Ενεργός πολίτης: πηγή νομιμότητας…

Η πολιτική, καταξιωμένη ή αμφισβητούμενη, λιβανιζόμενη ή λοιδορούμενη, είναι η ζώσα και διαρκής πραγματικότητα η οποία διαχέεται και καθορίζει όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, τόσο στον ατομικό όσο και στο δημόσιο, κυρίως, βίο.

Ο ρόλος της πολιτικής (και των πολιτικών) αρχίζει από τη στιγμή που ο άνθρωπος συγκρότησε ομάδα, στο εσωτερικό της οποίας χρειάστηκε να βρει τρόπους να συνυπάρξει με τον Άλλο. Με τον τρόπο αυτό θέλησε να γεφυρώσει τα ατομικά του δικαιώματα με εκείνα της ομάδας, τα οποία, όπως είναι φυσικό, δεν ήταν ταυτόσημα με τα δικά του. Έτσι βρέθηκε ανάμεσα

στις συμπληγάδες που συγκροτούν τα συμφέροντα των ατόμων από τη μια πλευρά, με εκείνα των κοινοτήτων στις οποίες αυτά ανήκουν, από την άλλη.

Η γεφύρωση δεν αποδείχτηκε εύκολη, γιατί τα άτομα εξ ορισμού επιζητούν την ελευθερία των επιλογών τους. Η κοινωνία τούς επιβάλλει την τάξη, τα άτομα διεκδικούν το δικαίωμα, η κοινωνία για να επιζήσει απαιτεί την υποχρέωση. Άλλωστε, δεν υπάρχει ηθική χωρίς υποχρεώσεις, νόμος χωρίς τιμωρία, ειρήνη χωρίς σύνορα.

Από δω αρχίζει το πρόβλημα και μαζί μ’ αυτό και η πολιτική. Η πολιτική καταλήγει να είναι η διαχείριση του επιθυμητού, αλλά ενός επιθυμητού που παραμένει αβέβαιο. Από την άλλη μεριά, πολιτική συμπεριφορά σημαίνει να ενδιαφερόμαστε για ό, τι δεν είναι προφανές πως μας ενδιαφέρει, μέχρι που έρχεται μια μέρα και ανακαλύπτουμε ότι τελικά μας ενδιαφέρει, γιατί μας αφορά.

Ο τελικός στόχος της πολιτικής πρέπει να είναι μια κοινωνία με συνοχή, λιγότερες ανισότητες και αλληλεγγύη, δηλαδή μια ουσιαστική δημοκρατία. Μια τέτοια προοπτική όμως απαιτεί ενεργούς πολίτες.

Η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά δεν είναι δικαίωμα, είναι υποχρέωση χωρίς την οποία η δημοκρατία ακυρώνεται. Και θα πρέπει να συμμετέχει ισότιμα, τόσο ως προς την άσκηση των δικαιωμάτων του, όσο και ως προς την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του. Είναι πάντα επίκαιρος ο λόγος του Θουκυδίδη: εκείνον που δεν συμμετέχει στα κοινά τον θεωρούμε όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο πολίτη (ουκ απράγμονα, αλλ’ αχρείον ).

Ο πληθυσμός μιας χώρας είναι το σύνολο των ανθρώπων που ζει σ’ αυτή. Σε αντίθεση με τον πληθυσμό, ο όρος λαός δηλώνει τη σύνοδο των πολιτών της. Κατά το R. Debray: «ο πληθυσμός είναι φωτογραφία, ο λαός είναι ταινία, διαθέτει δυναμική, ιστορία, σασπένς. Ο λαός δεν επιμερίζεται, είναι το σύνολο του έθνους». Έθνος συνεπώς σημαίνει κοινότητα πολιτών, όχι αποκλειστικά φυλή.

Η αναγκαστική και αυτόματη ένταξη ενός νέου ατόμου στην κοινωνία των πολιτών παραπέμπει περισσότερο στην έννοια της φυλής. Αντίθετα, η εθελουσία συμμετοχή προϋποθέτει ένα συμβόλαιο, και το συμβόλαιο απαιτεί την υπογραφή των συμβαλλομένων μερών.

Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία που βιώνει τα προβλήματα της εποχής της, το συμβόλαιο της συμμετοχής ενός ατόμου στους θεσμούς της ελληνικής πολιτείας δεν μπορεί να παραβλέψει ένα καίριο πρόβλημα: τους μετανάστες.

Η μετανάστευση αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της εποχής μας, τόσο για την ΕΕ όσο και για τη χώρα μας. Πρέπει να σημειωθεί ότι πάντα η μετανάστευση συνέβαλε τόσο στην κάλυψη αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και στην ποικιλότητα που τροφοδοτούσε τη δημοκρατία.

Ο μετανάστης στη χώρα μας, όπως και στις χώρες της ΕΕ, απολαμβάνει κοινωνικά και αστικά δικαιώματα. Το δικαίωμα, όμως, να συμμετέχει στη ζωή των θεσμών, το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στο κοινοβούλιο ή της απονομής δικαιοσύνης «εξ ονόματος, π.χ., του ελληνικού λαού» είναι μια ολότελα διαφορετική υπόθεση. Τα πολιτικά δικαιώματα, παντού, απαιτούν ορισμένες προϋποθέσεις.

Η υποδοχή των μεταναστών είναι δύσκολη υπόθεση, γεννά χωρίς να το καταλάβουμε κοινωνία διακρίσεων. Το δικαίωμα στη διαφορά είναι προφανές, αλλά όταν αρχίζεις από το δικαίωμα στη διαφορά καταλήγεις στη διαφορά των δικαιωμάτων! Η μη πολιτική ένταξη εκείνων που πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στην καταστροφή και τις δύο πλευρές…

Οδηγούμαστε προς μια κοινωνία εγωιστική και αδιάφορη…Το επίθετο «πολιτικός» έχει καταντήσει να χρησιμοποιείται για όλες τις περιπτώσεις, με αποτέλεσμα το ουσιαστικό «πολίτης» να χάνει την ουσία του.

Ο πολίτης δεν είναι ο κάτοικος της πόλης, είναι αυτός που συμμετέχει με τη θέλησή του στη ζωή της πόλης και συμβάλλει στην τόνωση των δημοκρατικών θεσμών. Άλλωστε, δημοκρατία σημαίνει πολλή Ιστορία, λίγο δόγμα, αλλά πάνω απ’ όλα είναι τρόπος ύπαρξης, και μία δημοκρατική χώρα πρέπει να βασίζει την ύπαρξή της στον ενεργό πολίτη, την πηγή νομιμότητας!

Ο. Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

E-mail: [email protected]