«Πάγος» στο πετρέλαιο από το 2000… ενώ ψάχναμε από τις αρχές του 20ού αιώνα…

Των ΑΡΤΖΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΝΤΑΣΚΑ

Η ιστορία της έρευνας για την ύπαρξη υδρογονανθράκων δεν αρχίζει χθες. Κρατάει δεκαετίες. Ο πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Υδρογονανθράκων, Βασίλης Καρκούλιας, εξηγεί αναλυτικά πότε άρχισε η έρευνα για υδρογονάνθρακες στη χώρα μας και πώς εξελίχθηκε η διαδικασία μέχρι σήμερα. Από όσα λέει προκύπτει ένα μεγάλο ερώτημα: Γιατί οι έρευνες σταμάτησαν από το 2000…
Όπως αναφέρει ο πρόεδρος, το σύνολο των δραστηριοτήτων έρευνας και παραγωγής στον ελληνικό χώρο μπορούμε να το διαχωρίσουμε, ως εξής:

Έως τις αρχές δεκαετίας του ’60
Οι

έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα ανάγονται στις αρχές του 20ού αιώνα (1903), παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές για κάποιες προσπάθειες οι οποίες έλαβαν χώρα τη δεκαετία του 1860. Οι πρώτες γεωτρητικές εργασίες εκτελέστηκαν από εταιρείες όπως η London Oil Development, W. HELLIS, PAN-ISRAEL, DEILMAN-ILIOS στις περιοχές Έλος Κερί Ζακύνθου, Βορειοδυτική Πελοπόννησο και Έβρο. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’60, οι ερευνητικές προσπάθειες υπήρξαν μη συνεχείς και εντοπίζονται, κυρίως, σε περιοχές στην ξηρά (on-shore), όπου υπάρχουν επιφανειακές ενδείξεις υδρογονανθράκων και κατά κύριο λόγο στη Δυτική Ελλάδα.

Αρχές δεκαετίας του ’60 έως μέσα δεκαετίας του ’70
Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τη συστηματοποίηση των ερευνών, τα αποτελέσματα της οποίας οδήγησαν στην απόφαση για την ίδρυση του πρώτου φορέα έρευνας υδρογονανθράκων. Το 1960 ξεκινά μια συστηματικότερη προσπάθεια από το τότε υπουργείο Βιομηχανίας με τη συνδρομή του ΙΓΜΕ και σύμβουλο το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίων (IFP). Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες γεωλογικές κυρίως έρευνες στη χερσαία Ελλάδα και εκτελέστηκαν 17 γεωτρήσεις μικρού βάθους. Την ίδια περίοδο, μεγάλες εταιρείες πετρελαίων έλαβαν παραχωρήσεις, όπως η BP (Αιτωλοακαρνανία), η ESSO (Βορειοδυτική Πελοπόννησος, Ζάκυνθος, Παξοί), η HUNT (Θεσσαλονίκη), η TEXACO (Θερμαϊκός), η CHEVRON (Λήμνος), η ANSCHUTZ (Θεσσαλονίκη – Επανομή) και η OCEANIC-COLORADO (Θρακικό πέλαγος), οι οποίες πραγματοποίησαν περισσότερες από 40 γεωτρήσεις σε ξηρά και θάλασσα. Οι περισσότερες από τις γεωτρήσεις αυτές πέτυχαν γεωλογικούς στόχους με ενθαρρυντικές ενδείξεις υδρογονανθράκων και συνέβαλαν τόσο στον εμπλουτισμό της γεωλογικής γνώσης, όσο, κυρίως, στην ενίσχυση της πεποίθησης, όσον αφορά στο πετρελαϊκό δυναμικό της χώρας. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω ερευνών ήταν η ανακάλυψη των πρώτων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου –κοίτασμα πετρελαίου Πρίνος και κοίτασμα φυσικού αερίου Ν. Καβάλας‒ από την OCEANIC (1971-1974).

Μέσα δεκαετίας του ’70 έως μέσα δεκαετίας του ’90
Με βάση τα αποτελέσματα των προγενέστερων ερευνών, αποφασίστηκε το 1975 η ίδρυση του πρώτου φορέα διαχείρισης των δικαιωμάτων του ελληνικού Δημοσίου στην αναζήτηση, στην έρευνα και στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, η «Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου Α.Ε.» (ΔΕΠ). Η σχετική νομοθεσία απαρτίζεται από τους Ν. 87/75, Ν. 98/75 (παραχώρηση Πρίνου) και τον Ν. 468/76 για την έρευνα υδρογονανθράκων. Η περίοδος αυτή καλύπτει την έρευνα από τον εν λόγω φορέα, από την ίδρυσή του μέχρι την έναρξη ισχύος του Ν. 2289/95, με βάση τον οποίο αναμορφώθηκε το θεσμικό καθεστώς αδειοδοτήσεων, οπότε άρχισαν, εκ νέου, οι παραχωρήσεις για έρευνες σε ξένες εταιρείες. Το 1986 ιδρύεται η «Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου – Έρευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων Α.Ε.» (ΔΕΠ-ΕΚΥ), θυγατρική της ΔΕΠ. Στις ΔΕΠ και ΔΕΠ-ΕΚΥ παραχωρήθηκαν από το ελληνικό Δημόσιο 24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα χωρίς διαγωνισμό. Εκτελέστηκαν 73.000 χιλιόμετρα σεισμικών 2D και 2.500 τ.χιλ. σεισμικών 3D, καθώς και 73 ερευνητικές γεωτρήσεις βασισμένες στις σεισμικές έρευνες. Αποτέλεσμα της ως άνω ερευνητικής δραστηριότητας ήταν η ανακάλυψη του κοιτάσματος πετρελαίου και φυσικού αερίου στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου (Δυτική Πελοπόννησος), του κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Επανομή Θεσσαλονίκης, καθώς και συγκεντρώσεων βιογενούς αερίου σε χερσαίες γεωτρήσεις της περιοχής Κατακόλου. Την περίοδο αυτή, οι γνώσεις αναφορικά με τα πετρελαϊκά συστήματα στον ελλαδικό χώρο ‒τεκτονικές/στρωματογραφικές παγίδες, πετρώματα ταμιευτήρες, πετρώματα καλύμματα, μητρικά πετρώματα– ενισχύθηκαν σημαντικά, δημιουργήθηκε εκτεταμένο αρχείο δεδομένων, που αποτέλεσε σοβαρή βάση για τις νέες δραστηριότητες.

Μέσα δεκαετίας του ’90 έως αρχές δεκαετίας του 2000
Το 1995, όπως προαναφέραμε, ψηφίζεται ο Ν. 2289/95, ο οποίος αναμόρφωσε το αδειoδοτικό καθεστώς ενσωματώνοντας τη σχετική κοινοτική οδηγία 22/94. Το 1996 πραγματοποιήθηκε ο πρώτος διεθνής γύρος παραχωρήσεων για έξι περιοχές. Μετά από διεθνή διαγωνισμό παραχωρήθηκαν τέσσερις περιοχές στη Δυτική Ελλάδα: η Βορειοδυτική Πελοπόννησος και η Αιτωλοακαρνανία στην εταιρεία Τriton και τα Ιωάννινα και ο Δ. Πατραϊκός κόλπος στην εταιρεία Enterprise Oil. Επενδύθηκαν 85 εκατ. ευρώ σε σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις. Οι έρευνες δεν απέδωσαν, αλλά και οι γεωτρήσεις δεν έφτασαν το βάθος που προέβλεπαν οι συμβάσεις. Δεν διερευνήθηκαν δύο σημαντικοί στόχοι: Στα Ιωάννινα με την εγκατάλειψη της βαθιάς γεώτρησης (4.000 μ.) λόγω σοβαρών τεχνικών προβλημάτων και της μετατροπής μιας βαθιάς γεώτρησης των 5.000 μέτρων σε δύο ρηχές των 2.500 μέτρων από την εταιρεία Enterprise Oil και στη Βορειοδυτική Πελοπόννησο, ενώ στον Πατραϊκό κόλπο δεν εκτελέστηκε η προγραμματισμένη γεώτρηση λόγω αποχώρησης της εταιρείας Triton (εξαγορά της από Amerada Hess). Οι εταιρείες αυτές αποχώρησαν την περίοδο 2000-2001.

Η «νεκρή» δεκαετία

Από το 2000-2001 μέχρι το 2010 ουδεμία ερευνητική δραστηριότητα υπάρχει, αν και μέχρι το 2007 η κυρίαρχη δύναμη ήταν ο Όμιλος Λάτση, δηλαδή τα «Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε.» (ΕΛΠΕ). Το 2007, με τροπολογία στον Ν. 3587 (άρθρο 20) το Ελληνικό Δημόσιο ανακάλεσε όλες τις παραχωρήσεις στις ΔΕΠ/ΔΕΠ-ΕΚΥ/ΕΛΠΕ (μετά την συγχώνευση δι’ απορροφήσεως της ΔΕΠ ΕΚΥ και την αλλαγή της μετοχικής σύνθεσης της ΕΛΠΕ, οι οποίες επανέρχονται στο υπουργείο Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) πλην εκείνων στις οποίες η ΕΛΠΕ συμμετέχει στην ευρύτερη περιοχή του Πρίνου. Το νομικό πλαίσιο που διέπει τη διαδικασία αδειοδότησης στην αναζήτηση, στην έρευνα και στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (Ν. 2289/95), εκσυγχρονίστηκε πρόσφατα με την ψήφιση του Ν. 4001/2011 (Κεφάλαιο Β΄) και θεσπίστηκε ένα πιο ελκυστικό επιχειρηματικό περιβάλλον. Εάν θελήσουμε να κωδικοποιήσουμε αλλά και να συμπληρώσουμε τα πιο πάνω με τη σχετική νομοθεσία που συνόδευε κάθε δραστηριότητα για την έρευνα και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε και τους πιο κάτω βασικούς νόμους:
- Ν. 87/75: ίδρυση της ΔΕΠ.
- Ν. 98/75: παραχώρηση της περιοχής Πρίνου.
- Ν. 468/76: Α’ Νόμος για την έρευνα Υ/Α.
- 1986: ίδρυση ΔΕΠ-ΕΚΥ – Διαχωρισμός ΔΕΠΑ.
- Ν. 1769/88: Α’ Τροποποιητική Σύμβαση Πρίνου – Δικαίωμα veto του Δημοσίου στις ερευνητικές γεωτρήσεις.
- Ν. 2159/93: Β’ Τροποποιητική Σύμβαση Πρίνου – ελάττωση φορολογίας.
- Οδηγία Ε.Ε. 22/94.
- Ν. 2289/95: Β’ Νόμος για έρευνα Υ/Α.
- 1998: ίδρυση ΕΛΠΕ, συγχώνευση δι’ απορροφήσεως της ΔΕΠ-ΕΚΥ και των περιοχών της έρευνας, διακοπή παραγωγής Πρίνου Νοέμβριος 1998. Από το σημείο εκείνο και μετά παρατηρείται μια στασιμότητα –πλήρης αδράνεια– στα θέματα ανάπτυξης των υδρογονανθράκων. Η εταιρεία ΕΛΠΕ, που παρέλαβε τα δικαιώματα έρευνας που είχε παραχωρήσει το Δημόσιο στη ΔΕΠ-ΕΚΥ, μετά την απορρόφησή της, σταμάτησε ουσιαστικά την έρευνα στην Ελλάδα και ασχολήθηκε με δραστηριότητες εκτός αυτής, όπως στη Λιβύη, στην Αίγυπτο, στο Μαυροβούνιο κ.λπ. χωρίς να δώσει ποτέ πειστικές απαντήσεις στο ερώτημα γιατί δεν ανέπτυξε την έρευνα στην Ελλάδα.
- Ν. 2779/99: συνέχιση παραγωγής Πρίνου από Καβάλα Όιλ.
- Ν. 3587/2007: επιστροφή περιοχών ΕΛΠΕ στο Δημόσιο.
- Ν. 4001/2011: νέος Νόμος για έρευνα Υ/Α. (Περιλαμβάνει την ίδρυση της ανώνυμης εταιρείας ΕΔΕΥ).

ΕΛΛΙΝΥ: Δημιούργημα της ανάγκης των καιρών

Το «Ελληνικό Ινστιτούτο Υδρογονανθράκων» (ΕΛΛΙΝΥ) έχει περίπου 60 μέλη, τα οποία καλύπτουν όλο το φάσμα των ειδικοτήτων στην έρευνα και στην παραγωγή υδρογονανθράκων. Πρόκειται για επιστήμονες, που εργάζονται στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ορισμένοι εκ των οποίων έχουν πρόωρα συνταξιοδοτηθεί.
Υπάρχουν 15 μηχανικοί, με ειδίκευση κυρίως στο πετρέλαιο, στις γεωτρήσεις και στη μηχανική ταμιευτήρων, συμπεριλαμβανομένων και μηχανικών άλλων ειδικοτήτων, όπως χαρτογράφων-τοπογράφων μηχανικών, χημικών μηχανικών, περιβαλλοντολόγων, νομικών, οικονομολόγων κ.α.
Περίπου 30 είναι οι γεωλόγοι και οι γεωφυσικοί, με υψηλή εξειδίκευση: γεωλόγοι πετρελαίου, γεωλόγοι μηχανικοί και εξειδικευμένοι στην έρευνα υδρογονανθράκων γεωφυσικοί. Οι περισσότεροι από τους μηχανικούς και γεωλόγους έχουν μακρά και εφαρμοσμένη (in situ) εμπειρία σε θέματα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, όπως μεταξύ άλλων στα εξής:
- Σχεδιασμό στρατηγικής για την προκήρυξη νέου γύρου παραχωρήσεων, σύνταξη σχετικών φακέλων, διαπραγματεύσεις και παρακολούθηση των ξένων συμβάσεων.
- Παρακολούθηση παραχωρήσεων που έγιναν στο παρελθόν στην Ελλάδα, όπως π.χ. στον Πρίνο, στους Παξούς, στο Ιόνιο, στην Ήπειρο και στον Πατραϊκό Κόλπο.
- Παρακολούθηση των αντίστοιχων δραστηριοτήτων των γειτονικών χωρών, ιδιαίτερα στον χώρο της ΝΑ Μεσογείου (π.χ. Αλβανία, Λιβύη, Αίγυπτος, Κύπρος, Τουρκία), στις οποίες μέλη μας έχουν εργαστεί επί μακρόν.
- Συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες στα θέματα του καθορισμού της ΑΟΖ, η θέσπιση και οριοθέτηση της οποίας αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για τη συγκροτημένη έρευνα και ανάπτυξη των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων στις θάλασσές μας.
- Παρακολούθηση και έλεγχος ποιότητας και ποσότητας σεισμικών καταγραφών (acquisition) σε ξηρά και θάλασσα, επεξεργασία (processing) των δεδομένων αυτών, καθώς και ερμηνεία τους (interpretation) με τη χρήση σύγχρονου λογισμικού.
- Σύνταξη μελετών γεωλογίας πετρελαίου των ελληνικών ιζηματογενών λεκανών.
- Ανάλυση πτυχών της μηχανικής – γεωλογίας των γεωτρήσεων για πετρέλαιο και αέριο που έχουν γίνει σε όλη την Ελλάδα.
- Ερμηνεία της μηχανικής ταμιευτήρων και της εξ αυτών παραγωγής που σχετίζονται με το πετρέλαιο, αλλά και με το φυσικό αέριο, που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό.

Άλλες ειδικότητες
Στο έργο συνδράμουν νομικοί και οικονομολόγοι εξειδικευμένοι στην έρευνα και στην παραγωγή υδρογονανθράκων. Ταυτόχρονα, το Ινστιτούτο συνεργάζεται με νομικούς συμβούλους με εξειδίκευση στη νομοθεσία που αφορά στα θέματα υδρογονανθράκων. Οι μακροχρόνιες εργασίες των επιστημόνων του Ινστιτούτου στο εξωτερικό και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και σε διάφορες πετρελαιοεταιρείες, έχει δώσει τη δυνατότητα συνεργασίας με εταιρείες και ινστιτούτα του εξωτερικού.