Αλκοολούχος… εφηβεία

Το αλκοόλ είναι η πρώτη εξαρτησιογόνος ουσία που δοκιμάζουν οι έφηβοι, με το τσιγάρο να ακολουθεί, ενώ η κάνναβη αποτελεί την πρώτη παράνομη ουσία με την οποία αρχίζουν να πειραματίζονται.

του Κώστα Μοσχολιού ([email protected])

Ο θάνατος της 16χρονης το Πάσχα του 2011 στο Ρέθυμνο από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είχε σοκάρει την ελληνική κοινωνία και ιδιαίτερα τους γονείς, οι οποίοι σκέφτηκαν πως θα μπορούσε αυτό το ανήλικο κορίτσι να είναι το δικό τους παιδί. Η ανήλικη κοπέλα είχε καταλήξει

εξαιτίας καρδιακής ανακοπής λόγω δηλητηρίασης από υπερβολική περιεκτικότητα αιθυλικής αλκοόλης στο αίμα της. Είναι κάτι που θα μπορούσε να συμβεί σε οποιοδήποτε ανήλικο παιδί, που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες αλκοόλ μέσα σε ένα βράδυ.

Και όμως 2 χρόνια μετά, τίποτα δεν έχει αλλάξει προς τη σωστή κατεύθυνση και κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί από τους αρμόδιους για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κατανάλωσης αλκοόλ από ανηλίκους. Τα περισσότερα νυχτερινά μαγαζιά και όχι μόνο συνεχίζουν να προσφέρουν, χωρίς φειδώ και… τύψεις, αλκοόλ σε μικρά παιδιά στον βωμό του κέρδους. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς και σε αυτή την περίπτωση το κοινότυπο πως «νόμοι υπάρχουν, αλλά δεν εφαρμόζονται».

Οι νόμοι που δεν εφαρμόζονται

«Απαγορεύεται σε ανηλίκους (σ.σ. ως ανήλικοι χαρακτηρίζονται αυτοί οι όποιοι δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους) η είσοδος και παραμονή, καθώς και η οποιασδήποτε μορφής απασχόληση σε κέντρα διασκεδάσεως και αμιγή μπαρ, καθώς και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε όλα τα δημόσια κέντρα, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ιδιωτικών εκδηλώσεων», αναφέρει χαρακτηριστικά ο νόμος του 2008, ενώ «σε όσους πωλούν προϊόντα καπνού και αλκοόλ σε ανηλίκους ή ανέχονται παραβίαση της σχετικής διάταξης του παρόντος επιβάλλεται πρόστιμο από 500 έως 10.000 ευρώ. Στην τέταρτη υποτροπή ανακαλείται προσωρινά η άδεια λειτουργίας. Στην πέμπτη υποτροπή ανακαλείται οριστικά η άδεια λειτουργίας με απόφαση της αρχής, η οποία την χορήγησε», είναι ο νόμος που ψηφίσθηκε το 2010.

Στα 12 έτη η πρώτη επαφή με το αλκοόλ

«Από την εμπειρία μας στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας, αλλά και βασιζόμενοι σε στοιχεία ερευνών στην Ελλάδα προκύπτει ότι τα ελληνόπουλα ξεκινούν να πίνουν αλκοόλ γύρω στην ηλικία των 12 ετών», υποστηρίζει αρχικά στην «Αττική free press» η Λέκτορας Εφηβικής Ιατρικής και επιστημονική υπεύθυνος της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου Παίδων. Επιπλέον, τα ποσοστά των παιδιών που μέθυσαν για πρώτη φορά σε ηλικία μικρότερη 13 ετών (πρώιμη μέθη) είναι 9% για τα αγόρια και 5% για τα κορίτσια, τα οποία- σημειωτέον- είναι από τα χαμηλότερα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι αριθμοί της έρευνας, που διεξήγαγε το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), σε σύνολο μαθητών μεταξύ των ηλικιών 13-19 ετών μαρτυρούν τη θλιβερή αλήθεια:

- 6 στους 10 (61%) ήπιαν μέσα στον τελευταίο μήνα

- 1 στους 10 (11%) ήπιε με συχνότητα πάνω από 2 φορές την εβδομάδα

- 1 στους 3 (34%) έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του

- Το 13% έχει μεθύσει πάνω από 2 φορές στη ζωή τους

- 1 στους 5 έφηβους 17-18 ετών (18%) και 1 στους 4 ηλικίας 19 ετών (26,8%) πίνει πάνω από δυο φορές την εβδομάδα

- 1 στους 4 έφηβους 17-18 ετών (22,7%) και 1 στους 3 ηλικίας 19 ετών (32,8%) έχει μεθύσει πάνω από δύο φορές

Επιπρόσθετα, όπως επισημαίνεται στην έρευνα του ΕΠΙΨΥ υπάρχει έντονα αυξητική τάση στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, ενώ είναι διαφαινόμενη η αύξηση κατανάλωσης αλκοόλ στα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια μέσα στα 5 τελευταία χρόνια.

Τι γίνεται στις άλλες χώρες

Είναι πρόδηλο, πως ακόμη και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Στη Μεγάλη Βρετανία περισσότερα από 10.000 παιδιά καταλήγουν ετησίως στο νοσοκομείο εξαιτίας του ποτού. Στη Βουλγαρία, τη Λεττονία, την Αυστρία και τη Δανία, πολλοί μαθητές ανέφεραν σημαντικά προβλήματα με την κατανάλωση αλκοόλ. Εξάλλου, το πιο δημοφιλές ποτό μεταξύ των μαθητών στην Ευρώπη είναι η μπύρα, την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα πρώτα σε προτίμηση, σε ποσοστό 24.8%, έρχονται τα ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ (όπως το ουίσκι, η βότκα κ.ά.). Αξίζει, ωστόσο να σημειωθεί, πως στη Βρετανία ή τις ΗΠΑ η επίδειξη ταυτότητας για την αγορά και κατανάλωση αλκοόλ, είτε σε μπαρ είτε σε σούπερ μάρκετ, θεωρείται «εκ των ων ουκ άνευ». Στη χώρα μας, από την άλλη πλευρά, μπορεί ο καθένας να ψωνίσει αλκοολούχο ποτό από οπουδήποτε, χωρίς να δείξει ταυτότητα ή να λογοδοτήσει σε κανέναν ακόμη και αν είναι ανήλικος.

Οι αιτίες του φαινομένου

Σύμφωνα με την κα Τσίτσικα, «το αλκοόλ μπορεί να προσφερθεί για πρώτη φορά σε μια οικογενειακή γιορτή ή και από φίλους. Οι έφηβοι πίνουν συνήθως το Σαββατοκύριακο, στα πάρτι με φίλους, σε μικρές ή μεγάλες ομάδες φίλων ή στο σπίτι φίλου όταν λείπουν οι γονείς του». Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά, «η χρήση και κατάχρηση αλκοόλ στην εφηβεία είναι φαινόμενο πολυπαραγοντικό. Εξαρτάται από γενετικούς παράγοντες και την κληρονομικότητα, την ευαλωτότητα της προσωπικότητας, την οικογένεια και τη λειτουργικότητά της, ενώ σημαντικό ρόλο στην εφηβεία παίζει και η πίεση από τους συνομηλίκους (peer pressure)». Συν τοις άλλοις, η εφηβεία από μόνη της αποτελεί αιτία για να ξεκινήσουν να πίνουν τα ελληνόπουλα και αυτό διότι, όπως εκτιμά η υπεύθυνος της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων, «η εφηβεία αποτελεί από μόνη της μία περίοδο επαναστατικότητας, πειραματισμού και σημαντικής επιρροής από τους συνομηλίκους. Οι έφηβοι αρέσκονται να ακολουθούν ‘’μόδες’’, να αποδεικνύουν στους συνομηλίκους τους ότι είναι θαρραλέοι, τολμηροί και να υιοθετούν συμπεριφορές ενηλίκων», για να συμπληρώσει πως «η χρήση αλκοόλ μπορεί να μειώσει το άγχος τους, να τους διευκολύνει κοινωνικά και να τους βοηθήσει να λειτουργήσουν σεξουαλικά. Ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση αλκοόλ είναι καθόλα νόμιμη και συχνά παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ με πολύ γοητευτικό τρόπο, χωρίς να αναφέρονται ή να τονίζονται οι αρνητικές συνέπειες της κατάχρησης».

«Έχει χαθεί η επικοινωνία γονέων-παιδιού»

Επιχειρώντας να εμβαθύνουμε στην ψυχοσύνθεση των εφήβων και για ποιους λόγους καταφεύγουν στην κατανάλωση αλκοόλ, η «Αττική free press» επικοινώνησε με την MSc Αναπτυξιακή Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο Μαρία Τσουκαλά. «Η πίεση από το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολείο και τους φίλους τους, σε συνδυασμό με την έλλειψη επικοινωνίας που υπάρχει με την οικογένεια αποτελούν βασικούς λόγους, που οι έφηβοι καταναλώνουν αλκοόλ. Η ζωντανή και καθημερινή επικοινωνία που έχει χαθεί μέσα στην οικογένεια αναγκάζει τον έφηβο να βρει άλλους τρόπους να επικοινωνήσει και με την κατανάλωση αλκοόλ αισθάνεται πιο άνετα», μας είπε χαρακτηριστικά. Επιπλέον, σύμφωνα με την κα Τσουκαλά «ο έφηβος επηρεάζεται από τους κοντινούς του ανθρώπους ή τους γονείς του, που καταναλώνουν αλκοόλ και έχει τέτοιες εικόνες στο μυαλό του, πιστεύοντας ότι αν κάνει και αυτός το ίδιο δεν θα κάνει κάτι κακό». Εξάλλου, το αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει τον έφηβο σε επιθετική συμπεριφορά, προκαλώντας εντάσεις μέσα στην οικογένεια, ενώ όπως αποκαλύπτει η Παιδοψυχολόγος «συναντάμε κυρίως τα τελευταία 2-3 χρόνια όχι μόνο επιθετικότητα, αλλά ακόμη και παραβατική συμπεριφορά μεταξύ των εφήβων».

Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα

«Η αντιμετώπιση της κατάχρησης του αλκοόλ εστιάζεται στη σωστή εκπαίδευση και παιδεία που θα λάβουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ και την πολιτεία», επισημαίνει η κα Τσίτσικα, για να συμπληρώσει, πως «εξίσου σημαντικά είναι ο έλεγχος της διαφήμισης, η ενημέρωση από τα ΜΜΕ και η δημιουργία εκπομπών για νέους. Έλεγχος στα κέντρα διασκέδασης και στα σημεία αγοράς των ποτών μπορεί να συμβάλλει στο να μην είναι προσιτά τα ποτά στις ευαίσθητες ηλικίες».

Τι μπορούν όμως να κάνουν και οι γονείς, από την πλευρά τους για να δείξουν το σωστό δρόμο στα παιδιά τους, όταν καταλάβουν ότι πίνουν. Η παιδοψυχολόγος κα Τσουκαλά προτείνει στους γονείς:

- Όχι αυστηρή αντιμετώπιση του παιδιού, δεν τα επικρίνουμε, ούτε κάνουμε «κήρυγμα», καθώς κάτι τέτοιο δε θα είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα και θα σπρώξει το παιδί προς αντίθετη κατεύθυνση.

- Συνεχής επικοινωνία και συζήτηση με το παιδί, με ενεργητική ακρόαση και ανοιχτού τύπου ερωτήσεις.

- Λεκτικοποιούμε το συναίσθημά μας και περνάμε ποιοτικό χρόνο μαζί του.

- Χτίζουμε σχέσεις εμπιστοσύνης, δείχνοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον μας για τις δραστηριότητές του και τις παρέες του.

- Σύσφιξη των σχέσεων, εφόσον έχουν διαταραχθεί. Το μεσημεριανό τραπέζι, που ενέχει ρόλο οικογενειακού συμβουλίου, αποτελεί την κατάλληλη αφορμή.

Η σχέση των εφήβων με το τσιγάρο και τα ναρκωτικά

Σε αυτό το οποίο συμφωνούν όλοι οι ειδικοί είναι πως η εφηβεία αποτελεί μια ηλικία, κατά την οποία τα παιδιά παρασύρονται πιο εύκολα στις εξαρτήσεις. Έτσι παρατηρούνται συμπεριφορές κατάχρησης και από άλλες ουσίες, όπως το τσιγάρο και η κάνναβη. Πιο συγκεκριμένα, το 22.7% των εφήβων έχουν δοκιμάσει το τσιγάρο έως την ηλικία των 15 ετών και 12.4% αναφέρουν καθημερινό κάπνισμα. «Η κάνναβη είναι η πρώτη παράνομη ουσία με την οποία αρχίζουν να πειραματίζονται οι έφηβοι (1 στους 7 έχει κάνει χρήση έστω και μία φορά κάνναβης, με την πλειονότητά τους να έχει επαναλάβει τη χρήση)», επισημαίνουν οι ερευνητές του ΕΠΙΨΥ και καταλήγουν λέγοντας: «Σύμφωνα με μία από τις επικρατέστερες θεωρίες (θεωρία της πύλης εισόδου, «gateway theory»), η πρώιμη έναρξη της κατανάλωσης αλκοόλ και καπνού στην εφηβεία συχνά οδηγεί στη χρήση κάνναβης και σηματοδοτεί την πρώιμη έναρξη χρήσης άλλων παράνομων ουσιών».