Mert Kaya: «Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919-1925»

Τις περιπτώσεις των Ελλήνων που δεν μπόρεσαν να φύγουν από την Τουρκία μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, έμειναν σ’ ένα περιβάλλον εχθρικό κι έζησαν για δεκαετίες μέσα στον φόβο και την απόρριψη μελετά ο Μερτ Καγιά, απόγονος κι ο ίδιος Ελλήνων από την Αμάσεια του Πόντου, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Επιστημών και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Hacettepe της Άγκυρας. Μεγαλώνοντας ως Τούρκος, έψαξε τις ρίζες του και προσπάθησε να απαντήσει με τη μεταπτυχιακή του εργασία σε μια σειρά από ερωτήματα: Πώς βίωσαν οι Έλληνες που παρέμειναν στην Τουρκία την απόκρυψη;

Πώς προχώρησαν στη μεταβολή της ταυτότητάς τους, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν; Με ποιον τρόπο διατύπωσαν τις ιστορίες και τις αφηγήσεις τους την εποχή που θεμελιωνόταν η ομοιογενής κοινωνία, κατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας;

Ο Τούρκος ερευνητής ήρθε στην Ελλάδα το 2008 κι όταν ζήτησε βοήθεια από το τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, ένας υπάλληλος του είπε: «Τώρα που έμαθες ότι ο παππούς σου ήταν Έλληνας της Ανατολίας, γιατί προσπαθείς να επικοινωνήσεις μαζί μας; Πήγαινε ρώτα τον αξιωματικό απέναντι να σου πει πού είναι ο παππούς σου!» Με πολλούς κόπους κατάφερε να βρει τους συγγενείς του και οργάνωσε μια τηλεδιάσκεψη, όπου συναντήθηκαν οι απόγονοι των Ελλήνων οι οποίοι έζησαν για χιλιετίες στη γη της Μικράς Ασίας και «το μόνο που μπορούσαν όλοι τους να κάνουν ήταν να κλάψουν βλέποντας την οθόνη και να πουν ο ένας στον άλλο πόσο έμοιαζε με κάποιο μέλος της οικογένειας».

{jb_quote}Είναι ένα δείγμα του τρόπου με τον οποίο οι λαοί μας θα μπορούσαν κάποτε να ξεπεράσουν αγκυλώσεις αιώνων αποβάλλοντας το μίσος που οδηγεί στη συμφορά και στον πόλεμο.{/jb_quote}

Ορμώμενος από την προσωπική του ιστορία, ο Μερτ Καγιά έψαξε και βρήκε πολλές ιστορίες Ελλήνων που έμειναν πίσω μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Μερικοί από αυτούς έμαθαν για την καταγωγή τους από κάποιον Έλληνα που γύρισε στα πατρογονικά εδάφη αναζητώντας τα αδέλφια του. Άλλοι πάλι έψαξαν τις ρίζες τους αντιδρώντας στον τουρκικό εθνικισμό, άλλοι μέσα από τις σπουδές τους ανακάλυψαν το παρελθόν και θυμήθηκαν ότι οι γιαγιάδες τους, καθώς έχαναν τη μνήμη τους, άρχιζαν να μιλούν ελληνικά, θυμούνταν τις ρίζες τους, μιλούσαν για παραδόσεις χαμένες κι έλεγαν στον ύπνο τους «πηγαίνετέ με μέχρι τη γέφυρα της Έσπιε κι από κει θα βρω τον δρόμο μου». Άλλοι θυμήθηκαν ότι οι οικογένειές τους μιλούσαν κρυφά ελληνικά και τηρούσαν παραδόσεις ορθόδοξες, διοργάνωναν γιορτές τρύγου, «τις παραμονές γιορτών καθάριζαν παλιά και άδεια σπίτια, τα άσπριζαν και τα στόλιζαν με κεριά. Σε συγκεκριμένες περιστάσεις έβαφαν και τσούγκριζαν αυγά. Παρά το γεγονός ότι είναι μουσουλμάνοι, μούσκευαν ροδοπέταλα στο νερό, κι από πάνω έβαζαν αποξηραμένα λεμόνια για να βοηθήσουν τη ζύμωση». Άλλοι, τέλος, ένιωσαν μια εσωτερική παρόρμηση, «ένα θεϊκό κάλεσμα» όπως το περιγράφουν, προσπαθώντας να βρουν την αλήθεια και να απαλλαγούν από τη σιωπή και την καταπίεση.

Ο Μερτ Καγιά σημειώνει ότι η έρευνά του καλύπτει ένα κενό. Οι αφηγήσεις για όσους έμειναν πίσω μέχρι τώρα βασίζονταν κατά κύριο λόγο σε εικασίες, δεν έγινε μια συστηματική προσπάθεια καταγραφής των συνθηκών, των πρακτικών απόκρυψης, της υποχρεωτικής ή εθελοντικής αφομοίωσης και του εξισλαμισμού, της πάλης ανάμεσα στη μνήμη και τον χρόνο. Επιθυμία του συγγραφέα ήταν να βοηθήσει τους ανθρώπους με ελληνική καταγωγή να «ξεγυμνώσουν τις καρδιές τους, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί ως μέσο αποκατάστασης». Ήθελε να ακουστεί η φωνή όλων εκείνων που έμειναν πίσω είτε επειδή οι γονείς τούς άφησαν ολομόναχα μικρά παιδιά σε κάποιον κάμπο καθώς έφευγαν πανικόβλητοι, είτε επειδή δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν τα χιλιάδες πρόβατά τους, είτε γιατί τους απόσπασαν με τη βία, τους ανάγκασαν να ζουν για δεκαετίες μέσα στον φόβο, για να μην αποξενωθούν από την κοινωνική δυναμική στην οποία με πολλούς κόπους ενσωματώθηκαν. Μέσω της δουλειάς του, οι ιστορίες που είχαν αγνοηθεί από την ηγεμονική αντίληψη των πραγμάτων της τουρκικής κοινωνίας επιτέλους καταγράφηκαν. Στο σύνολό της η εργασία του είναι μια ειλικρινής προσπάθεια από την απέναντι ακτή του Αιγαίου κι από μια χώρα με την οποία η ιστορία μάς καταδίκασε να ζούμε μαζί, είναι ένα δείγμα του τρόπου με τον οποίο οι λαοί μας θα μπορούσαν κάποτε να ξεπεράσουν αγκυλώσεις αιώνων αποβάλλοντας το μίσος που οδηγεί στη συμφορά και στον πόλεμο.

Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919-1925
Μια μελέτη μνήμης
Μερτ Καγιά
μετάφραση: Ευνίκη Μίχα
Εκδόσεις Κυριακίδη
σ. 256
ISBN: 978-960-599-205-7
Τιμή: 18,00€