, ο κινηματογράφος, η μουσική, ακόμη και το κολάζ. (σελ. 9)

{jb_quote}Είναι ένα ταξίδι, μια περιπέτεια στους δρόμους της ποίησης, αλλά και μια πρόκληση να μελετήσουμε και να εμβαθύνουμε στο έργο ορισμένων από τους ποιητές και τις ποιήτριες της γενιάς του ’70, που άφησαν βαθύ το αποτύπωμά τους στην τέχνη της ποίησης και όχι μόνο.{/jb_quote}

Η Χρύσα Φάντη συνδυάζει το λογοτεχνικό ταλέντο με τον φιλοσοφικό στοχασμό, είναι επαρκώς πληροφορημένη, ευαίσθητη στους εξωτερικούς ερεθισμούς, διεισδύει στην ουσία των κειμένων κάνοντας αναφορά στο θέμα, στην οργάνωση, στις τεχνικές και στο ύφος των έργων, ενώ στηρίζεται σε στοιχεία αντλημένα από τη βιβλιογραφία, ενσωματώνοντας έντεχνα την προσωπική της άποψη. Η Ευσταθία Δήμου χρησιμοποιεί τις λέξεις με ακρίβεια και τα κείμενά της χαρακτηρίζονται από τη διεισδυτικότητα της ματιάς της. Η καθαρότητα με την οποία διατυπώνει τις παρατηρήσεις της, η εκφραστική διαύγεια στη διατύπωση της ουσίας των κειμένων και η ερμηνεία της για κάθε ποιητικό έργο κεντρίζουν τον αναγνώστη.

Θα σταθώ στον τίτλο και ειδικότερα στη λέξη χνάρι, που θεωρώ ότι δεν είναι μια τυχαία επιλογή αλλά παραπέμπει σε μια λέξη που καθόρισε την ποιητική αυτή γενιά του ’70 και ήταν σημείο αναφοράς στην καθημερινότητά τους – στέκια της εναλλακτικής σκέψης, είτε ως μπουάτ, είτε ως βιβλιοπωλείο και αργότερα ως περιοδικό Χνάρι(α)· όπως αναφέρει ο Αλέξης Ζήρας σε κείμενό του για τον πρόωρα χαμένο Αντρέα Παγουλάτο: «πιθανόν το χνάρι να σήμαινε το αποτύπωμα του επερχόμενου, του νέου, του διαφορετικού που όλοι περιμέναμε στις αυταπάτες μας»,κάτι που διαφαίνεται και μέσα από το έργο τους, αλλά και από τα κριτικά κείμενα της Χρύσας Φάντη και της Ευσταθίας Δήμου.
Είκοσι πέντε είναι οι συμμετέχοντες συγγραφείς και τους αναφέρω με τη σειρά που παρουσιάζονται στον τόμο: Κ. Αγγελάκη-Ρουκ, Δ. Αλεξίου, Γ. Βαρβέρης, Γ. Βέης, Κ. Γουλιάμος, Ζ. Δαράκη, Τ. Πορφύρης, Α. Ζήρας, Κ. Καναβούρης, Η. Κεφάλας, Γ. Κοντός, Π. Κυπαρίσσης, Μ. Κυρτζάκη, Μ. Λαϊνά, Κ. Λάνταβος, Γ. Μαρκόπουλος, Ν. Μοσχοβάκος, Π. Παμπούδη, Κ. Παπαγεωργίου, Μ. Πρατικάκης, Ντ. Σιώτης, Α. Φωστιέρης, Δ. Χουλιαράκης, Δ. Χριστοδούλου, Γ. Χρονάς.

Στον τόμο, εκτός από ποιητικές συλλογές συμπεριλαμβάνονται κριτικά κείμενα και για τους πεζογράφους ποιητές, όπως είναι ο Γιώργος Βέης και ο Κώστας Παπαγεωργίου. Επίσης, συμπεριλαμβάνεται και ο Αλέξης Ζήρας, ως κατεξοχήν κριτικός της γενιάς του ’70, με το βιβλίο του Η ορεσίβια ποιητική μνήμη του Τάσου Πορφύρη. Ο μεταπόλεμος και οι ποιητές της ορεινής ενδοχώρας. Ακόμα, συμπεριλαμβάνεται και το βιβλίο του Γιώργου Βέη Για την ποιητική γραφή, με θέμα του την ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, της Ελένης Βακαλό και της Μαρίας Κυρτζάκη.

Μολονότι γνωστές σε κάποιους από εμάς οι κριτικές μελέτες από την πρώτη δημοσίευσή τους, συγκεντρωμένες ωστόσο καθώς τις συναντάμε τώρα αποκτούν πρόσθετο ενδιαφέρον. Αποτελούν ένα είδος ποιητικής έκφρασης, που αποκαλύπτει τον τρόπο που αντιμετωπίζουν κομμάτια του έργου της γενιάς του ’70 δύο κριτικές γυναικείες φωνές, οι οποίες διαθέτουν ταυτοχρόνως και τη σκευή του θεωρητικού στοχασμού. Οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι φίλοι της ποίησης θα βρουν ενδιαφέροντα κριτικά κείμενα μέσα στον τόμο αυτό, θα διαμορφώσουν τη δική τους κριτική σκέψη και θα νιώσουν αισθητική απόλαυση, απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή προσέγγιση του πολύμορφου έργου αυτής της γενιάς.

Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω το γεγονός ότι η έκδοση δοκιμίων κριτικής επιτρέπει στο ευρύτερο κοινό να γνωρίσει μια εργασία η οποία, μέχρι τώρα σκορπισμένη στα περιοδικά, δεν ήταν γνωστή παρά μονάχα σε όσους παρακολουθούν από πολύ κοντά την πνευματική μας ζωή.

Κάτι απ’ το χνάρι τους…
Χρύσα Φάντη – Ευσταθία Δήμου
Σμίλη
σ. 272
ISBN: 978-618-211-020-1
Τιμή: 18,00€