Η Εκκλησία στα χρόνια της Χούντας: Μια σκοτεινή ιστορία που βγαίνει από το συρτάρι

Γράφει ο Μανώλης Καλουδάς

«Λόγω της δημιουργηθείσης εκρύθμου καταστάσεως, από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβε την διακυβέρνησιν της χώρας». Χαράματα της 21ης Απριλίου – και υπό τον ήχο των ερπυστριών στους δρόμους της Αθήνας – ο ραδιοφωνικός σταθμός των Ενόπλων Δυνάμεων ενημέρωνε τους Έλληνες για το στρατιωτικό πραξικόπημα που επέβαλλε μία στυγνή δικτατορία και μας έβαλε για επτά ολόκληρα χρόνια «στο γύψο».

Μαζί με τον έλεγχο της χώρας,

οι Συνταγματάρχες πήραν και τον έλεγχο της Εκκλησίας για να ασκήσουν την επιρροή που ήθελαν, μέσω των ιερέων, στον ελληνικό λαό. Και πώς έγινε αυτό; Με την αντικανονική αντικατάσταση του τότε Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου και στη συνέχεια όλων σχεδόν των Μητροπολιτών τόσο εντός, όσο και εκτός Ελλάδας.

Γιατί οι ιερείς δεν αντέδρασαν; Γιατί η σχεδόν απόλυτη πλειοψηφία συντάχθηκε και ταυτίστηκε ιδεολογικά με τη δικτατορία; Γιατί εξέφραζαν (τουλάχιστον τα δύο πρώτα χρόνια) με κάθε τρόπο την ευγνωμοσύνη τους στους Συνταγματάρχες;

Το κίνητρο του Ιερώνυμου Α’ (όχι του νυν Αρχιεπισκόπου, αλλά του Ιερώνυμου Κοτσώνη), όπως καταγράφεται στο βιβλίο του: «Το δράμα ενός Αρχιεπισκόπου», ήταν να αναχαιτίσει κι αυτός από την πλευρά του τον «κίνδυνο».

Δίπλα στο «κίνδυνο» βάλτε τη λέξη κομμουνισμός. Το ίδιο πίστευε και η πλειοψηφία των αρχιερέων και ιερέων που επιθυμούσε μια Εκκλησία με ξεκάθαρα… εθνοκεντρικά χαρακτηριστικά. «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών» άλλωστε. Μην ξεχνιόμαστε.

Η μαφιόζικη… απαγωγή του Χρυσόστομου

Όλα ξεκίνησαν τη Μεγάλη Παρασκευή του 1967, επτά μέρες μετά το πραξικόπημα, όταν κατά την περιφορά του Επιταφίου ο Χρυσόστομος πιέστηκε να επιβιβαστεί σε ένα αυτοκίνητο που τον μετέφερε στο σπίτι του, στον Βύρωνα. Τα περί εγκεφαλικού δεν έχουν καμία δόση αλήθειας, όπως άλλωστε επιβεβαίωσε αρκετά χρόνια μετά η κόρη του προσωπικού του γιατρού, Δημήτρη Καπνιά, σε άρθρο της στην «Καθημερινή» .

Εκεί τον περίμεναν αστυνομικοί, γιατροί και νοσοκόμες, οι οποίοι του ζήτησαν, αφού τον «εξέτασαν», να ετοιμαστεί για το νοσοκομείο επειδή είχε υποστεί καρδιακή προσβολή! Παρά τις διαβεβαιώσεις του προσωπικού του γιατρού (ο οποίος ήταν «παρών» στο περιστατικό), ότι ο Χρυσόστομος ήταν απολύτως καλά, ο Αρχιεπίσκοπος αναγκάστηκε να πάει στον Ερυθρό Σταυρό. Αυτό ήταν το πρώτο μέρος του σκοτεινού σχεδίου των Ανακτόρων, σε συνεργασία με τους Συνταγματάρχες της Χούντας.

Εκεί δέχθηκε αφόρητες πιέσεις για να παραιτηθεί, αλλά αυτός αντέδρασε έντονα. «…αρνούμαι διαρρήδην να γίνω παραβάτης θείων προσταγμάτων, διότι θα είμαι ρίψασπις και προδότης και επίορκος, και υπό τοιαύτας συνθήκας δε θα θελήσω ποτέ […] να καλύψω εξ αισχύνης το πρόσωπό μου. Αν η εκκλησία και η πολιτεία θελήσει ούτως ή άλλως, είτε κανονικώς είτε νομίμως, να επιβάλει μίαν λύσιν, αντίθετον προς τας πεποιθήσεις μου, εγώ ου δύναμαι εμποδίσαι αυτήν και θα έχω να δικαιολογηθώ ενώπιον του δικαίου Κριτού ότι βία και δυναστεία υπέκυψα, αλλά και μετά διαμαρτυριών ενώπιον θεού και ανθρώπων», έγραψε μεταξύ άλλων στη επιστολή του προς τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» (Κ. Σακελλαρίου: 1.12.1974).

Με «φωτογραφικό» νόμο απομάκρυναν τον Χρυσόστομο

Η Χούντα αφού δεν κατάφερε να ωθήσει τον Χρυσόστομο σε παραίτηση, τον έδιωξε με τον τρόπο που ήξεραν οι ίδιοι καλύτερα. Με «φωτογραφικό» νόμο.

Στο τεύχος 67 Α της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως δημοσιεύτηκε ο υπ’ αριθμόν 3 Αναγκαστικός Νόμος που τροποποιούσε και συμπλήρωνε διατάξεις του 671/1943 νόμου «Περί Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος». Η εν λόγω τροποποίηση καταργούσε την ισοβιότητα του Αρχιεπισκόπου, θεσπίζοντας όριο ηλικίας τα 80 έτη (όπως ήδη ίσχυε από τον περασμένο χρόνο για τους Μητροπολίτες). Ο Χρυσόστομος ήταν 87 ετών τότε και έτσι ο αρχιεπισκοπικός θρόνος κυρήχθηκε εν χηρεία.

Επειδή όμως οι Συνταγματάρχες ήθελαν φυσικά κάποιον «του χεριού τους» να ηγείται της Εκκλησίας αποφάσισαν ότι ο νέος Αρχιεπίσκοπος δεν πρέπει να εκλεγεί από την ίδια την Εκκλησία και την Ιερά Σύνοδο. Έτσι διόρισαν αντικανονικά την «Αριστίνδην Σύνοδο», στην οποία συμμετείχαν αποκλειστικά και μόνο Μητροπολίτες που ήταν αφοσιωμένοι στη νέα κατάσταση και ήταν μέλη των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων «Ζωή» και «Σωτήρ». Αυτοί, λοιπόν, (στη συνεδρίαση λέγεται ότι έδωσε το «παρών» και ο Στυλιανός Παττακός) επέβαλαν στη θέση του Αρχιεπισκόπου τον εκλεκτό των ανακτόρων, πνευματικό του Κωνσταντίνου και καθηγητή Πανεπιστημίου, Ιερώνυμο Κοτσώνη, αφού προηγουμένως χειροτονήθηκε μέσα σε τρεις μέρες Επίσκοπος (που ήταν προϋπόθεση για να γίνει Αρχιεπίσκοπος).

Αντικατάσταση Μητροπολιτών

Επόμενος στόχος; Η «κάθαρση», δια της απομάκρυνσης, όλων των Μητροπολιτών που δεν έδειχναν διάθεση να συνεργαστούν με τη Χούντα των Συνταγματαρχών. Έτσι, τοποθετήθηκαν αρχιερείς προσκείμενοι στα πιστεύω της «ελληνικής επανάστασης», όπως οι ίδιοι έλεγαν.

«Όλοι σχεδόν οι νέοι Μητροπολίτες είχαν δύο κοινά χαρακτηριστικά: προέρχονταν από τις οργανώσεις της «Ζωής» και του «Σωτήρος» και στα χρόνια του Εμφυλίου είχαν υπηρετήσει ως στρατιωτικοί ιεροκήρυκες σε μάχιμες μονάδες της Βορείου Ελλάδος. Προσόντα που ανταποκρίνονταν στο σύνθημα της χούντας «Ελλάς, Ελλήνων Χριστιανών», αναφέρει μεταξύ άλλων στο βιβλίο του «ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ 1833-1997: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΟΥΣ» ο Γιώργος Καραγιάννης.

«Ιεροδικεία» με επικεφαλής τον παπά – Κατινά

Για την απομάκρυνση των ανεπιθύμητων κληρικών δημιουργήθηκε ο νόμος 214/7.12.67. Με τον εν λόγω νόμο συστήθηκε πενταμελές Συνοδικό Δικαστήριο για να δικάζει όσους ιερείς είχαν «χάσει την έξωθεν καλήν μαρτυρίαν». Επίσης «επιβάλλεται ποινή με βάση αόριστη καταγγελία και χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη υπαιτιότητας του κατηγορούμενου», ενώ «καταργεί το ένδικο μέσο της εφέσεως».

Βάση αυτού ακριβώς του πρωτοφανή νόμου «αποκεφαλίστηκαν» πάρα πολλοί ιερείς.

Επικεφαλής αυτής της ιδιότυπης «εκκλησιαστικής αστυνομίας» λέγεται ότι ήταν ο παπά – Κατινάς, εφημέριος της Αγίας Αικατερίνης Πλάκας. Ο Γεώργιος Κατινάς, όπως ήταν το όνομά του, πρώην χωροφύλακας στο επάγγελμα, έχοντας στο πλευρό του μέλη της χουντικής χωροφυλακής εισέβαλε, σύμφωνα με μαρτυρίες, στα σπίτια των ιερέων και του φωτογράφιζε δήθεν μαζί με την «απαγορευμένη» συντροφιά τους. Αυτό το «πειστήριο» ήταν αρκετό για να πάει ο ιερέας σπίτι του χωρίς πολλά πολλά. Δικαίωμα έφεσης, όπως προαναφέραμε, δεν είχε και έτσι όλοι αυτοί που είδαν την πόρτα της εξόδου, πάνω από 200 στον αριθμό, δικαιώθηκαν στη μεταπολίτευση.

Μερικά χρόνια αργότερα τον παπά – Κατινά τον είδαμε ως πρωταγωνιστή στη βιντεοταινία «Ο Παπαλεβέντης» (1988), ενώ συμμετείχε και στην εκπομπή «Ερωτοδικείο» (1998).

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1967

Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου Ιωάννης07-06Μητροπολίτης Τρανσυλβανίας Νικόλαος08-06Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Κωνστάντιος08-06Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας Νικόδημος08-06Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης Σεβαστιανός11-06Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας Καλλίνικος25-06Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας Αυγουστίνος25-06Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών Χρυσόστομος25-06Μητροπολίτης Λαγκαδά Σπυρίδων26-06Μητροπολίτης Κερκύρας και Παξών Πολύκαρπος26-06Μητροπολίτης Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης Ιερόθεος26-06Μητροπολίτης Ζακύνθου Απόστολος27-06Μητροπολίτης Ελασσώνος Σεβαστιανός04-12

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1968

Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Κωνσταντίνος18-02Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Λεωνίδας24-03Μητροπολίτης Νέας Πελαγωνείας Νικόλαος31-03Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος Νικόδημος14-04Μητροπολίτης Λαρίσης και Πλαταμώνος Θεολόγος30-06Μητροπολίτης Λευκάδος και Ιθάκης Νικηφόρος07-07Μητροπολίτης Ερμουπόλεως Παύλος22-11Μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης Παύλος24-11Μητροπολίτης Ηλείας Αθανάσιος24-11Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου Σεραφείμ24-11Μητροπολίτης Χαλκίδος Νικόλαος24-11Μητροπολίτης Αξώμης Μεθόδιος29-11Μητροπολίτης Ροδεσίας Κύριλλος01-12Μητροπολίτης Ιωαννουπόλεως και Πρετορίας Παύλος05-12Μητροπολίτης Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου Παύλος18-12Μητροπολίτης Καλής Ελπίδος Παύλος20-12Μητροπολίτης Ειρηνουπόλεως Νικόδημος22-12

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1969

Μητροπολίτης Εμμέσης Αλέξιος07-10Μητροπολίτης Βαγδάτης και Κουβέιτ Κωνσταντίνος17-10

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1970

Μητροπολίτης Βύβλου και Βοτρύων Γεώργιος10-02Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τίτος17-05Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Θεόφιλος17-05Μητροπολίτης Τρίκκης και Σταγών Σεραφείμ31-05Μητροπολίτης Σωζοπόλεως Αγάπιος29-11Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος30-11Μητροπολίτης Λύστρων Καλλίνικος06-12Μητροπολίτης Μιλητουπόλεως Στυλιανός06-12Μητροπολίτης Τρανουπόλεως Δαμασκηνός06-12

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1971

Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης Ιερόθεος14-03Μητροπολίτης Βερροίας και Αλεξανδρέττας Ηλίας19-05

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1972

Μητροπολίτης Θηβαΐδος Αμβρόσιος25-12

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1973

Μητροπολίτης Κιτίου κύριος Χρυσόστομος26-10Μητροπολίτης Φιλαδελφείας Βαρθολομαίος25-12

Χειροτονηθέντες Μητροπολίτες 1974

Μητροπολίτης Κυρηνείας Γρηγόριος31-03Μητροπολίτης Σουηδίας Παύλος12-05Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Αντώνιος25-05Μητροπολίτης Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου Προκόπιος25-05Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Διονύσιος26-05Μητροπολίτης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς Προκόπιος26-05Μητροπολίτης Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κύριος Γεώργιος26-05Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Αγαθόνικος26-05Μητροπολίτης Μεγάρων και Σαλαμίνος Βαρθολομαίος27-05Μητροπολίτης Νευροκοπίου και Ζιχνών Σπυρίδων27-05Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής Δαμασκηνός30-05Μητροπολίτης Κυθήρων Ιερόθεος30-05Μητροπολίτης Τυάνων Παντελεήμων09-06Μητροπολίτης Καστορίας Γρηγόριος14-07Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος14-07Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού Χριστόδουλος14-07Μητροπολίτης Χαλκίδος Χρυσόστομος14-07Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Παντελεήμων15-07Μητροπολίτης Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος Αγαθάγγελος15-07Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Αμβρόσιος15-07Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Κλεόπας15-07Μητροπολίτης Λαρίσης και Τυρνάβου Σεραφείμ16-07Μητροπολίτης Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου Τίτος17-07

Ανοιχτή προπαγάνδα υπέρ των δικτατόρων

Στις 3-5-1968 ο Ιερώνυμος Α’ παρασημοφόρησε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο με το ανώτερο παράσημο της Εκκλησίας της Ελλάδας, τον Χρυσό Σταυρό του Αποστόλου Παύλου. Την ίδια ώρα όλοι σχεδόν οι Μητροπολίτες υμνούσαν το έργο των Συνταγματαρχών και ζητούσαν από τους πιστούς να ψηφίσουν «Ναι» στο δημοψήφισμα της 29ης Σεπτεμβρίου του 1968, για την έγκριση του νέου σχεδίου Συντάγματος.

Στο βιβλίο του Γιάννη Γκίνη «Ιεράρχες διάκονοι της χούντας» (1978), αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι ο Μητροπολίτης Λαρίσης, Θεολόγος, με την υπ΄αριθμόν 6/1207/20-9-1968 εγκύκλιό του προς τους κληρικούς της Μητροπόλεώς του, τους καλεί να στηρίξουν την κυβέρνηση, με το να ψηφίσουν οι ίδιοι και να προπαγανδίσουν στο ποίμνιό τους το «ΝΑΙ» στο Σύνταγμα.

«Εφ’όσον ακούσωμεν εις την φωνήν [της πατρίδας] και ως καθαρόαιμοι ΄Ελληνες και γνήσιοι Χριστιανοί απαντήσωμεν εις το κάλεσμά της με το ΝΑΙ μας εις το Σύνταγμα, ημείς θα κάμωμεν στοιχειώδες έναντί της καθήκον, εις αυτήν δε θα δώσωμεν το δικαίωμα επιβιώσεως και αναδημιουργίας της και σταθεράς πορείας της εις τον θείον προορισμόν και την αποστολήν της…», αναφέρει στην εγκύκλιό του.

Αντίστοιχα ήταν τα λόγια του Μητροπολίτη Ζιχνών, Νικόδημου Βαλληνδρά, με την αριθμό 576/20-9-1968 εγκύκλιο: «Όλοι πρέπει να γνωρίζωμεν, ότι το Νέον Σύνταγμα συνδυάζει την σοφίαν της επιστήμης, την πείραν του Έθνους και το επαναστατικό όραμα της Εθνικής Κυβερνήσεως δι’ εν λαμπρόν μέλλον της Πατρίδος».

«Δύο Δέσποινας έχομεν. Την Παναγίαν και την κυρία Προέδρου»

Κάποιοι Μητροπολίτες ξεπερνούσαν τα όρια χυδαιότητας στην προσπάθειά τους να εξυμνήσουν τους δικτάτορες. Χαρακτηριστικότερο, ίσως, παράδειγμα, η περίπτωση του Λεωνίδα Παρασκευόπουλου, ο οποίος αν και συνταξιούχος ιεροκήρυκας, δέχτηκε να καταστεί Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης το 1968 στη θέση του Μητροπολίτη Παντελεήμονα, ο οποίος απομακρύνθηκε κι αυτός αντικανονικά.

Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας υπήρξε θερμός υποστηρικτής του δικτατορικού καθεστώτος με σαφείς δηλώσεις που μπορούσαν να χαρακτηριστούν ασεβείς προς τα Θεία. Ο Μητροπολίτης Λεωνίδας αποκαλούσε τον δικτάτορα Παπαδόπουλο «Σωτήρα του Έθνους», «ευλογημένον», «άνθρωπο του Θεού» και «άξιο της πατρίδος», για τη δε σύζυγο του Δικτάτορα Δέσποινα Παπαδοπούλου δήλωνε: «Δύο Δέσποινας έχομεν: Μίαν εις τους ουρανούς, την Παναγίαν, και άλλην εις την γην, την κυρίαν Προέδρου».

Μετά την πτώση της Χούντας εξέπεσε του θρόνου βάσει της 3ης και 7ης Συντακτικής πράξης του 1974 και του δόθηκε ο τίτλος του Μητροπολίτη Ρέοντος. Το 2008 προτάθηκε επί Δημαρχίας Παπαγεωργόπουλου η μετονομασία οδού προς τιμήν του Λεωνίδα Παρασκευόπουλου κοντά στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, αλλά μετά από πληθώρα διαμαρτυριών και αντιδράσεων πολιτών η μετονομασία αποτράπηκε.

Χριστόδουλος, ο αρχιγραμματέας της Χούντας

Τον Ιανουάριο του 1968 διορίστηκε αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου ο Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, ο οποίος ήταν συνεχώς δίπλα στον Ιερώνυμο Α’ καθ΄όλη τη διάρκεια της δικτατορίας. Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία του, άλλωστε, κατά την παράδοση του νέου Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας, το 1969, από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1974, εκλέχθηκε Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού σε ηλικία 35 ετών και έγινε ο νεότερος στην Ιεραρχία, ενώ το 1998 αρκετά χρόνια μετά εξελέγη από την Ιεραρχία, με μεγάλη πλειοψηφία, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, σε διαδοχή του μακαριστού Σεραφείμ.

Στις 4 Μαρτίου του 2001, όταν ρωτήθηκε, για τα βασανιστήρια που γίνονταν επί Χούντας, είχε πει: «Ομολογώ ότι δεν ήξερα πως γίνονταν βασανιστήρια, πως υπήρχε ΕΑΤ-ΕΣΑ… Στον κύκλο μου δεν είχα ακούσει τέτοια πράγματα, δεν άκουγα ξένους σταθμούς, εκ των υστέρων τα έμαθα. Θα πει κανείς ότι ήμουν βαθιά νυχτωμένος. Μπορεί γιατί εγώ τότε σπούδαζα».

Ήξερε πάντως για τις δύο επιστολές του Ιερώνυμου Α’ προς τον Παπαδόπουλο για «ορισμένες απάνθρωπες μεταχειρίσεις ανθρώπων», κάτι το οποίο του έκανε «θετική εντύπωση».

Τον Δεκέμβριο του 2006 είχε πει ότι σωστά η Εκκλησία «δεν μίλησε» την περίοδο της Χούντας: «Αν θέλετε η εκκλησία να είναι μουγγή και να κάθεται στη γωνία, μην την κατηγορείτε ότι στην επταετία της δικτατορίας δεν μίλησε. Πολύ καλά έκανε και δεν μίλησε σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, ή επομένως, έχει το δικαίωμα η εκκλησία να έχει λόγο», είχε πει στην εκπομπή «Portrait» της δορυφορικής ΕΡΤ.

Το 2003 είδε το φως της δημοσιότητας από το περιοδικό «Πολιτικά Θέματα» επιστολή που είχε στείλει το 2001 προς τον εκ των πρωτεργατών του πραξικοπήματος, Στυλιανό Παττακό, στην οποία μεταξύ άλλων έγραφε: «Όπως προκύπτει από τα γραφόμενά σας και την αυτοβιογραφούμενη σταδιοδρομία σας, υπήρξατε εκφραστής ξεχωριστών προσόντων και αρετών και γράψατε ιστορία, την οποίαν ο ιστορικός του μέλλοντος καλείται να εκτιμήσει και να προσδιορίσει», ενώ το 1981 (σε ηλικία 42 ετών) στη διατριβή του στη Θεολογική Σχολή αναφέρει: «η εκ της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 προελθούσα Κυβέρνησις…».

«Χρόνια πολλά» απάντησε όταν ρωτήθηκε σχετικά…

Αντίδραση της Ιεραρχίας και παραίτηση του Ιερωνύμου το 1973

Ο Καταστατικός Χάρτης του 1969 όριζε ότι η Διαρκής Ιερά Σύνοδος θα διορίζεται με εκλογή των προέδρων των επιτροπών, από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Η ΔΙΣ δεν θα συγκροτείται κατά την κανονική τάξη των πρεσβείων αρχιεροσύνης και με ίσο αριθμό αρχιερέων από την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος και τις Νέες Χώρες.

Στη συγκρότηση της επόμενης Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, τον Νοέμβριο του 1972, η Ιεραρχία αντέδρασε σθεναρά και δυναμικά στις αντιλήψεις του Ιερωνύμου και των περί αυτόν Ιεραρχών. Επικεφαλής υπήρξαν οι αρχιερείς Κορίνθου Παντελεήμων, Πειραιώς Χρυσόστομος και οι Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος και Φλωρίνης Αυγουστίνος, οι οποίοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Έτσι, κατάφεραν στις 5 Απριλίου 1973 να ακυρωθεί η συγκρότηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, με τη διαδικασία που είχε προβλέψει η δικτατορία.

Ο Ιερώνυμος Α’, στις 25 Μαρτίου 1973, υπέβαλε παραίτηση, αλλά με κυβερνητική παρέμβαση την ανακάλεσε. Στις 10 Μαΐου 1973 συγκλήθηκε η Ιεραρχία και τέθηκαν σε ψηφοφορία η πρόταση του Ιερωνύμου για συγκρότηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, με ψηφοφορία από την Ιεραρχία και η πρόταση της Πρεσβυτέρας Ιεραρχίας για τη συγκρότηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, κατά τα πρεσβεία αρχιεροσύνης, όπως όριζε η πατριαρχική τάξη. Στην κρίσιμη και καθοριστική εκείνη συνεδρίαση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, 33 αρχιερείς ψήφισαν εναντίον του Ιερωνύμου και 29 υπέρ αυτού.

Ο Φλωρίνης Αυγουστίνος θα δηλώσει στην Ιεραρχία: «Πατριαρχικόν και Ιερωνύμειον σύστημα συνεκρούσθησαν, ενίκησεν όχι το “Αριστίνδην” του κ. Ιερωνύμου, αλλά το Πατριαρχικόν».

Το Συμβούλιο της Επικρατείας, τον Νοέμβριο του 1973, απέρριψε την προσφυγή των ιερωνυμικών εναντίον της παραπάνω απόφασης της Ιεραρχίας. Στις 15 Δεκεμβρίου 1973, ο Ιερώνυμος Α’ πλέον υπέβαλε τελικά την παραίτησή του.

Εποχή Σεραφείμ

Στις 12 Ιανουαρίου 1974 και ενώ είχαμε περάσει στη δεύτερη φάση της δικτατορίας με επικεφαλής τον Δημήτρη Ιωαννίδη και παρότι ο Σεραφείμ είχε διαπράξει το βαρύτατο αδίκημα της εισπήδησης (από τα Ιωάννινα πήγε στην Αθήνα και όρκισε Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη και στη συνέχεια την κυβέρνηση Αδαμαντίου Ανδρουτσόπουλου) για το οποίο προβλεπόταν καθαίρεσή του από το επισκοπικό αξίωμα με απόφαση του Συνοδικού Δικαστηρίου, συνήλθε διευρυμένη «Αριστίνδην Σύνοδος» δια της οποίας εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.

Κατά την εκλογική διαδικασία ο Σεραφείμ, ο οποίος γνώριζε τον Ιωαννίδη από την εποχή της γερμανικής κατοχής και τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα, έλαβε 20 ψήφους, έναντι των συνυποψηφίων του, του μητροπολίτη της Ιεράς Μητροπόλεως Κοζάνης Διονυσίου, που έλαβε 7 και του Μεσσηνίας Χρυσοστόμου, που έλαβε μία ψήφο.

Το επόμενο διάστημα απομακρύνθηκαν χωρίς απολογία δώδεκα «ιερωνυμικοί» Μητροπολίτες, κάτι το οποίο δημιούργησε νέες ανωμαλίες στην Εκκλησία. Ο Σεραφείμ, κατά κόσμον Βησσαρίων Τίκας, έμεινε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο μέχρι το 1998 και είναι μακροβιότερος Αρχιεπίσκοπος.

****

«Αγαπώ τον άνθρωπο,
τον αδελφό, τον καλό ή τον κακό,
τον αμαρτωλό ή άγιο, τον δικό ή ξένο,
τον εχθρό ή φίλο και τον αλλόθρησκο,
αυτόν που βρίσκεται ακόμη στη γη
ή που ‘χει ανέβει στους ουρανούς,
αγαπώ τον άνθρωπο
πάνω από κάθε τι στον κόσμο»

Αυτό το ποίημα, με τίτλο: «Δίπτυχο Ψυχής», έγραψε ο Πατήρ Γεώργιος Πυρουνάκης το 1968 ως απάντηση στο «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών» της Χούντας. Την περίοδο της δικτατορίας ανακρίθηκε και διώχθηκε για τις απόψεις του, αλλά δεν σταμάτησε να υπερασπίζεται έμπρακτα τους πολιτικούς κρατούμενους, δηλώνοντας «παρών» μάλιστα σε πολλές δίκες της εποχής.

Ένας άνθρωπος που τίμησε (όπως και ο νυν Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιου) το ράσο του την περίοδο της Χούντας, στον οποίο αφιερώνεται όλη η έρευνα που χρειάστηκε για το κείμενο που διαβάσατε.

****

Συγκεντρώθηκαν πληροφορίες από:

«Η εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974», του Χαράλαμπου Ανδρεόπουλου«Ιεράρχες, διάκονοι της Χούντας», του Γιάννη ΓκίνηΕΡΤ3Εφημερίδα των ΣυντακτώνΜηχανή του Χρόνουkathimerini.grromfea.grwikipedia.grsch.grimdlibrary.gr