Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης: «Τα “προοδευτικά ζιζάνια” του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης»

Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ξεκίνησε να λειτουργεί το 1926 με μια Σχολή, τη Φιλοσοφική, με 65 φοιτητές και 13 καθηγητές. Μέσα σε μια δεκαετία λειτουργούσαν τέσσερις Σχολές, φοιτούσαν 1.500 φοιτητές και δίδασκαν 65 καθηγητές. Μετονομάστηκε σε Αριστοτέλειο το 1954, όταν είχε πάνω από 2.500 φοιτητές και σήμερα διαθέτει 11 Σχολές και 41 Τμήματα.

Ο Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, καθηγητής Διδακτικής Μεθοδολογίας και Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής

του ΑΠΘ, κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (2014-2021) και αντιπρόεδρος Δ.Σ. του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, κυκλοφόρησε το 2021 ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σύγγραμμα, που αφορά αυτό ακριβώς το ελληνικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Θεσσαλονίκη: Η πόλη των αλλαγών

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η απελευθέρωση της Μακεδονίας, η Μικρασιατική Καταστροφή και το κύμα των προσφύγων, ο οικονομικός και κοινωνικός μετασχηματισμός της Ελλάδας τη δεκαετία του 1920 και το οδυνηρό τέλος της Μεγάλης Ιδέας, διαμόρφωσαν τη νέα φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης η οποία, όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του το Πανεπιστήμιο (στο οποίο δίδαξαν κορυφαίοι παιδαγωγοί, όπως ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης), μετρούσε μόλις μια δεκαπενταετία ελεύθερου βίου.

Η ίδια η πόλη βρίσκεται σε φάση σημαντικών μετασχηματισμών: από τη μια μεριά αναπτύσσεται ένα ακμαίο σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα με σχετική διείσδυση στην εργατική τάξη και τις φυλετικές μειονότητες της πόλης (π.χ. Εβραίοι), ενώ από την άλλη κάνουν την εμφάνισή τους πολλές φασιστικές ή φασίζουσες οργανώσεις και σωματεία, με κύρια ιδεολογικά χαρακτηριστικά τον εθνικισμό, τον αντικομμουνισμό και τον αντισημιτισμό. Από την πρώτη κιόλας δεκαετία της ζωής του, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης θα βρεθεί στη δίνη των πολιτικών παθών. Μέρος του διδακτικού προσωπικού καθώς και πολλοί φοιτητές του θα τεθούν στο μικροσκόπιο των Αρχών και των σωμάτων ασφαλείας με την υποψία ότι είχαν προσχωρήσει ή απλώς συμπαθούσαν τον κομμουνισμό.

Είναι τόσο ασφυκτική η ιδεολογικοπολιτική πίεση που ασκείται από τις κυβερνήσεις, τη χωροφυλακή, την Εκκλησία και τις τοπικές αρχές προς το Πανεπιστήμιο, που την περίοδο 1938-1939 ετέθη ανοικτά ζήτημα κατάργησης της Φιλοσοφικής Σχολής ή τουλάχιστον μη εγγραφής νέων φοιτητών –για κάποιο διάστημα– με τη δικαιολογία της ύπαρξης υπεράριθμων αποφοίτων κατά την πρώτη δεκαετία της λειτουργίας της· η πραγματική αιτία για τη σκέψη κατάργησης της Φιλοσοφικής ήταν οι φόβοι της κυβέρνησης Μεταξά ότι η Σχολή λειτουργούσε ως «θερμοκήπιο» κομμουνιστικών ιδεών.

{jb_quote}Ειδικά το ζήτημα της στάσης που κράτησαν οι πανεπιστημιακοί σε μείζονα εθνικά ζητήματα (δικτατορίες, Κατοχή, Εμφύλιος κ.ά.) είναι ένα από τα λαμπρότερα πεδία της έρευνας του Δ. Μαυροσκούφη.{/jb_quote}

Ιδιαίτερο χρονικό

Το βιβλίο του Δ. Μαυροσκούφη είναι μια εκπληκτική ερευνητική εργασία, η οποία όχι μόνο καλύπτει τους ερευνητικούς σκοπούς που ο ίδιος ο συγγραφέας και το θέμα του θέτουν ως ζητούμενο, αλλά αποτυπώνει ταυτόχρονα σκηνές από την ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τη μεταπολίτευση. Αν και πρόκειται για μια πολύ συγκεκριμένη έρευνα με επίκεντρο το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τις διώξεις που υπέστησαν δημοκρατικοί καθηγητές και φοιτητές από την ίδρυσή του μέχρι και μετά την πτώση της Απριλιανής δικτατορίας, το βιβλίο διαβάζεται και ως μια ευρύτερη ιστορική πραγματεία.

Διαβάζεται ως ένα χρονικό των εκπαιδευτικών ζητημάτων που προέκυψαν τον 20ό αιώνα στο νεοελληνικό κράτος (π.χ. δημοτικισμός). Διαβάζεται ακόμα ως ένα θρίλερ των ιδεολογικών μαχών μεταξύ των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Ειδικά το ζήτημα της στάσης που κράτησαν οι πανεπιστημιακοί σε μείζονα εθνικά ζητήματα (δικτατορίες, Κατοχή, Εμφύλιος κ.ά.) είναι ένα από τα λαμπρότερα πεδία της έρευνας του Δ. Μαυροσκούφη. Διαβάζεται επίσης και ως μια ανθολόγηση των σημαντικότερων νεολαιίστικων οργανώσεων που δραστηριοποιήθηκαν στο πλαίσιο της φοιτητικής κοινότητας αλλά και των πιο σπουδαίων κινητοποιήσεων, απεργιών και διαδηλώσεων είτε για αμιγώς φοιτητικά (σίτιση, στέγαση, αναβάθμιση εξοπλισμού κι εγκαταστάσεων κ.ά.) ή για ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, κατά την εξεταζόμενη περίοδο.

Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης δεν κατάφερε, δυστυχώς, να αποσυνδεθεί από το νοσηρό πολιτικό κλίμα της εποχής. Στους κόλπους του έλαβαν χώρα πολλά από τα διχαστικά γεγονότα που σημάδεψαν τον ελληνικό μεσοπόλεμο και την οδυνηρή δεκαετία 1940-1950. Διώξεις προοδευτικών καθηγητών (ακόμα κι εκδίωξη πρυτάνεων), συλλήψεις αριστερών φοιτητών, χυδαίος αντικομμουνισμός και αηδιαστική προγονολατρία στα προγράμματα σπουδών και τις δημόσιες ή μη πολιτιστικές εκδηλώσεις του ιδρύματος, εξοργιστικός φιλογερμανισμός (η πλειοψηφία των καθηγητών, για πολλά χρόνια, ήταν γερμανομαθείς και σπουδαγμένοι στη Γερμανία Έλληνες αστοί) και απόλυτη σχεδόν ταύτιση με τις επιδιώξεις της κυβέρνησης των Αθηνών, διαμόρφωσαν τον ιδεολογικό χαρακτήρα του Πανεπιστημίου.

Η τόνωση του εθνικού και πατριωτικού φρονήματος είναι η κύρια ιδεολογική συνιστώσα του Πανεπιστημίου, ταγμένη στο να υπηρετεί το κυρίαρχο εθνικό αφήγημα. Όπως επισημαίνει μάλιστα ο συγγραφέας: «Στη de facto κυριαρχία της δεξιάς ιδεολογίας της εθνικοφροσύνης έπαιξε ρόλο και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, καταδεικνύοντας έτσι ότι είχε και αυτό το μερίδιό του στην ιδεολογική οπισθοδρόμηση που χαρακτήριζε την Ανώτατη Εκπαίδευση».

Η αναπηρία της Ανώτατης Εκπαίδευσης

Η έρευνα διατρέχει τον ελληνικό 20ό αιώνα (μεσοπόλεμος, δικτατορία Μεταξά, Κατοχή, απελευθέρωση, Εμφύλιος, μετεμφυλιακά χρόνια, Απριλιανή δικτατορία, μεταπολίτευση) παρακολουθώντας ταυτόχρονα τα τεκταινόμενα τόσο στην πανεπιστημιακή κοινότητα όσο και στο φοιτητικό δυναμικό του Πανεπιστημίου.

Στις σελίδες του συγγράμματος που υπογράφει ο Δ. Μαυροσκούφης ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διεισδύσει σε μια μικροκοινωνία, όπως αυτή ενός Πανεπιστημίου, ένα οικοσύστημα που αποτελεί μέρος της πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας. Ταυτόχρονα, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τις δυσαρμονίες και τις αναπηρίες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, οι επιπτώσεις των οποίων είναι ορατές μέχρι τις μέρες μας.

Εφιαλτικές ιστορίες πολιτικών εκκαθαρίσεων καθηγητών που είχαν συμμετάσχει στην Εθνική Αντίσταση στις τάξεις του ΕΑΜ, αδιάκοπη λειτουργία του μηχανισμού ελέγχου των πολιτικών φρονημάτων διδασκόντων και διδασκομένων αλά Μακάρθι επί δεκαετίες, ακόμα και κραυγαλέες αθωώσεις δωσίλογων καθηγητών μετά την απελευθέρωση, παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου. Οι μικροπρέπειες, οι εγωισμοί, οι δολοπλοκίες και η αναξιοπρέπεια στους κόλπους των καθηγητών και της Συγκλήτου, αλλά και η παρρησία και το αδούλωτο φρόνημα ορισμένων προοδευτικών εκπαιδευτικών και των αριστερών πολιτικών οργανώσεων συνθέτουν μια συναρπαστική όψη της ελληνικής πανεπιστημιακής πραγματικότητας, έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε στο καμίνι της ιστορίας του 20ού αιώνα.

Τα «προοδευτικά ζιζάνια» του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Από τον αντικομμουνισμό του Μεσοπολέμου στον μακαρθισμό του Εμφυλίου
Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης
University Studio Press
504 σελ.
ISBN 978-960-12-2528-9
Τιμή €34,00