Εξαφανίζονται οι μέλισσες, ανησυχούν οι άνθρωποι

«Όταν εξαφανιστούν οι μέλισσες η ανθρωπότητα θα έχει ακόμα 4 χρόνια ζωής», έλεγε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και η ανθρωπότητα σε ολόκληρο τον πλανήτη ανησυχεί ιδιαίτερα, καθώς παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μείωση των πληθυσμών τους, εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες. Η χρήση των νεονικοτινοειδών φυτοφάρμακων για την καταπολέμηση του κόκκινου κάνθαρου που προσβάλλει τους φοίνικες, αποτελεί μέρος του προβλήματος, αναφέρουν οι επιστήμονες που ασχολούνται με την εγχώρια παραγωγή. Το πυρεθροειδές παρασιτοκτόνο, που χρησιμοποιείται ευρέως σε καλλιέργειες, ευθύνεται για τη συρρίκνωση

Απουσιάζουν από τον αττικό ουρανό οι μέλισσες

Δραματική μείωση των πληθυσμών των μελισσών παρατηρείται και στον αττικό ουρανό. Ο ερασιτέχνης μελισσοκόμος και εκπαιδευτής, Γρηγόρης Ζήσης, μιλώντας στην greenweek, αναφέρθηκε στο μέγεθος του προβλήματος, αναφέροντας πως το ποσοστό αγγίζει το 80% και είναι σε απόλυτη συνάρτηση με τη χρήση νεονικοτινοειδών φυτοφάρμακων που έγινε εκτεταμένα προκειμένου να αντιμετωπιστεί το σκαθάρι που είχε εισβάλει στους φοίνικες. Τα νεονικοτινοειδή γεωργικά φάρμακα αποτελούν μια κατηγορία διασυστηματικών εντομοκτόνων (κυκλοφορούν δηλαδή σε όλα τα μέρη του φυτού), τα οποία έχουν δράση παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη που δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Με πρόσφατη οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ξεκινήσει από τον Ιούλιο οι ανακλήσεις σκευασμάτων που ανήκουν στην κατηγορία των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων, ενώ η χρήση τους έχει ανασταλεί για δύο χρόνια, προκειμένου να μελετηθεί το κατά πόσο συμβάλλουν στον αφανισμό των μελισσών. Ωστόσο, ορισμένα από τα νεονικοτινοειδή είναι τόσο ισχυρά που μπορεί να παραμείνουν στο έδαφος για διάστημα μεγαλύτερο των 15 ετών. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έχει παρατηρηθεί πως οι μέλισσες δεν επιστρέφουν στα μελίσσια, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα πως δηλητηριάζονται από τα φυτοφάρμακα. Ακόμα μια παράμετρος στο πρόβλημα είναι οι πρόσφατοι ψεκασμοί για την αντιμετώπιση του επικίνδυνου κουνουπιού που μεταφέρει τον ιό του Δυτικού Νείλου που έφθασε και στη χώρα μας, κάνοντας έντονη την παρουσία του στην Ανατολική Αττική. Οι ψεκασμοί, σύμφωνα με τους ειδικούς, συνέβαλαν στον πρόσφατο εκτεταμένο αφανισμό των μελισσών.

Προβληματισμός σε ολόκληρη την Ελλάδα

Σύμφωνα πάντα με τους επιστήμονες, παράγοντες όπως η αύξηση της θερμοκρασίας και η ευρεία χρήση φυτοφαρμάκων σε καλλιέργειες έχουν προκαλέσει εξίσου μεγάλα προβλήματα στο σύνολο της χώρας, όσον αφορά τον πληθυσμό των μελισσών. Μελισσοκόμοι σε συνεργασία με επιστήμονες έχουν κοινοποιήσει το πρόβλημα στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και αναζητούνται λύσεις ώστε το φαινόμενο να μην εξαπλωθεί. Το ποσοστό μείωσης της παραγωγής μελιού που καταγράφεται φθάνει περίπου το 50%.

Σε ακόμα δυσκολότερη θέση η Ευρώπη

Το πυρεθροειδές παρασιτοκτόνο που χρησιμοποιείται ευρέως σε καλλιέργειες ευθύνεται για τη συρρίκνωση των μελισσών, όπως καταδεικνύουν τα αποτελέσματα μελέτης του πανεπιστημίου του Λονδίνου. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η έκθεση των εντόμων στο συγκεκριμένο χημικό εμποδίζει την ανάπτυξη των εργατριών μελισσών. Οι ερευνητές του Royal Holloway εκφράζουν την ανησυχία ότι οι μικρότερες μέλισσες θα είναι και λιγότερο αποδοτικές στις «εξορμήσεις» τους για νέκταρ και γύρη, κάτι που ενδέχεται να επηρεάσει την τροφική αλυσίδα. «Γνωρίζουμε ήδη ότι οι μεγαλύτερες μέλισσες είναι αποδοτικότερες στη συλλογή τροφών», δήλωσε η Τζέμα Μπάρον που συμμετείχε στην ερευνητική ομάδα. «Το αποτέλεσμα μάς προκαλεί ανησυχία, γιατί το μέγεθος των εργατριών ενδέχεται να συνιστά βασικό παράγοντα στην επιτυχία της αποικίας».

Τα πυρεθροειδή χρησιμοποιούνται συχνά στις ανθοφόρες καλλιέργειες για να αποτρέψουν τις καταστροφές από έντομα. Η μελέτη ήταν η πρώτη που εξέτασε το πώς επηρεάζουν ολόκληρο τον κύκλο ζωής των μελισσών, παρακολουθώντας την ανάπτυξη των αποικιών σε διάστημα τεσσάρων μηνών. Στο πλαίσιο των πειραμάτων τους οι επιστήμονες εξέθεσαν τις μισές μέλισσες σε ένα πυρεθροειδές παρατηρώντας παράλληλα το μέγεθος των αποικιών και ζυγίζοντας μεμονωμένα έντομα σε ειδικές ζυγαριές. Όπως γράφουν στο Journal of Applied Ecology, είδαν ότι οι μέλισσες που δεν εκτέθηκαν ήταν σαφώς μεγαλύτερες από τις εκτεθειμένες στο χημικό. Οι ερευνητές εκφράζουν φόβους ότι, λόγω της απαγόρευσης τριών νικοτινοειδών παρασιτοκτόνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η χρήση άλλων χημικών, συμπεριλαμβανομένων των πυρεθροειδών, θα αυξηθεί σταδιακά.

Βρετανία, Φινλανδία και Βαλτικές χώρες βρίσκονται «στο κόκκινο»

Σε περισσότερες από τις μισές χώρες της Ευρώπης δεν υπάρχουν πλέον αρκετές μέλισσες για να επικονιάσουν τα φυτά, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η αναπαραγωγή των τελευταίων, σύμφωνα με μια νέα ευρωπαϊκή επιστημονική έρευνα (με ελληνική συμμετοχή), που αποδίδει το πρόβλημα, μεταξύ άλλων, στην επέκταση των φυτικών βιοκαυσίμων, τα οποία έχουν αυξήσει τη ζήτηση για περισσότερες «ενεργειακές» καλλιέργειες και, κατά συνέπεια, για περισσότερες μέλισσες. Η Ελλάδα, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν ανήκει στην κατηγορία των προβληματικών χωρών, καθώς στον σχετικό χάρτη εμφανίζεται η προσφορά των μελισσών να καλύπτει πάνω από το 90% της σχετικής ζήτησης. Στην ίδια θετική κατάσταση βρίσκονται η Τουρκία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ολλανδία, η Νορβηγία κ.ά. Αντίθετα, η Βρετανία, η Φινλανδία και οι Βαλτικές χώρες βρίσκονται «στο κόκκινο», καθώς η προσφορά μελισσών καλύπτει κάτω από το 25% της ζήτησης.

Εκκλήσεις για απαγόρευση
Τα νέα αυτά ευρήματα έρχονται να προστεθούν στις εκκλήσεις που γίνονται από μελισσοπαραγωγούς αλλά και επιστήμονες οι οποίοι ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος, σχετικά με απαγόρευση ή έστω περιορισμό στη χρήση νεονικοτινοειδών. Η Γερμανία, η Γαλλία και η Σλοβενία έχουν ήδη επιβάλει αυστηρούς όρους στη χρήση των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων, ενώ πρόσφατα οι Αμερικανοί μελισσοκόμοι ζήτησαν από την αρμόδια Υπηρεσία για την Προστασία του Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ να απαγορεύσει τη χρήση ενός άλλου νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου, του clothianidin.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η μελισσοκομία

Δεν είναι μόνο σύγχρονο φαινόμενο η υπερθέρμανση του πλανήτη, αναφέρουν οι επιστήμονες. Τουλάχιστον οκτώ φορές κατά τα τελευταία 2,8εκατ. χρόνια έλιωσαν όλοι οι πάγοι στην Αρκτική.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η Γη πέρασε μεγάλης διάρκειας μεσοπαγετωνικές περιόδους, με θερμοκρασίες έως πέντε βαθμούς μεγαλύτερες από τις σημερινές, καθώς και μεγαλύτερη υγρασία, σύμφωνα με νέες επιστημονικές εκτιμήσεις. Το συμπέρασμα είναι ότι οι πολικές περιοχές είναι πολύ πιο ευάλωτες στις κλιματικές αλλαγές από ό,τι πίστευαν ως τώρα οι επιστήμονες.
Οι ερευνητές κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα μελετώντας γεωλογικά δείγματα (πυρήνες) που εξόρυξαν από το βυθό μιας λίμνης στη βορειοανατολική Σιβηρία, η οποία δημιουργήθηκε πριν από 3,6 εκατ. χρόνια από την πτώση ενός μεγάλου μετεωρίτη που άνοιξε ένα κρατήρα διαμέτρου 18 χλμ. Ο γεωλογικός πυρήνας που ελήφθη, είναι ο πιο μακρόχρονος που έχει ληφθεί ποτέ στην ξηρά της Αρκτικής, καθώς πηγαίνει σχεδόν 30 φορές πιο πίσω στον χρόνο σε σχέση με τους πυρήνες πάγου που έχουν εξορυχθεί από τη Γροιλανδία και καλύπτουν μία χρονική περίοδο 110.000 ετών.
Προς το παρόν, οι επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι ποια είναι η αιτία γι’ αυτή τη σημαντική άνοδο της θερμοκρασίας (η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα θεωρείται ανεπαρκής αιτιολόγηση), αλλά θεωρούν πιθανό να οφείλεται στην κατάρρευση της παγοκρηπίδας στην άλλη πλευρά του πλανήτη, στη δυτική Ανταρκτική. Κάτι ανάλογο, όπως προειδοποίησαν, μπορεί να συμβεί ξανά στο μέλλον, λόγω της επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής, εγκαινιάζοντας έτσι μία ακόμη μεγάλης διάρκειας θερμή μεσοπαγετωνική περίοδο.
Οι ερευνητές από τη Γερμανία, τις ΗΠΑ, τη Σουηδία και τη Ρωσία, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό Science, επιβεβαίωσαν ότι οι αρκτικοί πάγοι περιοδικά επεκτείνονται και υποχωρούν κατά τα τελευταία 2,6 εκατ. χρόνια, ανάλογα με την αυξομείωση των θερμοκρασιών της Γης. Η τελευταία μεσοπαγετωνική περίοδος άρχισε πριν από περίπου 12.000 χρόνια, ενώ η αμέσως προηγούμενη πριν από 125.000 χρόνια. Δύο άλλες σημαντικές θερμές περίοδοι ανάμεσα σε εποχές παγετώνων είχαν συμβεί πριν από περίπου 400.000 και 1,1 εκατ. χρόνια.

Μελισσοκομία και περιβάλλον

«Ο συσχετισμός των παραπάνω με την εξέλιξη της μελισσοκομίας και της μέλισσας στον πλανήτη μάς οδηγεί στο σχεδόν ασφαλές συμπέρασμα ότι ο επηρεασμός της μελισσοκομίας είναι πρόσκαιρος και μάλλον μικρής έντασης», μας αναφέρει ο κ. Ζήσης, που για δεκαετίες ασχολείται συστηματικά με τη μελισσοκομία.
«Ο οποίος επηρεασμός αφορά τα φυτά τη νεκταροέκκριση και τη συλλογή γύρης κ.λπ. Η άναρχη εναλλαγή λοιπόν ζέστης-κρύου, ήλιου και βροχής, ανέμου (δυνατού) και άπνοιας δημιουργούν συνθήκες έλλειψης σε νέκταρ, γύρη πρόπολη, νερό κ.λπ. Η παραγωγή άρα μελισσοκομικών προϊόντων γίνεται ελλιπής και κατά συνέπεια ακριβότερη ή νοθευμένη, έτσι ώστε να υπάρχει κέρδος. Ελπίζουμε στη μικρή χρονική διάρκεια προσαρμογής στις νέες συνθήκες ώστε να μπορέσουμε να παράξουμε καλής ποιότητας και λογικής τιμής μελισσοκομικά προϊόντα. Η γρήγορη προσαρμογή θα βοηθήσει και στον έλεγχο των μελισσοκομικών ασθενειών και στη σμίκρυνση χρήσης φαρμάκων. Θα βοηθήσει επίσης στο να μη χαθεί ο μικρός παραγωγός με το σχεδόν ανύπαρκτο κεφάλαιο στήριξης της επιχείρησής του» επισημαίνει, εξηγώντας πως μια σειρά από παράγοντες μπορεί να διαταράξουν την αρμονία της φύσης και κατ' επέκταση την συμπεριφορά των μελισσών.

(αναδημοσίευση: greenweek.gr)