Φαρμακευτική αλλεργία:Ολα όσα πρέπει να γνωρίζουμε!

Φαρμακευτική αλλεργία:Ολα όσα πρέπει να γνωρίζουμε!30.11.2018Πρόληψη

Πώς πρέπει να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί η αντίδραση του ανοσολογικού συστήματος σε κάποια σκευάσματα. Η ανάγκη ελέγχου ειδικά σε περιπτώσεις εξανθημάτων έπειτα από λήψη αντιβιοτικών από παιδιά • Με την υπογραφή του Μιχάλη Κεφαλογιάννη

Οι αντιδράσεις στα φάρμακα είναι συχνές και μπορεί σε κάποιον βαθμό να είναι προβλέψιμες. Συχνά είμαστε προετοιμασμένοι για μια αναμενόμενη αλλά ανεπιθύμητη δράση ενός φαρμάκου (όπως, για παράδειγμα,

η εμφάνιση υπνηλίας με τη λήψη κάποιων αντιισταμινικών ή έμετοι με τη λήψη χημειοθεραπευτικών). Ομως οι αντιδράσεις που οφείλονται σε φαρμακευτική αλλεργία είναι απρόβλεπτες και συνήθως σχετίζονται με ανοσολογική αντίδραση ή/και γενετική προδιάθεση.

Λιγότερη από 1 στις 10 συνολικές αντιδράσεις στα φάρμακα είναι αλλεργική.
«Φαρμακευτική αλλεργία είναι μια αντίδραση που προκαλείται όταν ένα άτομο πάρει ένα φάρμακο και στον οργανισμό του υπάρχουν ειδικά αντισώματα ή ειδικά κύτταρα εναντίον του συγκεκριμένου φαρμάκου» εξηγεί η δρ Τζένη Καψάλη, ειδικός αλλεργιολόγος. Σύμφωνα με την ίδια, την πρώτη φορά που κάποιος θα λάβει ένα φάρμακο κατά κανόνα δεν θα αντιδράσει.
Είναι, όμως, πιθανό, αν έχει κάποια προδιάθεση, το ανοσολογικό σύστημά του να αρχίσει να παράγει αντισώματα εναντίον του συγκεκριμένου φαρμάκου και σε τυχόν επόμενη λήψη του να εμφανίσει αλλεργική αντίδραση. Αν η πρώτη λήψη του φαρμάκου διαρκέσει αρκετά (εφτά έως 10 ημέρες), μπορεί να υπάρχει επαρκής χρόνος για ευαισθητοποίηση και αντίδραση από την πρώτη φορά που θα πάρει κάποιος το φάρμακο.

«Μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν αλλεργική αντίδραση σε φάρμακο έχουν οι ενήλικες (γιατί έχουν πάρει αρκετά φάρμακα και έχει υπάρξει χρόνος να ευαισθητοποιηθούν), όσοι έχουν ήδη εμφανίσει φαρμακευτική αλλεργία σε άλλο φάρμακο και όσοι λαμβάνουν το φάρμακο σε ενέσιμη μορφή. Συμβαίνει, όμως, συχνά κάποια άτομα και συνήθως παιδιά να εμφανίσουν εξάνθημα κατά τη διάρκεια λήψης αντιβίωσης και τα συμπτώματα να αποδίδονται σε φαρμακευτική αλλεργία στο αντιβιοτικό. Ομως είναι πιθανό το εξάνθημα να οφειλόταν στον ιό και στο αντιβιοτικό, και όχι σε αλλεργική αντίδραση. Οπότε, είναι σημαντικό πριν ενοχοποιηθεί κάποιο φάρμακο για πρόκληση αλλεργικής αντίδρασης να προηγείται αλλεργιολογικός έλεγχος» επισημαίνει η ίδια.

Οι συνήθεις ύποπτοι

Κάθε φάρμακο έχει θεωρητικά τη δυνατότητα να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Φάρμακα που συνήθως ενοχοποιούνται για φαρμακευτική αλλεργία είναι τα αντιβιοτικά (π.χ., η πενικιλλίνη και γενικότερα τα λεγόμενα β-λακταμικά αντιβιοτικά, όπως αμοξυκιλλίνη, αμπικιλλίνη, κεφαλοσπορίνες), τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ασπιρίνη, ιβουπροφένη), η ινσουλίνη, μονοκλωνικά αντισώματα, χημειοθεραπευτικά και κάποια γενικά αναισθητικά.

▲ Πώς εκδηλώνεται

Η φαρμακευτική αλλεργία μπορεί να εμφανιστεί με διάφορα πρόσωπα. Ανάλογα με τον μηχανισμό που εμπλέκεται, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν άμεσα, μέσα σε λίγα λεπτά ως και μία ώρα από τη λήψη του φαρμάκου, ή καθυστερημένα, αρκετές ώρες από τη χρονική στιγμή της λήψης του φαρμάκου, και να αφορούν διάφορα όργανα του σώματος. «Τα συμπτώματα από το δέρμα είναι τα πιο συνηθισμένα και μπορεί να είναι ήπια (π.χ., εξάνθημα σαν της ιλαράς, κνίδωση ή το σταθερής έκθυσης φαρμακευτικό εξάνθημα) ή σοβαρά, όπως το πολύμορφο ερύθημα και η αποφολιδωτική δερματίτιδα. Αν το φάρμακο χορηγείται τοπικά στο δέρμα (σε μορφή κρέμας, ωτικών σταγόνων κ.λπ.), μπορεί να εμφανιστεί τοπική μόνο αντίδραση, όπως είναι η δερματίτιδα εξ επαφής» εξηγεί η κυρία Καψάλη.

Οπως τονίζει, σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν εκδηλώσεις από όργανα, όπως το συκώτι (ηπατίτιδα από φάρμακα), οι νεφρό, οι αρθρώσεις (ορονοσία). «Η συστηματική αναφυλαξία είναι η πιο επικίνδυνη μορφή αλλεργικής αντίδρασης και εκδηλώνεται με ταυτόχρονα συμπτώματα από δύο τουλάχιστον όργανα / συστήματα (π.χ., γενικευμένο εξάνθημα στο δέρμα και δύσπνοια ή οίδημα στο
πρόσωπο και εμετούς). Μπορεί να οδηγήσει σε αλλεργικό σοκ με πτώση της αρτηριακής πίεσης και απώλεια συνείδησης. Αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, η έκβαση μπορεί να είναι μοιραία» προσθέτει.

Οσο μεγαλύτερη ευαισθησία έχει το άτομο στο συγκεκριμένο φάρμακο τόσο σοβαρότερη αντίδραση θα εμφανίσει. Τα συμπτώματα της φαρμακευτικής αλλεργίας μπορεί να είναι ίδια ή βαρύτερα σε επόμενες χορηγήσεις του ίδιου ή παρόμοιων χημικά φαρμάκων.

▲ Πώς γίνεται η διάγνωση

Η ευαισθησία σε κάποιο φάρμακο μπορεί να μη διαρκέσει διά βίου. Για παράδειγμα, το 80% των ατόμων με αλλεργία στην πενικιλλίνη χάνει την ευαισθησία του αν δεν λάβει το φάρμακο για 10 χρόνια.
Επομένως, χρειάζεται να γίνει αλλεργιολογικός έλεγχος για να γνωρίζει το άτομο αν εξακολουθεί να είναι αλλεργικό ή όχι.

Προληπτικός έλεγχος δεν συνιστάται γιατί, παρά το τυχόν αρνητικό αποτέλεσμα, δεν αποκλείεται το άτομο να ευαισθητοποιηθεί μελλοντικά στο συγκεκριμένο φάρμακο. Ελεγχος γίνεται στα άτομα που έχουν εμφανίσει κάποια αντίδραση και ο έλεγχος αυτός είναι μια εκτεταμένη αλλεργιολογική αξιολόγηση.
Αυτή περιλαμβάνει δερματικές δοκιμασίες και δοκιμασίες πρόκλησης. «Η δοκιμασία πρόκλησης είναι η σταδιακή λήψη του φαρμάκου που πιθανολογείται ότι προκάλεσε την αντίδραση (σε περιβάλλον συνεχούς ιατρικής επιτήρησης) ώστε να αναπαραχθούν τα συμπτώματα και να αξιολογηθούν.

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί και αιματολογικός έλεγχος, ιδιαίτερα αν εμπλέκονται αρκετά όργανα του σώματος και ο γιατρός θέλει να αποκλείσει κάποια σοβαρή μορφή επιβραδυνόμενης φαρμακευτικής αλλεργίας, όπως είναι το σύνδρομο DRESS, που χαρακτηρίζεται από φαρμακευτικό εξάνθημα» λέει η κυρία Καψάλη.
Σημαντική βοήθεια στη σωστή αξιολόγηση μιας αντίδρασης προσφέρουν οι σωστές πληροφορίες από τον ασθενή και την οικογένειά του όσον αφορά ποιο φάρμακο έπαιρνε, τι συμπτώματα εμφάνισε, πόσο διήρκεσαν, έπειτα από πόση ώρα εμφανίστηκαν κ.λπ.

Βραχιολάκι σε σοβαρή αντίδραση

Οταν υπάρχει διαγνωσμένη φαρμακευτική αλλεργία, επιβάλλεται η αποφυγή του συγκεκριμένου φαρμάκου και όλων όσων ανήκουν στην ίδια ευρύτερη οικογένεια. Ο αλλεργιολόγος που πραγματοποίησε τον έλεγχο θα χορηγήσει ένα ενημερωτικό σημείωμα με τα αποτελέσματά του και τα ενοχοποιούμενα φάρμακα. Το σημείωμα αυτό θα πρέπει να το δείχνει ο ασθενής ή η οικογένειά του σε κάθε γιατρό που πρόκειται να του δώσει φαρμακευτική αγωγή.

«Αν η αντίδραση ήταν πολύ σοβαρή, θα πρέπει το άτομο να φορά ιατρικό βραχιολάκι, στο οποίο να αναφέρεται η συγκεκριμένη αλλεργία, για αποφυγή χορήγησης του φαρμάκου στη διάρκεια αντιμετώπισης τυχόν επείγοντος περιστατικού. Στις περιπτώσεις που το άτομο έχει διαγνωσμένη αλλεργία σε κάποιο φάρμακο, αλλά χρειάζεται να το πάρει για να αντιμετωπιστεί κάποιο πρόβλημα υγείας και ο γιατρός κρίνει πως δεν υπάρχει κατάλληλο εναλλακτικό φάρμακο για την πάθησή του, μπορεί να γίνει θεραπεία απευαισθητοποίησης σε αλλεργιολογικό τμήμα νοσοκομείου» υπογραμμίζει η κυρία Καψάλη.

Κλειδιά η ενημέρωση του γιατρού και η αποφυγή των «πειραμάτων»

➥ Ενημερώνουμε άμεσα τον γιατρό μας για να εκτιμήσει τη σοβαρότητα του προβλήματος. Αν υποψιαζόμαστε συστηματική αναφυλαξία, πρέπει να κληθεί το ΕΚΑΒ.
➥ Ακολουθούμε ακριβώς τις οδηγίες του γιατρού σε ό,τι αφορά τη διακοπή του φαρμάκου και την αντιμετώπιση της αντίδρασης.
➥ Κρατάμε τη συσκευασία του φαρμάκου που προκάλεσε την αντίδραση. Αν η αντίδραση έγινε στο νοσοκομείο, ζητάμε ενημερωτικό σημείωμα που να αναφέρει το φάρμακο, το είδος της αντίδρασης και τον τρόπο που αυτή αντιμετωπίστηκε.
➥ Απευθυνόμαστε σε αλλεργιολόγο για να γίνει η προβλεπόμενη αξιολόγηση και να ενημερωθούμε για εναλλακτικά φάρμακα που μπορούμε να πάρουμε με ασφάλεια.
➥ Δεν πειραματιζόμαστε μόνοι μας με νέα λήψη του πιθανά υπεύθυνου φαρμάκου, ακόμη κι αν έχουν περάσει χρόνια από τη φαρμακευτική αντίδραση.