Στους - 273 βαθμούς Κελσίου, το απόλυτο μηδέν

Άσπρα ανθρώπινα μέλη εγκλωβισμένα σε γυάλες, μαύρα κοράκια και κόκκινες πινελιές της ατελέσφορης αγάπης και του μάταιου έρωτα βρίσκονται σε όλους τους χώρους στο αναπαλαιωμένο σπίτι/κόσμημα στην καρδιά της παλιάς πόλης, όπου ζει και δημιουργεί ο γνωστός εικαστικός Σταύρος Αντωνόπουλος.

Ένας καλλιτέχνης που ξαφνιάζει με την τέχνη αλλά και τις απόψεις του για τη ζωή, το θάνατο, το χρόνο, τις στιγμές. Η συζήτηση με τον Σταύρο Αντωνόπουλο, δεν είναι ό,τι πιο «εύπεπτο». Μοιάζει με εμπειρία τραυματική για όσους εθελοτυφλούν και βαίνουν στους αιθέρες. Ανώμαλη προσγείωση μοιάζει περισσότερο. Τόσο,

«Δημιουργώ για μένα, λέει, δεν επιχειρώ να καθοδηγήσω. Για ένα είμαι σίγουρος όμως: Βρισκόμαστε στο απόλυτο μηδέν. Η τέχνη μου δεν γιορτάζει τίποτε. «Αναφέρεται στην πλήρη αποτελμάτωση».

Η έκθεση της νέας του δουλειάς θα εγκαινιασθεί την Δευτέρα 22 Οκτωβρίου στις 7.30 μ.μ. στην οδό Άρεως 17, στην Παλιά Λευκωσία. Για τη δουλειά αυτή είχαμε με τον καλλιτέχνη μια σε βάθος συζήτηση, η οποία δεν περιορίσθηκε στα έργα του. Επεκτάθηκε σε ζητήματα θανάτου και ζωής. Και χρόνου. Δύσκολη η καταγραφή όσων λέχθηκαν. Πιο κάτω, ένα απαύγασμα:

Εντροπία κι αποτελμάτωση

-Ας αρχίσουμε με τον τίτλο: Πλην 273 βαθμοί Κελσίου. Πώς προέκυψε;

- Στην Φυσική οι πλην 273 βαθμοί Κελσίου είναι ένα βαθμός στην κλίμακα Κέλβιν. Είναι η θερμοκρασία του απόλυτου μηδενός. Η εντροπία. Το απόλυτο μηδέν στην ουσία είναι ένα συναίσθημα το οποίο μου προκαλείται από όσα ακούω, βλέπω, νιώθω, αναπνέω, να συμβαίνουν γύρω μου. Μου προκαλούν την αίσθηση του μηδενός. Της αποτελμάτωσης δηλαδή.

-Θεωρείς λοιπόν ότι βρισκόμαστε σε πλήρη αποτελμάτωση;

-Βεβαίως! Από πάσης πλευράς: Ηθικής, οικονομικής, πολιτιστικής, κοινωνικής μόρφωσης. Νιώθω ότι ζω σε μια εποχή αγριότητας, έστω κι αν αυτή η αγριότητα προέρχεται από μετριότητες. Παραμένει όμως αγριότητα. Νιώθω ότι αυτή είναι η εποχή της νέας δουλείας.

-Άφησες όμως έξω την πολιτική…

-Μα είναι φανερό ότι αναφέρομαι στην πολιτική ηθική. Έχει ηθική η πολιτική πλέον, αν ποτέ είχε; Προσωπικά πιστεύω ότι ποτέ δεν είχε. Σήμερα ούτε καν τα προσχήματα τηρούνται. Είναι εξόφθαλμο!

-Μίλησες για εποχή νέας δουλείας. Ποιων προς ποιους;

-Κάποιων, των ολίγων κρατούντων, προς τους πολλούς σε παγκόσμια κλίμακα. Ό,τι κι αν σημαίνει κρατούντες.

Μαύρο, άσπρο, κόκκινο

-Τα χρώματα που χρησιμοποιείς στα έργα σου είναι τρία μόνον. Μαύρο, άσπρο, κόκκινο. Παραπέμπεις μέσω αυτών στο απόλυτο μηδέν;

-Είναι τα χρώματα του φασισμού. Της φασιστικής σημαίας. Δεν ενστερνίζομαι βεβαίως τον φασισμό, αλλά χρησιμοποιώ κατά κόρον τα χρώματα αυτά ακριβώς για να τονίσω περισσότερο την αίσθηση του φασισμού που νιώθω ότι κυριεύει τα πάντα, αναπτύσσεται, αναδιπλώνεται, εξελίσσεται, κατατρώει τα πάντα.

-Όπως το κοράκι που υπάρχει σε όλα τα έργα σου;

-Όχι μόνον. Όλα τα στοιχεία που υπάρχουν στα έργα μου έχουν πολλές ερμηνείες. Κόκκινα, άσπρα, μαύρα. Καίρια χρώματα. Το άσπρο και το μαύρο ήταν και είναι δύο ακραία χρώματα. Πάντα λέμε: Άσπρο-μαύρο, Σκύλα-Χάρυβδη, γκρεμός- ρέμα. Είναι τα μεταίχμια. Τα άκρα. Το κόκκινο ήρθε σαν αίμα, είναι ο ανικανοποίητος έρωτας, το πάθος, το ανικανοποίητο πάθος. Είναι ας πούμε το αίμα ενός πόνου.

-Δεν υπάρχει στο κόκκινο σου καθόλου αγάπη;

-Μάταιη αγάπη και ατελέσφορος έρωτας. Κάπως έτσι.

Ο εγκλωβισμός

-Διαβάζοντας όσα έγραψε η εικαστικός Μελίνα Κούτα για τη νέα δουλειά σου μου έκανε εντύπωση αυτό που λέει ότι «περπατώντας» μέσα από τα έργα σου «ο δρόμος σε φέρνει μπροστά σε κεφάλια, κομμάτια σώματος και βλέμματα που συνειδητοποιείς ότι δεν είναι ζωντανά (ποτέ δεν ήταν), αλλά άψυχα, παγωμένα στο χρόνο, αυτοτιμωρούμενα. Εγκλωβισμένα μέσα σε γυάλες, κάτω από πέτρες βιώνουν μια στάση καταπίεσης της προσωπικής τους ελευθερίας και ενώ υποφώσκει μια έκσταση, παραμένει ανεκδήλωτη μπροστά στην καταναγκαστική απουσία της δυνατότητας του ερωτισμού».

-Η διατύπωση αυτή ναι, εκφράζει το μήνυμα που εγώ ο ίδιος παίρνω από τα έργα μου.

Τα μαύρα κοράκια

-Τα μαύρα κοράκια;

-Η ιδέα μου με το πουλί καταρχήν ξεκίνησε από τις επιτύμβιες στήλες όπου υπάρχει πάντα ένα πουλί που συμβολίζει την ψυχή που φεύγει. Η προσωπική μου ψυχή λοιπόν μετατράπηκε σε ένα κοράκι. Μαύρισε δηλαδή. Πριν φύγει, κάποιοι φρόντισαν να την κάνουν μαύρη. Τούτο το πουλί με εξυπηρετεί. Επειδή είναι μαύρο.

-Θα επιμείνω στις κόκκινες πινελιές...

-Είναι ο ανεκπλήρωτος έρωτας, αλλά σαν συμπλήρωμα είναι και το αίμα, που προέρχεται από ένα βασανισμό, ένα βάσανο. Το αποτέλεσμα ενός μαρτυρίου.

-Γενικά, δηλαδή, το αποτέλεσμα μιας ζωής;

-Ναι. Μιας ζωής που αποσυντίθεται κάθε λεπτό. Που δεν είναι ωραία, ενώ θα έπρεπε να είναι.

-Τα ισοπεδώνεις όμως όλα σχεδόν…

-Η δουλειά μου ήταν πάντα πραγματιστική. Δουλεύω και αποτυπώνω τα πράγματα όπως ακριβώς είναι. Πες την πεσιμιστική, αν θέλεις. Η δουλειά μου δεν γιόρταζε ποτέ, τίποτε.

«Είμαστε στιγμές. Δεν γιορτάζω τίποτε»

-Γιατί όμως τόση απαισιοδοξία; Δεν υπήρξαν ή δεν αναμένεις να υπάρξουν στιγμές έστω χαράς;

-Να η λέξη κλειδί. Στιγμή. Μια στιγμή που κρατάει μόνο μια στιγμή. Τόσο διαρκεί. Αυτή είναι η κοσμοθεωρία μου. Πες ότι υπήρξε στο παρελθόν εκείνη η στιγμή ή θα έρθει στο μέλλον. Θα κρατήσει ακριβώς τόσο. Μια στιγμή. Γι’ αυτό δεν γιορτάζω τίποτε. Δεν γιορτάζω τον άνθρωπο. Όπως βλέπεις, τα έργα μου είναι ανθρωποκεντρικά όχι όμως γιορταστικά.

-Δεν θεωρείς όμως ότι αποστολή ενός καλλιτέχνη είναι και να προσπαθεί να εμφυσήσει στον άνθρωπο και μια νότα ελπίδας;

-Όχι. Το νοήμον κοινό που βλέπει τα έργα μου, βλέπει πράγματα τα οποία σκέφτεται, αλλά δεν τα ομολογεί. Δεν ομολογεί τις σκέψεις του, έστω κι αν από αυτές υποφέρει. Εγώ λοιπόν, δείχνω αυτές τις σκέψεις. Μέσα από τα έργα μου καταγράφω τις ανομολόγητες σκέψεις ανθρώπων που σκέφτονται. Σε σχέση με την ερώτησή σου, η απάντησή μου είναι όχι. Δεν θέλω να δώσω οτιδήποτε θετικό, διότι δεν βλέπω οτιδήποτε θετικό. Αν το έκανα, δεν θα ήμουν ειλικρινής. Η τέχνη δεν θεωρώ ότι πρέπει να μεταδίδει κατ’ ανάγκην χαρά. Η τέχνη πρέπει να μεταδίδει ένα συναίσθημα, θετικό ή αρνητικό. Η τέχνη πρέπει να μπορεί να φτάσει τον άνθρωπο που έχει απέναντί της. Τι όμως του μεταδίδει, εξαρτάται από τον καθένα.

«Κάνω τέχνη για να πω αυτό που εγώ θέλω να πω»

-Λες ότι θέλεις, φεύγοντας από μια παρουσίαση της δουλειάς σου, το κοινό, το νοήμον κοινό να βρει πράγματα που σκέφτεται, αλλά δεν ομολογεί…

-Προσωπικά, δεν αποζητώ τίποτε από το κοινό. Δεν κάνω τέχνη για κανέναν άλλο παρά μόνο για μένα. Εκείνο που θέλω είναι , ολοκληρώνοντας μια δουλειά μου να μπορώ να πω: Κατάφερα να πω αυτό που θέλω να πω. Δεν ζητάω από το κοινό που βλέπει τα έργα μου να αποκομίζει οτιδήποτε. Αν οποιοσδήποτε δει μια έκθεση μου και φύγει γεμάτος, πολύ καλά. Όμως δεν έχω προτάσεις για κανέναν. Η δουλειά μου είμαι εγώ. Αυτό που βλέπω, αυτά που πιστεύω.

-Εκθέτεις όμως, άρα εκτίθεσαι, άρα στέλνεις μηνύματα που είναι όσα εσύ περιγράφεις…

-Ναι, αλλά δεν ζητώ κατ’ ανάγκην, από τους άλλους να φεύγουν παίρνοντας οτιδήποτε. Μέσα από τη δουλειά μου θέλω να μεταδώσω πρώτα στον εαυτό μου και μετά ενδεχομένως σε άλλους αυτό που εγώ σκέφτομαι.

-Απευθύνεσαι όμως και στο υποσυνείδητο των ανθρώπων που βλέπουν τα έργα σου.

-Με το δικό μου και μόνο, ωστόσο, υποσυνείδητο είναι που εργάζομαι…

Και σαρκασμός

-Προσωπικά, βλέποντας ένα από τα τελευταία σου έργα, αυτό με το αναποδογυρισμένο κομμένο κεφάλι και την αιματωμένη παλάμη πάνω του να το κρατά, αισθάνομαι έναν υποδόριο σαρκασμό…

-Σ’ αυτό ακριβώς έχω δώσει τον τίτλο «Δεν πέφτεις… σε κρατάω». Εκφράζει έναν ολικό σαρκασμό. Διότι και το κεφάλι είναι κομμένο και το χέρι είναι κομμένο. Άρα κανένας δεν σώζει κανένα. Ακόμα κάτι. Αν δεις προσεκτικότερα αυτό το έργο, θα διαπιστώσεις ότι το χέρι βρίσκεται στο λαιμό του κομμένου κεφαλιού, λες και το πνίγει. Έχω φοβερό σαρκασμό και ειρωνεία στα έργα μου.

-Κι όμως, βρίσκομαι εδώ βλέπω τα έργα σου, παίρνω μηνύματα τα οποία καταγράφει και δουλεύει το υποσυνείδητο μου, χωρίς εσύ να το θέλεις, χωρίς να είναι επιδίωξή σου.

-Μα φυσικά, αναμένω ότι ο καθένας θα αρπάξει το δικό του μήνυμα στη βάση των εμπειριών του της θετικότητας ή της αρνητικότητάς του. Θα το αρπάξει. Αυτό είναι το ζητούμενο.

-Όπως και να το κάνουμε, δουλεύεις με το υποσυνείδητο των ανθρώπων που βλέπουν τη δουλειά σου…

-Πάντα ήμουν εγκεφαλικός τύπος. Πάντα αναλύω τα πράγματα μέχρι θανάτου. Πάντα τα έργα μου είναι το αποτέλεσμα σκέψης . Πρόκειται για εγκεφαλική διεργασία και το αποτέλεσμα μου είναι κλινικό. Έχει ένα ψέμα εσκεμμένο πάντοτε για να αποδώσει καλύτερα αυτό που θέλω να δείξω. Θέλω να προβάλω το ψέμα της ζωής, το ψέμα των λέξεων…Βρίσκω πολύ πιο αληθινή τη λέξη ψέμα παρά την λέξη αλήθεια.

Σκοτάδι και θάνατος

-Στο σχόλιο που η εικαστικός Λία Βογιατζή έγραψε για τη νέα σου δουλειά αναφέρει ότι χρησιμοποιείς το σκοτάδι για να ξορκίσεις το φως...

-Κι εμένα μου έκανε εντύπωση αυτό. Προσωπικά το ερμηνεύω ως εξής: Όταν δείξεις σε κάποιον το σκοτάδι, θα μπορέσει ενδεχομένως να ανακαλύψει και το φως. Όταν δει την σκοτεινή πλευρά που τον περικλείει θα μπορέσει, μέσα από το συναίσθημα που του δημιουργεί το σκοτάδι, να αναζητήσει ενδεχομένως το φως. Όμως εγώ προσωπικά δείχνω αυτό που σκέφτομαι.

-Κάτι άλλο που μου κάνει εντύπωση με τη νέα δουλειά σου είναι πως με τα έργα σου δείχνεις παντού τον θάνατο.

-Μα είναι όντως παντού ο θάνατος. Το μόνο δεδομένο στη ζωή είναι ο θάνατος. Η ζωή είναι απρόβλεπτη, απροσδόκητη, απρόσμενη. Το μόνο εντελώς σίγουρο, το μόνο απτό και πάγιο, είναι ο ίδιος ο θάνατος.

-Συμφωνώ ότι το μόνο σίγουρο είναι ο θάνατος, έχουμε όμως να διανύσουμε και μια ζωή…

-Πού το ξέρουμε;

-Αυτό που ζούμε.

-Υποχρεωτικά.

-Δεν ήταν σίγουρα επιλογή μας.

-Ακριβώς. Είναι μια υποχρεωτική πορεία. Ας την διανθίσουμε λοιπόν με ένα ενθουσιασμό, με μια παραγωγή δουλειάς, ξεχνώντας ότι η ζωή είναι η καταδίκη μας σε θάνατο.

-Είμαστε δηλαδή καταδικασμένοι σε φθορά με προορισμό τον θάνατο;

-Ναι αυτό ακριβώς!

-Κι όλα αυτά τα δείχνεις και τα λες με τα έργα σου λοιπόν. Μήπως μιλώντας κάποιος μαζί σου, ή βλέποντας τα έργα διαβάσει να ψάξει πίσω από τις λέξεις σου ή τις εικόνες σου για να αντιληφθεί τι εννοείς;

Πίσω από τις εικόνες

-Ναι. Με τη διαφορά όμως ότι όταν μιλώ είμαι πολύ πιο ξεκάθαρος. Στη δουλειά μου, όμως, τα πράγματα είναι αλλιώς. Κάποιος πρέπει να εγκαταλείψει την εικόνα που βλέπει μπροστά του και την επιφάνεια και να πάει πίσω και βαθιά. Χρειάζεται πολλή ώρα γι’ αυτό. Πολλή ώρα. Ακόμα και πολύς χρόνος. Δεν διαβάζονται με την πρώτη.

-Με την τελευταία σου δουλειά νιώθω έναν εγκλωβισμό. Βλέπω τριγύρω ανθρώπινα μέλη μέσα σε γυάλες. Τι κάνεις, επιτέλους, Σταύρο;

-Μα βέβαια! Ο άνθρωπος απόλυτα εγκλωβισμένος μέσα σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα, σε ένα εργαστήριο. Είναι η απόλυτη αίσθηση της αδυναμίας αναπνοής. Δεν υπάρχει καμία διέξοδος. Γι’ αυτό και ο τίτλος της δουλειάς που σημαίνει το απόλυτο μηδέν.