Η κατάρρευση του Λωβοκομείου Χίου (600 ετών) και οι οσιακές μορφές του

Η κατάρρευση του Λωβοκομείου Χίου (600 ετών) και οι οσιακές μορφές του24.09.2018Ρεπορτάζ

Το ιστορικό κτίριο του νοσοκομείου για λεπρούς στην περιοχή Σήφι έχει πλέον παραδοθεί στην εγκατάλειψη και στους βανδάλους. Εκεί έζησαν ο Αγ. Ανθιμος και ο Αγ. Νικηφόρος

Στην περιοχή Σήφι, λίγο έξω από την πόλη της Χίου, κοντά στη γραφική συνοικία του Κοφινά, υπάρχει ένα κτίριο με εμφανή τόσο τα στοιχεία της εγκατάλειψης όσο και τα σημάδια του παλαιού αρχιτεκτονικού κάλλους του. Πρόκειται για το Λωβοκομείο της Χίου, ένα από τα πιο γνωστά νοσοκομεία για λεπρούς.

Η ιστορία του πάει περίπου 600 χρόνια

πίσω. Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε. Το πιθανότερο είναι περί τα τέλη του 14ου αιώνα από τους Γενουάτες κατακτητές της Χίου, με σκοπό τον περιορισμό της εξάπλωσης της λέπρας, αρχικά περισσότερο ως χώρος απομόνωσης εκείνων που είχαν προσβληθεί από τη φοβερή νόσο.

Ωστόσο περί τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν πλέον εξέλιπαν οι εκ δυσμών κατακτητές και το νησί είχε περιέλθει στην κυριαρχία των Οθωμανών, απολαμβάνοντας προνόμια σχεδόν αυτόνομης δημοκρατίας, κάποιος ευπατρίδης ονόματι Καλβοκορέσης πρωτοστάτησε στη δημιουργία νέων οικισμών για τους λεπρούς. Προεπαναστατικά ο αριθμός των οικημάτων έφτασε τα 30, με δυνατότητα φιλοξενίας 150 λεπρών. Ακολούθησαν ο ξεσηκωμός του 1822 και η σφαγή της Χίου. Το λωβοκομείο ακολούθησε την τύχη του νησιού και οι λεπροί σφαγιάστηκαν, εκτός από πέντε που διεσώθησαν μαζί με τον τότε εφημέριο παπα-Ανθιμο Πουλάκη.

Καθώς ο κουρνιαχτός της καταστροφής άρχισε να κατακάθεται και οι χριστιανοί να στέκονται πάλι ορθοί, για να ξαναχτίσουν πάνω στα ερείπια, όπως συνέβαινε πάντα στην ιστορική πορεία του Γένους, το 1831 επαναλειτούργησε το λωβοκομείο, πρωτοστατούντος του παπα-Ανθίμου Πουλάκη.
Από το 1847 δεχόταν ασθενείς από κάθε γωνιά της Ελλάδας, αδιακρίτως εθνικότητας ή οικονομικής κατάστασης, ενώ έγινε αποδέκτης δωρεών που του χάρισαν μιαν αξιόλογη ακίνητη περιουσία.

Το κτίριο θα γκρεμιστεί από τον πολύνεκρο σεισμό του 1881, για να ανοικοδομηθεί από τις δωρεές των ευπατρίδων της Χίου. Εως το 1909 είχε αποκτήσει 14 αντισεισμικά περίπτερα, καθένα με δύο δωμάτια, υπαίθριο χώρο για την παραμονή των ασθενών, μαγειρείο και τουαλέτα. Ηταν εφοδιασμένο με αλεξικέραυνο, ενώ υπήρχαν αποχετευτικό δίκτυο και ειδική κατασκευή για την παροχή νερού. Κατασκευάστηκαν με υλικά άριστης ποιότητας, λουτήρες με δυνατότητα ζεστού νερού, ιατρείο και φαρμακείο.

Ανακαινίστηκε ο Ναός του Αγίου Λαζάρου που είχαν χτίσει οι Γενοβέζοι, καθώς και το νεκροταφείο. Το 1933 το οίκημα περιλάμβανε εστιατόριο, μαγειρείο, αποθήκη και πλυντήρια. Περί το 1911-1912 ανέλαβε καθήκοντα εφημερίου μια κορυφαία μορφή του ορθόδοξου μοναχισμού, ο Οσιος Ανθιμος Βαγιάνος, που επρόκειτο να γίνει ο πνευματικός οδηγός όλου του νησιού έως την οσιακή κοίμησή του. Ο ίδιος, μάλιστα, ίδρυσε στη συνέχεια την Ιερά Μονή της Παναγίας Βοηθείας. Ο γλυκύς και απλός στους τρόπους, πράος και ταπεινός τη καρδία, κατά μίμηση του Δεσπότου Χριστού, Οσιος γέρων έγινε η «ψυχή» των λεπρών. Εργάστηκε άοκνα για την πρόοδο του ιδρύματος, χωρίς να εγκαταλείπει τον αυστηρό μοναστικό του κανόνα, ενώ προσευχόταν αδιάλειπτα για το ποίμνιό του. Οι λεπροί μαγνητίστηκαν από τον γέροντα, ήθελαν συνεχώς να βρίσκονται κοντά του, να παίρνουν δύναμη από τις σοφές συμβουλές του. Εμαθαν να προσεύχονται και να εξομολογούνται, να μετέχουν στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ενώ κάποιοι εξ αυτών περιβλήθηκαν το μοναχικό σχήμα.

Κορυφαίος ανάμεσά τους, γνήσιος μαθητής και άξιος υποτακτικός του Αγίου Ανθίμου, ένας λεπρός από την Κρήτη, σχεδόν τυφλός και ημιπαράλυτος, που ήλθε στο λωβοκομείο το 1914, δύο χρόνια μετά την ανάληψη της εφημερίας από τον Αγιο Ανθιμο. Ο λόγος για τον μεγάλο Αγιο της υπομονής και της καρτερίας Νικηφόρο Τζανακάκη, για τον οποίο κάποιο θρησκευτικό περιοδικό της εποχής είχε γράψει ότι ήταν ένα χαμόγελο του ουρανού μέσα στη λέπρα της ζωής μας. Η περιοχή εκείνη του Σήφι ήταν γνωστή ως Κοιλάδα της Υπακοής. Σύμφωνα με τον φιλόλογο και ιστορικό Γ. Ζολώτα, την επωνυμία αυτή την έλαβε λόγω ενός βυζαντινού ναού προς τιμήν της Παναγίας Επηκόου, που επικράτησε να ονομάζεται Παναγία Υπακοή, χτισμένου στα ερείπια κάποιου αρχαίου ειδωλολατρικού Ναού της Επηκόου Αφροδίτης. Ο ναός εόρταζε στο Γενέσιον της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου), ωστόσο οι Γενοβέζοι κατακτητές τον μετέτρεψαν σε καθολικό. Επειτα από διάφορες περιπέτειες ο ναός γκρεμίστηκε με τον σεισμό του 1881 και έκτοτε δεν αναστηλώθηκε.

Λίγο μετά την εγκατάσταση του Οσίου Ανθίμου στο λωβοκομείο, αποκαλύφθηκε παραδόξως η εικόνα εκείνη η αρχαία της Παναγίας Υπακοής. Η ίδια η Μητέρα του Θεού εμφανίστηκε στον Οσιο και του είπε να πάρει την εικόνα της και να την επιμεληθεί. Εκείνος την επιχρύσωσε και την κόσμησε με ευλάβεια. Και με την επίχριση ελαίου από την κανδήλα της εικόνας και το σταύρωμα του Οσίου άρχισε να επιτελείται πλήθος θαυμάτων και ιάσεις σωμάτων και ψυχών.

Πολλές από τις διηγήσεις για τα θαυμαστά αυτά σημεία διασώθηκαν από τον άξιο υποτακτικό του Αγίου Ανθίμου, τον Οσιο Νικηφόρο, ο οποίος είχε την προνοητικότητα να τα καταγράψει. Οπως γράφει ο μακαριστός π. Θεόκλητος Διονυσιάτης στο πόνημά του «Ο Αγιος Ανθιμος της Χίου», ο Οσιος Νικηφόρος κατέγραψε έναν μεγάλο αριθμό θεραπευθέντων στο λωβοκομείο, έναν εκτεταμένο κατάλογο όπου τον φώτισε ο Θεός, «κρεῖττόν τι προβλεψάμενος», να σημειώνει τα θαυμάσια της Θεομήτορος προς δόξαν Θεού και φανέρωση της αγιότητας του ταπεινού ιερομονάχου -του Αγίου Ανθίμου, δηλαδή-, υπηρέτου των λεπρών αδελφών του Χριστού. Τον κατάλογο αυτό ο Οσιος Νικηφόρος τον απέστειλε στο Μοναστήρι της Παναγίας Βοηθείας.

«Πρόσεχε καλα τον θησαυρό αυτό»

Το 1957 η σύμβαση νοσηλείας των ασθενών δεν ανανεώθηκε από το υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας και το λωβοκομείο διέκοψε τη λειτουργία του. Οι τελευταίοι οκτώ ασθενείς μεταφέρθηκαν στο αντίστοιχο Λεπροκομείο της Αθήνας, το σημερινό Νοσοκομείο Λοιμωδών Νοσημάτων, όπου εγκαταβίωνε ο ασθενής μοναχός Σωφρόνιος Σαριδάκης, ο μετέπειτα π. Ευμένιος. Εκεί μετέβη ο Οσιος Νικηφόρος, φέροντας επιστολή του Αγίου Ανθίμου προς τον π. Ευμένιο, στην οποία τον προέτρεπε: «Πρόσεχε καλά τον θησαυρόν αυτόν που σου έστειλε η Παναγία, διότι έχεις να ωφεληθείς πολύ στην ζωή σου από την ζωή του». Και πράγματι, ο Οσιος γέρων Ευμένιος έκανε γέροντά του τον Αγιο Νικηφόρο και τον διακόνησε με αφοσίωση έως την οσιακή κοίμησή του, στις 4 Ιανουαρίου 1964. Ο Οσιος Ανθιμος είχε μεταβεί στην Ανω Ιερουσαλήμ περίπου τέσσερα χρόνια νωρίτερα από τον άξιο υποτακτικό του, στις 15 Φεβρουαρίου 1960.

Η ξενάγηση στο μοναδικής ομορφιάς μνημείο και η θλίψη για την ερήμωση

Επισκεφθήκαμε το λωβοκομείο. Είχε την καλοσύνη να μας ξεναγήσει ο Αντώνης Τσιμπιρλός, κάτοικος της περιοχής, μέλος του συλλόγου ΕΕΑΣ Κοφινά, που αγωνίζεται για την αναστήλωση και τη συντήρηση του κτιριακού συγκροτήματος του Λωβοκομείου της Χίου.
«Είναι μέσα στη γειτονιά μας. Λυπόμαστε να το βλέπουμε έτσι και είμαστε υπεύθυνοι ως έναν βαθμό για την κατάντια του. Από την άλλη, κανένας επίσημος κρατικός φορέας δεν έδειξε ενδιαφέρον έως τώρα κι εμείς δεν έχουμε τις δυνατότητες που απαιτούνται» μας λέει ο κ. Τσιμπιρλός. «Μόνο το μικρό εκκλησάκι που υπάρχει εδώ (σ.σ.: ο ναΐσκος του Αγίου Λαζάρου) καταφέραμε να συντηρήσουμε και να επιδιορθώσουμε με τον οβολό μας». Το οίκημα είναι υπό την επίβλεψη της Ανωτέρας Ενοριακής Επιτροπής, με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Χίου. Ο κ. Τσιμπιρλός ανακαλεί στη μνήμη του τους τελευταίους εναπομείναντες. Θυμάται ότι κάποιοι από αυτούς αντέδρασαν στην απόφαση του υπουργείου και αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τον χώρο που πλέον είχε γίνει σπίτι και πατρίδα τους. Ωστόσο οι αστυνομικές δυνάμεις τούς πήραν διά της βίας. «Εμείς, σαν παιδάκια τότε, κρυφτήκαμε και παρακολουθούσαμε το θέαμα, που ήταν τόσο παράξενο για την καθημερινότητά μας. Τους παρακαλούσαν οι άνθρωποι (σ.σ.: οι λεπροί) να τους αφήσουν να ζήσουν εκεί, χωρίς υποστήριξη ή συνδρομή του κράτους, μόνο να μείνουν στον τόπο όπου είχαν ζήσει τόσα χρόνια και είχαν χτίσει τη σταυρωμένη τους ζωή. Τελικά τους έδιωξαν. Αλλοι πήγαν στο Λοιμωδών, άλλοι πήραν εξιτήριο, γιατί πλέον η λέπρα γιατρευόταν» επισημαίνει.

Ο κ. Τσιμπιρλός είχε γνωρίσει και τον Οσιο Νικηφόρο, ομολογώντας με ειλικρίνεια ότι δεν είχε τολμήσει να τον πλησιάσει περισσότερο. Σαν παιδάκι που ήταν τότε, τον τρόμαζε το παραμορφωμένο από τη λέπρα πρόσωπό του. «Τον Οσιο Ανθιμο επίσης τον γνώρισα, αλλά όχι στο λωβοκομείο» αναφέρει. Θυμάται όμως τις αφηγήσεις παλαιοτέρων, που τον έβλεπαν να μεταβαίνει με το γαϊδουράκι από το λωβοκομείο στο νεοΐδρυτο Μοναστήρι της Παναγίας Βοηθείας, για την ανοικοδόμηση του οποίου είχε αντιμετωπίσει μεγάλα προβλήματα και πειρασμούς. Ο κ. Τσιμπιρλός μάς ξεναγεί σε όλους τους -κατεστραμμένους και βανδαλισμένους ως επί το πλείστον- χώρους του ιδρύματος. Με εκπληκτική αφηγηματικότητα μας ξεναγεί στα λουτρά, στο μαγειρείο, στο φαρμακείο. Μας δείχνει τα δωμάτιά τους, τα εναπομείναντα κρεβάτια, τα συστήματα εξαερισμού που προστάτευαν το κτιριακό συγκρότημα από την υγρασία, τόσο τέλεια κατασκευασμένα, που κινούν τον θαυμασμό του μηχανικού κ. Σαμαρτζή, ο οποίος μας συνοδεύει. Στον τοίχο κάποιου δωματίου βλέπουμε χαραγμένο έναν μεγάλο σταυρό και δίπλα του χαραγμένη την επιγραφή «ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ».

Μας καταλαμβάνει ιερή συγκίνηση στη σκέψη πως τούτο το δωμάτιο ήταν η παλαίστρα ενός μεγάλου Αγίου του καιρού μας. Στο νεκροταφείο οι τάφοι χάσκουν ανοιχτοί και τα οστά έχουν μεταφερθεί. Ο Ναός της Παναγίας Υπακοής είναι ερειπωμένος· μόνο κάποιες εναπομείνασες κολόνες, χτισμένες με θυμιανούσικο μάρμαρο, μαρτυρούν τα παλαιά κάλλη του. Ο Ναός του Αγίου Λαζάρου, αντίθετα, συντηρημένος από τους κατοίκους και τα μέλη του συλλόγου, είναι, ίσως, το καλύτερα διατηρημένο κτίσμα του συγκροτήματος. Ο κ. Τσιμπιρλός θυμάται το κτιριακό συγκρότημα τότε που ήταν καλά διατηρημένο. Θύμιζε παλαιά αρχοντικά του Κάμπου της Χίου, πιο λιτά βέβαια, αλλά ήταν κατασκευασμένο με το ίδιο μεράκι από τους μάστορες που το είχαν χτίσει. Μας εκφράζει, επίσης, την απογοήτευσή του για το μέλλον του κτιριακού συγκροτήματος, καθώς οι όποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται κατά καιρούς από επίσημους φορείς μένουν στα χαρτιά. Τα ξύλινα πατώματα των εγκαταλελειμμένων χώρων αρχίζουν να υποχωρούν, τα περισσότερα δωμάτια είναι κατεστραμμένα, τα εναπομείναντα αντικείμενα, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο, αργοσαπίζουν.

Εκείνο που προκαλεί μεγαλύτερη θλίψη και από την εικόνα της εγκατάλειψης είναι οι βανδαλισμοί. Συνθήματα γραμμένα στους τοίχους, κολόνες κατεστραμμένες, ειρωνικά σχόλια ακόμα και πάνω στην επιτύμβια πλάκα που αναφέρει τα ονόματα των δωρητών... Και αναρωτιέται κανείς: «Γιατί;» Ας μην τα φορτώνουμε όλα στους αρμόδιους κρατικούς φορείς, τους οποίους ασφαλώς δεν απαλλάσσουμε από τις ευθύνες τους. Ας δούμε όμως πού είναι και τα δικά μας σφάλματα. Γιατί αυτός ο βανδαλισμός σε ένα μνημείο ανθρωπιάς και πολιτισμού; Σε έναν χώρο όπου οι βασανισμένοι από μια βαριά για την εποχή ασθένεια έβρισκαν περίθαλψη που θα τη ζήλευαν ακόμα και σύγχρονες κοινωνίες, δεδομένου ότι σε άλλες περιοχές εκτοπίζονταν σε απομονωμένα νησιά, μακριά από κάθε ανθρώπινη επικοινωνία;

Αναρωτιέται κανείς τι απέγινε εκείνη η φιλοκαλία, εκείνο το ήθος και το φιλότιμο που κράτησαν το Γένος όρθιο σε απίστευτα δύσκολους αιώνες, με τους κατακτητές να διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Και κάτω από τέτοιες συνθήκες να κατασκευάζεται και να λειτουργεί ένα τέτοιο στολίδι, το οποίο σήμερα όχι απλώς δεν τυγχάνει της παραμικρής κρατικής μέριμνας, αλλά καταστρέφεται από πολίτες, χωρίς καμία αιτία...

Ωστόσο άνθρωποι όπως ο ευγενικός μας ξεναγός, ο Αντ. Τσιμπιρλός, που θυσίασε την ξεκούρασή του για να μας δείξει τους χώρους του ιδρύματος, άνθρωποι όπως τα μέλη του συλλόγου στον Κοφινά, που με το πενιχρό τους βαλάντιο και τις δικές τους δυνάμεις αγωνίζονται χωρίς την παραμικρή βοήθεια -πλην του Θεού και των Αγίων Του-, προκειμένου να κρατηθεί όρθιο ό,τι μπορεί να κρατηθεί, δίνουν ελπίδα πως δεν έχουν χαθεί όλα, τουλάχιστον επί του παρόντος.

«Εκκληση για διάσωση και αναστήλωση του αρχιτεκτονικού συγκροτηματος»

Ας ακούσουμε τους ίδιους τι έχουν να μας πουν για την προσπάθεια και τον αγώνα τους.
ΕΕΑΣ ΚΟΦΙΝΑ - ΣΙΦΙ: «Με αυτή την κίνησή μας, εκτός των άλλων, θέλουμε να κάνουμε γνωστό στο ευρύ κοινό το πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το Λωβοκομείο Χίου. Το κτιριακό αυτό συγκρότημα, λόγω εγκατάλειψης, άρχισε να παρουσιάζει σημάδια φθοράς πολύ νωρίς και σήμερα βρίσκεται ένα βήμα πριν από την κατάρρευση, λόγω αδιαφορίας των ιθυνόντων αλλά και λόγω βανδαλισμών κατά καιρούς. Σκοπός μας κάθε φορά είναι η ενημέρωση του κόσμου για τη μακρόχρονη ιστορία του λωβοκομείου και τη συνύπαρξη του ιδρύματος επί αιώνες μέσα στον κοινωνικό ιστό της πόλης της Χίου αλλά και ολόκληρου του νησιού. Σήμερα αυτό το απαράμιλλης αρχιτεκτονικής οικοδομικό συγκρότημα ερημώνει και μέρα με τη μέρα καταρρέει, χωρίς κανείς από τους αρμόδιους φορείς να δίνει την πρέπουσα σημασία για τη συντήρηση και την ανάδειξή του, όπως του αρμόζει και όπως θα συνέβαινε αν το συγκρότημα βρισκόταν αλλού.

Ενας από τους πρωταρχικούς στόχους του συλλόγου μας από την ίδρυσή του είναι η ευαισθητοποίηση κάθε φορέα ή ιδιώτη που θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίλυση αυτού του προβλήματος. Επειδή θεωρούμε ότι το άσυλο του λωβοκομείου είναι ένα σημαντικό στολίδι για την περιοχή του Κοφινά και τη Χίο γενικότερα, επειδή αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Ιστορίας μας και επειδή πιστεύουμε ότι δεν θα υπάρχει για πολύ καιρό ακόμα, καλούμε κάθε ευαισθητοποιημένο πολίτη να ενώσει τη φωνή του μαζί με τις δικές μας προς κάθε κατεύθυνση για την άμεση διάσωση του λωβοκομείου. Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι με την ευαισθητοποίηση του κοινού θα αποκτήσουμε κι άλλους συνοδοιπόρους στη μακρόχρονη προσπάθεια του συλλόγου μας για την αναστήλωση και την αξιοποίηση του λωβοκομείου».
Αγαπητοί φίλοι, σας ευχόμαστε αίσια ευόδωση του αγώνα σας!

Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια