Ενα αξιοζήλευτο,αφανές έργο

Ενα αξιοζήλευτο,αφανές έργο24.09.2018Άρθρα

Οι πολύτιμες εκδόσεις για τη δημοτική μουσική από το Βυζάντιο μέχρι τους τελευταίους πολέμους

Από τον
Δημήτριο Δ. Τριανταφυλλόπουλο*

Καθώς τελειώνει τό καλοκαίρι καί ἀρχίζει τό φθινόπωρο, ἀσήκωτο βάρος πλακώνει τήν ψυχή τοῦ ἁπανταχοῦ Ἑλληνισμοῦ: Πῶς νά λησμονήσει τή μεγαλύτερη καταστροφή στήν ἱστορία του, τό τραγικό ἔπος τῆς Μικρασίας ἕναν αἰώνα πρίν; Παντοῦ ἀντηχοῦν τά τραγούδια τοῦ ἐξολοθρεμοῦ, τοῦ ξεριζώματος, τῆς νοσταλγίας! Ἀναρωτιέσαι

συχνά ἄν εἴμαστε ἡ τελευταία γενιά πού θυμόμαστε τή φρικτή ἐπέτειο! Εὐτυχῶς πού ὑπάρχουν πολλά μέσα, ἄν θέλουν νά τή θυμοῦνται καί οἱ ἐπιγενόμενοι: Βιβλία σάν τή συνταρακτική, πεντάτομη «Ἔξοδο» τοῦ Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν, ταινίες ὅπως ἡ θρυλική «Τραγωδία τοῦ Αἰγαίου» τοῦ Βασίλη Μάρου, μυθιστορήματα, βίντεο κ.λπ.
Κυριαρχικό ρόλο παίζει ἡ μουσική - πῶς θά μεταφράζονταν καλύτερα ὀ ἀβάσταχτος πόνος, ἀλλά καί ἡ ἀκοίμητη ἐλπίδα ἔξω ἀπό τούς ἤχους τῆς δημοτικῆς καί λαϊκῆς μας παράδοσης; Ὁ ὑπογράφων δέν εἶναι εἰδικός στό θέμα, αἰσθάνεται ὡστόσο χρέος του νά μιλήσει γιά κάτι πού ἀφορᾶ ὅλους τούς Ἕλληνες, τή διατήρηση τῆς ἐθνικῆς παράδοσης σέ μιά ἀπό τίς λαμπρότερες ἐκφάνσεις της, τή μουσική.

Πᾶνε κοντά δύο χρόνια ὅταν, προσπαθώντας νά ἐμπλουτίσουμε μέ μία ὁμάδα ἐθελοντῶν τοῦ Σωματείου «Κιβωτός» στήν Κύπρο τό ρεπερτόριο τῶν παραδοσιακῶν καλάντων, ἔπεσα πάνω στή μνημειώδη ἔκδοση τοῦ Κωνσταντίνου Ι. Μάρκου «Ἑλληνικά κάλαντα - Ἐκλογή» (Δῆμος Παιανίας, 2011), μέ πάνω ἀπό 700 σελίδες! Ὅλος ὁ πλοῦτος τῶν παραδοσιακῶν καλάντων τοῦ ἁπανταχοῦ Ἑλληνισμοῦ ἔχει ἀποθησαυριστεῖ μέ τή μουσική του στήν πολύμοχθη αὐτή ἔκδοση, ὅπου ὁ κ. Μάρκου ἐδημιούργησε καί διευθύνει τή Χορωδία Βυζαντινῆς καί Δημοτικῆς Μουσικῆς τοῦ δήμου.
Περιττό νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ σεβαστός συγγραφέας, γέννημα-θρέμμα τῆς Ρούμελης (1938, Κονιάκος Δωρίδος), μαθητής καί συνεργάτης τοῦ ἀείμνηστου Σίμωνος Καρᾶ, εἶναι καί ἔγκυρος γνώστης τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, ὅπως φανερώνει καί τό σύγγραμμά του «Θεωρία καί πράξη τῆς ἑλληνικῆς παραδοσιακῆς μουσικῆς (βυζαντινῆς καί δημοτικῆς)» (Παιανία, 2011).

Σέ λίγο διάστημα, μέ τή βοήθεια καλοῦ φίλου, ἀνακάλυπτα στά ἄδυτα τοῦ Δήμου Παιανίας δύο ἄλλες πολύτιμες ἐκδόσεις του: «Ἐπετειακά δημοτικά τραγούδια» (Δῆμος Παιανίας, 2010) καί «Ἐπετειακά δημοτικά τραγούδια νεωτέρων ἀγώνων τοῦ ἔθνους μας» (Δῆμος Παιανίας, 2007). Ὅλα τονισμένα σέ βυζαντινή καί εὐρωπαϊκή σημειογραφία, δίνουν ἕνα εὐρύτατο πανόραμα μουσικῆς αἰώνων, ἀπό τό Βυζάντιο μέχρι τούς τελευταίους πολέμους στήν ἑλληνική ἱστορία!
Ἄς θυμηθοῦμε ὅτι οἱ συνήθεις ἀνθολογίες δημοτικῶν τραγουδιῶν δέν προχωροῦν κατά κανόνα πέρα ἀπό τήν ἐποχή τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, παρά τήν πλούσια παραγωγή δημοτικῶν τραγουδιῶν σχεδόν μέχρι σήμερα, ὅταν μέ τή διάδοση τῆς τηλεόρασης ἄρχισε ἡ αἰσθητή ὑποχώρηση ἤ ἀντικατάσταση μέ δημοτικοφανῆ καί ἄλλες κατηγορίες λαϊκῆς μουσικῆς.

Εἶναι περιττό νά τονισθεῖ ἠ τεράστια σημασία τῆς ἐργώδους ἀναζήτησης, καταγραφῆς καί σχολιασμοῦ τῶν τραγουδιῶν ἀπό τόν ἀκάματο μελετητή τους κ. Μάρκου.
Δέν εἶναι βέβαια ὁ μόνος - ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν μέ τό Λαογραφικό Κέντρο της, ἡ Λαογραφική Ἑταιρεία, ὁ Σύλλογος πρός Διάδοσιν τῆς Ἐθνικῆς Μουσικῆς τοῦ ἀείμνηστου Σίμωνος Καρᾶ, ποικίλες ἄλλες ἑταιρεῖες τοπικοῦ ἐνδιαφέροντος, ἡ ἀείμνηστη Δόμνα Σαμίου καί δεκάδες ἄλλα μεμονωμένα ἄτομα ἐμόχθησαν καί συνεχίζουν, μέσα σέ ἀντίξοες συνθῆκες, νά περισυλλέγουν τά μνημεῖα τοῦ μουσικοῦ λόγου τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ.

Ἐκεῖνο, πάντως, πού ἐντυπωσιάζει στίς ἐκδόσεις τοῦ κ. Μάρκου εἶναι ἡ ἀρτιότητα καί ἡ μεθοδικότητά τους, πού κάνουν ἀκόμη καί τόν ἀδαή νά ἐνδιαφερθεῖ γιά τόν ἄγνωστο πατρογονικό θησαυρό.
Δέν γνωρίζω ἄν οἱ ἐκδόσεις πού ἀνέφερα εὐτύχησαν ἐκδοτικά, δηλαδή βρῆκαν εὐρεία ἀνταπόκριση στό κοινό. Ἡ προσωπική αἴσθηση εἶναι ὅτι παραμένουν λίγο πολύ ἀπρόσιτες, ἄγνωστες στά μεγάλα βιβλιοπωλεῖα τοῦ ἀθηναϊκοῦ κέντρου - πολύ περισσότερο τῆς ἑλλαδικῆς ἐπικράτειας.
Δέν εἶναι χρέος τοῦ φιλόμουσου Δήμου Παιανίας ἀπέναντι στόν χοράρχη του νά τά κυκλοφορήσει ὅσο τό δυνατόν εὐρύτερα, εἰ δυνατόν σέ συμβολική τιμή; Θά ἔχει κάνει τό χρέος του ἀπέναντι στόν σεβαστό κ. Μάρκου, ἀλλά θά ἔχει βοηθήσει ἐξαιρετικά καί τή νέα γενιά νά γνωρίσει διαμάντια τῆς μουσικῆς παράδοσής της! Εἴθε!

*Τ. καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου