Δημοψήφισμα Καταλονία: Ποιος νίκησε τον «εικονικό πόλεμο»;

Οι αιματηρές συμπλοκές μεταξύ της ισπανικής αστυνομίας και των ψηφοφόρων στην Καταλονία την Κυριακή, ήταν «ντροπή» για τη χώρα, όπως σχολίασαν αρκετοί πολιτικοί και πολίτες στην Ισπανία.

«Γιατί, όμως, ασκήθηκε τόση βία», αναρωτιέται το Slate σε μια ανάλυση για τα επεισόδια που άφησαν γύρω στους 761 τραυματίες.

Σύμφωνα με τα τελευταία αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, αν και πολλοί πολίτες δεν μπορούσαν να ψηφίσουν μετά τις ενέργειες των ισπανικών αρχών, το 90%

Τα επόμενα βήματα, όπως αναφέρει το άρθρο της Slate, είναι άγνωστα και η κρίση μεταξύ της ισπανικής κυβέρνησης και των Καταλανών δεν δείχνει να κοπάζει.

Το Slate μίλησε με τον καθηγητή Ισπανικών Σπουδών από το Oberlin College του Οχάιο και συγγραφέα του βιβλίου Memory Battles of the Spanish Civil War: History, Fiction, Photography, Sebastiaan Faber, για τις εξελίξεις στην Ισπανία.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησής τους, ο Faber αναφέρθηκε στο γεγονός ότι η Ισπανία ακόμα δεν ξεπέρασε τη δικτατορία του Φράνκο και ότι η οικονομική κρίση στη χώρα συνεχίζει ν’ αφήνει το στίγμα της στην πολιτική ζωή. Συζήτησαν, επίσης, και για το ότι το δημοψήφισμα της Κυριακής σίγουρα θα αφήσει το στίγμα του στην Καταλονία.

Για τον κόσμο που δεν καταλαβαίνει την ανάγκη των Καταλανών για ανεξαρτησία, πώς θα την εξηγούσες;

Faber: Υπάρχουν δύο εξηγήσεις, μια πιο ιστορική και μια πιο βραχυπρόθεσμη. Η ιστορική εξήγηση είναι ότι το ισπανικό κράτος δημιουργήθηκε το 15ο αιώνα, αλλά ποτέ δεν έπαψε να είναι μια πολυεθνική χώρα. Ήταν πάντα ένα κράτος που ήταν συντελεσμένο από ανθρώπους που ταυτίζονταν ως Καταλανοί, Βάσκοι ή Γαλικιανοί. Και αυτό συνεχίζει ακόμα. Υπήρξε μια αναζωπύρωση αυτών των συναισθημάτων στο τέλος του 19ου αιώνα και στη δεκαετία του 1930, όταν η Ισπανία έγινε δημοκρατία, αυτά τα συναισθήματα γίνανε πολιτικά και δημιουργήθηκε ένας «πόθος» για αυτονομία των περιοχών, που εισακούσθηκε. Δόθηκε η αυτονομία στη Γαλικία, στη Βασκική Χώρα και στην Καταλονία, μέσα στο ισπανικό κράτος.

Ωστόσο, κατά τη δικτατορία του Φράνκο το 1939-1975, η αυτονομία αυτών των περιοχών κατεστάλη, στον βαθμό που ο κόσμος σε αυτές τις περιοχές δεν είχε το δικαίωμα να δώσει μέχρι και γαλικιανό, βάσκικο ή καταλανικό όνομα στα παιδιά του. Αναγκάζονταν να δώσουν ισπανικό όνομα στα παιδιά. Όλες οι άλλες μορφές της εθνικότητάς τους κατεστάλησαν.

Μετά τον θάνατο του Φράνκο, η Ισπανία ξανάγινε δημοκρατία, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και η «μεγάλη ερώτηση» ήταν «Τι πρέπει να γίνει με την πολυεθνική ταυτότητα της Ισπανίας»; Η λύση που βρέθηκε τότε, που θεωρήθηκε ως «πρωτόγνωρη» ή τουλάχιστον η καλύτερη για την κατάσταση, ήταν η Ισπανία να γίνει ένα ημι-ομόσπονδο κράτος, όπου υπάρχουν 17 αυτόνομες κοινότητες, συμπεριλαμβανομένου της Βασκικής Χώρας, της Γαλικίας και της Καταλονίας. Οπότε, ο λαός της Καταλονίας, εδώ και καιρό, νιώθει διαφορετικός από τους Ισπανούς, καθώς διαφέρουν τόσο ως προς τη γλώσσα όσο και ως προς τον πολιτισμό τους.

Γιατί έχει γίνει τόσο μεγάλο ζήτημα τα τελευταία χρόνια;

Faber: Ο βραχυπρόθεσμος λόγος είναι ότι οι συντηρητικοί Ισπανοί πολιτικοί και τα συντηρητικά κόμματα, δεν αποδέχθηκαν ποτέ την ιδιότητα του κράτους ως πολυεθνικό. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι τα στελέχη εξελίχθηκαν μέσα στη δικτατορία του Φράνκο και ότι η Ισπανία, ουσιαστικά, δεν έχει εγκαταλείψει το όραμα του Φράνκο για μια χώρα ενωμένη και ομογενή.

Το 2006, η Καταλονία εξέφρασε τη θέληση να ανανεώσει το Σύνταγμα της περιοχής. Εγκρίθηκε καινούργια νομοθεσία, που ενέκρινε επίσης η ισπανική βουλή, οπότε τα πράγματα έβαιναν καλά ουσιαστικά. Ένα ενδιαφέρον ζήτημα με τον νέο νόμο, ήταν ότι αποκαλούσε την Καταλονία «έθνος», ενώ το ισπανικό Σύνταγμα την αποκαλεί «εθνικότητα» και όχι «έθνος». Εδώ υπήρχε ένα είδος αναβάθμισης. Σε αυτό το σημείο, το ισπανικό συντηρητικό κόμμα ανέθεσε τον νέο νόμο στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας, που αποφάσισε το 2010 ότι μερικά σημαντικά κομμάτια ήταν αντισυνταγματικά. Αυτό ήταν ένα «χαστούκι» για πολλούς στην Καταλονία, που το έβλεπαν ως ακόμα μια ένδειξη ότι η Ισπανία δεν θα τους σεβαστεί και δε θα λάβουν υπόψη την ταυτότητά τους.

Και όταν λέω ταυτότητα, εννοώ ότι πάντα υπήρχαν οικονομικά ζητήματα. Αυτό εμπεριέχει τον βαθμό αυτονομίας που έχει η Καταλονία στα φορολογικά έσοδα και τον τρόπο που το ισπανικό κράτος μοιράζει τον πλούτο και τα έσοδα. Πλούσιες περιοχές, όπως η Καταλονία, καλούνται εν τέλει να δώσουν παραπάνω απ' ό,τι λαμβάνουν. Ως εκ τούτου, το 2010, ήμασταν σχεδόν δύο χρόνια μέσα στην κρίση και η ανάγκη να είμαστε οικονομικά «καλά», ήταν πάνω από την αγανάκτηση που προκαλούσε το δικαστήριο.

Να θεωρείται ως μειονέκτημα, είναι ένας τρόπος σκέψης, αλλά ο άλλος τρόπος θα ήταν να πει κανείς ότι είναι πιο τυχεροί που μένουν σε πιο πλούσια περιοχή και δεν θα έπρεπε να είναι τόσο «δυσαρεστημένοι» με το γεγονός ότι πληρώνουν περισσότερα.

Faber: Έχεις απόλυτο δίκαιο. Η κοινή χρήση του πλούτου είναι μια βασική αλληλεγγύη για τις περιοχές σε μια χώρα. Πιστεύω ότι το 2010, το πρόβλημα ήταν με τις περικοπές σε όλη την Ισπανία και τη λιτότητα που επιβλήθηκε στη χώρα από τις Βρυξέλλες. Και οι περικοπές στην Καταλονία ήταν πιο σοβαρές απ’ ό,τι ήταν στην υπόλοιπη Ισπανία. Υπέφεραν περισσότερο. Νομίζω ότι ψυχολογικά, πολύς κόσμος στην Καταλονία δεν ένιωθε ως μέλος της «ισπανικής οικογένειας», που κατάντησε την έννοια της αλληλεγγύης ως ένα αίσθημα «κλοπής». Χρησιμοποιούσαν αυτή την έκφραση: «Η Ισπανία μάς κλέβει». Και η φαινόμενη έλλειψη αναγνώρισης, επιβεβαιώθηκε από την απόφαση της Μαδρίτης να μην δεχθεί το νέο νομοσχέδιο για την αυτονομία.

Πώς βλέπεις την αντίδραση της ισπανικής κυβέρνησης;

Faber: Πιστεύω πως αυτό που έγινε την Κυριακή ήταν σκανδαλώδες και τρομακτικό, και ότι είναι δυσάρεστο σε μεγάλο βαθμό. Μιλάω για τον τρόπο που οι δυνάμεις ασφάλειας – και ειδικά οι δυνάμεις που ήρθαν από την υπόλοιπη Ισπανία, και σε πιο μικρό βαθμό η τοπική αστυνομία – αντέδρασαν προς τους πολίτες που ήθελαν να ψηφίσουν. Βρίσκω τις φωτογραφίες τρομακτικές. Αλλά ήταν προβλεπόμενες και αποφευκτέες. Το ισπανικό κράτος έλαβε αρκετά μέτρα τις τελευταίες εβδομάδες, ούτως ώστε να θεωρηθεί άκυρο το δημοψήφισμα. Η επικύρωσή του είχε ήδη υπονομευθεί αρκετά και η εξάσκηση βίας ήταν περιττή.

Το γεγονός ότι έφτασε ως εδώ, βασίζεται σε δύο πράγματα: Το ένα είναι ότι οι συντηρητικοί στην Καταλονία ασπάστηκαν την επιθυμία για την ανεξαρτησία, που αυξανόταν μετά από την απόφαση του 2010. Το χειρίστηκαν μ’ έναν ευκαιριακό τρόπο, για να αποτρέψουν την απώλεια υποστήριξης λόγω της διαφθοράς και της λιτότητας που έγινε εμφανής σε δημοσκοπήσεις. Οι συντηρητικοί είδαν την ανεξαρτησία ως μια ευκαιρία για να δυναμώσουν την υποστήριξή τους, παρόλο που δεν ήταν ποτέ υπέρ της ανεξαρτησίας της Καταλονίας.

Εξάλλου, για την κυβέρνηση στη Μαδρίτη – που είναι σκληρή με την Καταλονία και ασκεί την πίεσή της στην περιοχή – ήταν επίσης επωφελής εκείνη την εκλογική περίοδο να υιοθετήσουν μια σκληρή στάση απέναντι στην Καταλονία. Τα δύο συντηρητικά κόμματα, παρόλο που έχουν τις ίδιες απόψεις, μπήκαν σε ένα παιχνίδι «δειλίας» μεταξύ τους, που βοήθησε στο να δυναμώσουν τους ψηφοφόρους τους. Όλοι γνώριζαν ότι οι δύο πλευρές όδευαν προς μια σύγκρουση, αλλά καμιά δεν είχε κίνητρα να αλλάξει.

Πόσοι στην Καταλονία πραγματικά θέλουν την ανεξαρτησία;

Faber: Μεταξύ του πληθυσμού, υπάρχουν περίπου 40% με 50% που θέλουν την ανεξαρτησία τους, που καθιστά το κίνημα πραγματικό στο κοινοτικό επίπεδο. Το τι έκαναν οι πολιτικοί με αυτό το κίνημα, είναι άλλο. Ή 40% ή 50%, έχουν όλοι διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Μπορεί να είναι Καθολικός μάγειρας από μικρό χωριό ή λογιστής από τη Βαρκελώνη, που νομίζει ότι η Καταλονία θα είχε καλύτερη οικονομία και δεν νιώθει Ισπανός. Ή μπορεί να είναι 20χρονος μετανάστης από τη Βόρεια Αφρική, που πήγε στην Καταλονία και νιώθει μέρος του κινήματος και όχι ως πολίτης της Ισπανίας. Σε όλους αυτούς υπάρχουν και αριστεροί και εξτρεμιστές, που πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος να αλλάξει η κοινωνία είναι να έχεις μια πιο μικρή και δημοκρατική Καταλονία, αντί ένα κοινοβουλευτικό βασίλειο με μια συντηρητική στάση. Μερικοί δεν πιστεύουν ότι είναι εθνικιστές και δεν τους ενδιαφέρουν οι σημαίες και οι ύμνοι. Θέλουν μια προοδευτική δημοκρατία. Αν ο μόνος τρόπος για να το καταφέρουν αυτό είναι να συμμαχήσουν με το συντηρητικό κόμμα, με το οποίο δεν συμφωνούν, «ας είναι». Μόλις πάρουν την ανεξαρτησία, μπορούν να διακόψουν τη συμμαχία και να ασπαστούν την προοδευτική πολιτική.

Πιστεύεις ότι αληθεύει ο αριθμός που μεταδίδει η Καταλανική Κυβέρνηση; Ότι 90% ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας;

Νομίζω πως ναι, το πιστεύω. Υπήρχε και δημοψήφισμα το 2014 και οι αριθμοί κυμαίνονταν στο ίδιο μήκος. Η προσέλευση στις κάλπες, τότε, ήταν περίπου 40% και ο κόσμος που πήγε επέλεξε την ανεξαρτησία, με το 90% των ψηφοφόρων να τάσσονται υπέρ. Οι άνθρωποι που δεν θέλουν την ανεξαρτησία, δεν θα πήγαιναν στις κάλπες. Δεν υπήρχε εκστρατεία για το «όχι».

Αν η κεντρική κυβέρνηση είχε αντιδράσει αλλιώς την Κυριακή, τι νομίζεις θα γινόταν μετά;

Faber: Νομίζω ότι τα «λογικά βήματα» έπρεπε να είχαν ληφθεί πιο νωρίς. Αν είχε ακολουθήσει τη στρατηγική που ακολουθούσε μέχρι χθες και άφηνε το δημοψήφισμα να γίνει και δεν έστελνε την αστυνομία, τότε η κυβέρνηση θα είχε πιο δυνατή θέση προχωρώντας. Τώρα, φαίνεται ότι η Καταλανική Κυβέρνηση θα προβεί σε μια μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας και ότι θα συνεχίσουν οι εντάσεις. Θα συνεχίσουν να κάνουν «μπλόφες» και μετά η ισπανική κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει δικαστικά μέτρα και να αφαιρέσει την αυτονομία της Καταλονίας, που προνοεί το Σύνταγμα.

Νομίζω ότι την Κυριακή οι Καταλανοί νίκησαν τον «εικονικό πόλεμο». Οποιοσδήποτε πολίτης στην Ευρώπη ή στην Αμερική, θα δει τις εικόνες και θα πει «Θέλουν να ψηφίσουν και τώρα χτυπούν τις ηλικιωμένες». Και μπορούσαν να ψηφίσουν. Ο Ισπανός πρωθυπουργός επαναλάμβανε συνεχώς ότι το δημοψήφισμα δεν θα γίνει. Όμως, ο κόσμος ψήφισε και μετά βγήκε ο πρωθυπουργός την Κυριακή και είπε ότι δεν έγινε. Νομίζω ότι η Μαδρίτη έχει χάσει πολύ έδαφος.

Λέγοντας αυτό, νομίζω πως το τέλος είναι αβέβαιο. Νομίζω πως το τέλος, ειδικά για τους Καταλανούς «ελίτ», είναι να πιέσουν την Ισπανία να διαπραγματευτεί, που μπορεί να οδηγήσει σε νέο νομοσχέδιο για την αυτονομία, αλλά όχι την ανεξαρτησία. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί που ψήφισαν την Κυριακή θέλουν πραγματικά την ανεξαρτησία και πίστεψαν ότι η ψήφος τους θα τους την έδινε. Οπότε, αν οι πολιτικοί στη Καταλονία θέλουν να το δουν πιο στρατηγικά και θα μπουν σε μια διαπραγμάτευση, πρέπει να γνωρίζουν ότι πάντα θα υπάρχει κόσμος που δεν θα τους συγχωρέσει για αυτή την προδοσία.
Σκέψου τον κόσμο στην πρώτη γραμμή την Κυριακή. Πήραν ένα μεγάλο ρίσκο και όλοι γνωρίζουμε πως τέτοιες εμπειρίες διαμορφώνουν τον χαρακτήρα μας. Το δημοψήφισμα θα αφήσει το στίγμα του στην Καταλονία. Ο κόσμος θα θυμάται τούτη τη μέρα.