Αδερφική ζήλεια: Τι συμβαίνει όταν έρχεται νέο μέλος στην οικογένεια;

Γράφει η Μαριέττα Μαλτά, Ψυχολόγος και συνεργάτης του doctoranytime.gr

Ο Γιώργος είναι 4 ετών. Έχει έναν μικρότερο κατά 3 χρόνια αδερφό, τον Ορέστη. Οι γονείς είναι προβληματισμένοι από τη συμπεριφορά του Γιώργου προς τον μικρότερο αδερφό του. Θυμώνει, κλωτσάει το κρεβατάκι του αδερφού του, βρίζει, ενώ άλλες φορές απομονώνεται στο δωμάτιό του και δεν ανταποκρίνεται στις εκκλήσεις των γονιών του. Συχνά γίνεται επιθετικός τόσο προς τον Ορέστη, όσο και προς τους γονείς. Τελευταία μάλιστα έχει παρουσιάσει νυκτερινή ενούρηση.

Η έλευση ενός μικρότερου αδερφού στην οικογένεια αποτελεί

συχνά πρόκληση, τόσο για τους γονείς, οι οποίοι έχουν να επαναπροσδιορίσουν και να επαναπροσαρμόσουν τις συνήθειές τους ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός ακόμη παιδιού, όσο όμως και για το πρωτότοκο παιδί, για το οποίο η οικογενειακή πραγματικότητα μοιάζει να μεταβάλλεται ριζικά.

Πώς νιώθει ένα παιδί όταν έρχεται νέο μέλος στο σπίτι;

Το πρωτότοκο παιδί βιώνει την έλευση του νέου μέλους ως απειλή. Μέχρι τη γέννηση του μωρού όλη η φροντίδα και η προσοχή των γονιών ήταν στραμμένη πάνω του. Επομένως, η ενασχόληση των γονιών με ένα άλλο παιδί, μοιάζει να απειλεί τη δική του θέση. «Αφού οι γονείς μου δεν ασχολούνται μόνο μαζί μου, μήπως δεν με αγαπούν πια όσο πριν;» είναι το βασικό ερώτημα που ταλαιπωρεί το παιδί.

Εάν οι γονείς δεν φροντίσουν να δημιουργήσουν μία κατάσταση ισορροπίας ως προς τη φροντίδα και τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού είναι πιθανό το πρωτότοκο να προβεί σε συμπεριφορές, ώστε να ξανακερδίσει τη «χαμένη» αγάπη των γονιών του. Με ποιους τρόπους θα προσπαθήσει να ξανακερδίσει το ενδιαφέρον τους;

Με επιθετικότητα προς το μικρότερο αδερφάκι: «αυτός/ αυτή φταίει για όλα», «Δεν το θέλω εδώ! Να φύγει!» (κλωτσιές, χτυπήματα, σπάσιμο- κλοπή παιχνιδιών, λεκτικά σχόλια, εκδηλώσεις αντιπάθειας)Με παλιμπαιδισμό: «αν κάνω κι εγώ σαν τον αδερφό/ αδερφή μου οι γονείς μου θα με φροντίσουν, όπως φροντίζουν κι εκείνον/ εκείνη» (συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε μικρότερες από την ηλικία του παιδιού π.χ. ενούρηση, νυχτερινή αφύπνιση, αίτημα να τον ντύσουν οι γονείς ενώ το έχει κατακτήσει ήδη κλπ.)Με υπερωριμότητα: «αν φροντίσω κι εγώ τον αδερφό/αδερφή μου όπως οι γονείς μου θα είμαι περισσότερο κοντά τους» (το παιδί γίνεται ένας δεύτερος γονέας παρακολουθώντας και μιμούμενο τη συμπεριφορά της μητέρας και του πατέρα όταν φροντίζουν το αδερφάκι του στην προσπάθειά του να αποσπάσει την προσοχή τους και τα θετικά τους σχόλια)Γιατί αντιδρά έτσι το πρωτότοκο παιδί;

Όλα αυτά αποτελούν αντιδράσεις «ζήλειας» προς το υστερότοκο, που απορρέουν αφενός από την αντικειμενική αίσθηση του παιδιού ότι οι οικογενειακοί ρυθμοί έχουν αλλάξει και αφετέρου από την αντιληπτή αίσθηση ως προς τις αλλαγές της συμπεριφοράς των γονιών του προς το ίδιο το παιδί. Τι σημαίνει αυτό; Ο τρόπος που οι γονείς θα διαχειριστούν τις νέες απαιτήσεις παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο αν το παιδί θα εκλάβει τις φροντίδες προς το μικρότερο αδερφάκι ως έκπτωση στην ενασχόληση με το ίδιο.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να κρατήσουν τις ισορροπίες;

Είναι σημαντικό αρχικά να κατανοήσουν ότι οι αντιδράσεις του πρωτότοκου δεν έχουν στόχο το μικρότερο παιδί, αλλά την προσοχή των γονέων. Το παιδί φοβάται ότι μπαίνει χαμηλότερα στις προτεραιότητες των γονέων. Το κάθε παιδί, όμως, ανάλογα με την ηλικία και την αναπτυξιακή του φάση έχει διαφορετικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, οι γονείς μπορούν να ασχολούνται μαζί του με διαφορετικούς τρόπους απ’ ό,τι με το μικρότερο παιδί, καθώς και να του επισημαίνουν όλα τα διαφορετικά που μπορούν να χαίρονται μαζί του. Για παράδειγμα «Ο αδερφός σου είναι μικρός και γι’αυτό χρειάζεται να τον ταϊζουμε εμείς, εσύ που είσαι μεγαλύτερος μπορείς να τρως στο τραπέζι με κουτάλι και πηρούνι όπως εμείς».

Είναι, επίσης, απαραίτητο όντως να μην μπει σε «δεύτερη προτεραιότητα» το πρωτότοκο. Οι αυξημένες απαιτήσεις του νέου μέλους δεν θα πρέπει να μειώσουν την ενασχόληση με το πρωτότοκο. Εάν για παράδειγμα, το μεγαλύτερο παιδί μπορεί να κάνει ποδήλατο ή να παίζει παιχνίδια με μπάλα, επιτραπέζια κλπ. μπορούν να ασχολούνται μαζί του με αυτούς τους τρόπους.

Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του πατέρα;

Ο ρόλος του πατέρα γίνεται ιδιαίτερα σημαντικός τη στιγμή που η μητέρα συχνά έχει να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο νεογέννητο. Εκείνος μπορεί με τη μεγαλύτερη συμμετοχή του να βοηθήσει και να χαλαρώσει και τη μητέρα, ώστε να φροντίσει όπως πρέπει και το μωρό αλλά και να μην παραμεληθεί το μεγαλύτερο παιδί. Όταν, για παράδειγμα, η μητέρα έχει να ασχοληθεί με το μωρό, πατέρας και μεγαλύτερο παιδί μπορούν να κάνουν κάτι οι δυο τους. Φράσεις όπως «Εσύ που είσαι μεγάλος θα έρθεις μαζί μου να παίξουμε ποδόσφαιρο» προβιβάζουν το πρωτότοκο και μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση των αντιδράσεων ζήλειας και στην υιοθέτηση μωρουδίστικων συμπεριφορών (λέξεις, ενούρηση, άρνηση να ντυθεί ή να πάει τουαλέτα μόνο του).

«Εγώ δεν το θέλω το μωρό!»

Συχνά τα παιδιά λένε «Εγώ δεν το θέλω το μωρό!» Η αγάπη δεν είναι κάτι που μοιράζεται σε κομμάτια. Οι γονείς συνεπώς μπορούν να διαβεβαιώνουν το παιδί ότι εξακολουθεί να έχει όλη τους την αγάπη όπως πριν. Το ότι αποφάσισαν να αποκτήσουν ένα ακόμη παιδί δεν σημαίνει ότι θα μειωθεί η αγάπη τους προς το πρωτότοκο, αλλά ούτε ότι εκείνο είναι υποχρεωμένο να συμπαθεί το αδερφάκι. Αποφάσισαν να αποκτήσουν παιδί για τους ίδιους και όχι για το μεγαλύτερο παιδί. Το να γνωρίζει ότι δεν είναι υποχρεωμένο να αγαπά το μωρό, ανακουφίζει το παιδί και μειώνει την αίσθηση σύγκρισης και απειλής. Μπορούν, λοιπόν, να πουν στο παιδί «Αυτό το μωρό δεν είναι για σένα. Δεν χρειάζεται να το αγαπάς, έχει γονείς όπως κι εσύ». Ανακουφισμένο από την αίσθηση υποχρέωσης, το παιδί μπορεί μετά να πλησιάσει και να αγαπήσει ελεύθερα το αδερφάκι του.

Ο προσωπικός χώρος είναι σημαντικός;

Το ζήτημα του χώρου είναι κάτι που προκύπτει συχνά. Η έλευση του νέου μέλους δεν θα πρέπει να περιορίσει την ελευθερία του μεγαλύτερου παιδιού. Το μικρότερο μπορεί να πειράζει το μεγαλύτερο, να παίρνει τα παιχνίδια του και αυτό να είναι ενοχλητικό. Είναι σημαντικό οι γονείς να εξασφαλίσουν έναν προσωπικό χώρο στο μεγαλύτερο παιδί, όπου μπορεί να έχει τα πράγματά του και να παίζει ανενόχλητο, εξηγώντας του ότι μπορεί μόνο όταν θέλει να παίξει παρέα με το μικρότερο.

Το παιδί άλλες φορές στην προσπάθειά του να μη χάσει την προσοχή των γονιών του οικειοποιείται το μωρό μιμούμενο τη συμπεριφορά τους απέναντί του. Θέλοντας να κάνει ό,τι κάνουν εκείνοι για να κερδίσει την προσοχή τους μπορεί να αρχίσει να φέρεται φροντιστικά απέναντι στο αδερφάκι του σαν ένας μικρός μπαμπάς ή μια μικρή μαμά. Το παιδί θαυμάζει ό,τι θαυμάζουν οι γονείς του, αν, λοιπόν, οι γονείς θαυμάζουν το μωρό, το ίδιο μπορεί να κάνει και το παιδί. Ο κίνδυνος είναι το παιδί να ξεφύγει από την κανονική του πορεία και να ωριμάσει βιαστικά.

Σ’αυτή την περίπτωση οι γονείς θα πρέπει να ευνοούν την παρέα του παιδιού με συνομηλίκους του και την ενασχόληση μαζί του σε δραστηριότητες που αντιστοιχούν στην ηλικία του. Να του επισημαίνουν ότι η φροντίδα του μωρού είναι δική τους δουλειά και σε μερικές περιπτώσεις αν κρίνουν ότι η διάθεσή του να φροντίσει είναι στα πλαίσια του πλησιάσματος και της ανάπτυξης οικειότητας με το αδερφάκι να το επιτρέπουν, λέγοντας: «Εντάξει αυτή τη φορά σου το επιτρέπω», ενισχύοντας άλλους τρόπους να αλληλεπιδράσει μαζί του (π.χ. αγκαλιά, παιχνίδια, τραγούδια).

Για το παιδί τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του είναι οι γονείς του. Οι γονείς είναι γι’ αυτό τα πρόσωπα που εξασφαλίζουν την υλική και συναισθηματική του επιβίωση. Εξαρτάται απόλυτα από εκείνους. Τους θαυμάζει και ο λόγος και η συμπεριφορά τους είναι για το παιδί κριτήριο για την ταυτότητα και την αυτοεκτίμησή του. Για το λόγο αυτό, οι αντιδράσεις ζήλειας δεν είναι παρά μία αγωνιώδης αναζήτηση απάντησης στο κατά πόσο εξακολουθεί να έχει τη θέση του στη ζωή και την καρδιά τους. Όσο οι γονείς παραμένουν κοντά του και διασφαλίζουν και διαβεβαιώνουν το παιδί για τη θέση του και την παρουσία τους, η αγωνία του θα μειώνεται και θα διευκολύνεται η συνάντηση των αδερφών επί ίσοις όροις.