Πόση δημοκρατία αξίζουμε;

του Αριστείδη Αποστόλου ([email protected])

Οι πρόσφατες αυθαίρετες αποφάσεις της κυβέρνησης, από την επιστράτευση των καθηγητών ως το κλείσιμο της ΕΡΤ, δημιουργούν εύλογα ερωτήματα για τη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, ρίχνοντας… νερό στον μύλο των αμφισβητιών της.

Γεγονός είναι πως μπορεί κάποιος να βρει πολλά επιχειρήματα που να αποδεικνύουν την κακή εφαρμογή της δημοκρατίας στην Ελλάδα.

Ένα από τα κυρίαρχα ζητήματα είναι η έλλειψη διάκρισης των εξουσιών –μία απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή δημοκρατικού πολιτεύματος– καθώς η κυβέρνηση έχει «καταφέρει» να συγκεντρώσει και τις τρεις εξουσίες (δικαστική-νομοθετική-εκτελεστική). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως μόνο η Ολομέλεια του Κοινοβουλίου μπορεί να στείλει στη δικαιοσύνη έναν βουλευτή που έχει παραβιάσει τον νόμο. Και το παραπάνω είναι μόνο ένα από πολλαπλά (μικρά και μεγάλα) προβλήματα που υπάρχουν στην σημερινή ελληνική δημοκρατία.

Ωστόσο, ανάγοντας το ζήτημα σε πιο πρωταρχική βάση, η εφαρμογή ενός δημοκρατικού πολιτεύματος προϋποθέτει την ανάλογη παιδεία των πολιτών του. Στον περίφημο «Επιτάφιο» του Περικλή, τα εύσημα παίρνουν οι πολίτες, επειδή είναι αυτοί που διαμορφώνουν την πόλη της Αθήνας, για την οποία ήταν περήφανοι όλοι. Πιο απλά, οι πολίτες ήταν αυτοί που διαφύλασσαν και προάσπιζαν τη δημοκρατία, δίνοντας αίγλη και δόξα στην πόλη τους. Κάνοντας αναγωγή στο σήμερα, πόσοι από τους σύγχρονους Έλληνες ασχολούνται υπεύθυνα με τα κοινά και έχουν την παιδεία για την καλλιέργεια να υπηρετήσουν το κράτος με αρχές και συνέπεια; Πολύ περισσότερο, όταν τα «πρότυπα» δημοκρατίας, όπως είναι οι βουλευτές, διαπληκτίζονται συχνά μεταξύ τους (ενίοτε με υβριστικό τρόπο), αδυνατώντας να διεξάγουν έναν υποτυπώδες διάλογο.

Τέλος, εάν το ερώτημα τεθεί ακόμα πιο βαθιά, αποκτά άλλη διάσταση: είναι η έμμεση δημοκρατία (το σύστημα που ισχύει και στην Ελλάδα), μία πραγματική δημοκρατία; Σύμφωνα με τον φιλόσοφο του διαφωτισμού, Ζαν Ζακ Ρουσσό, η απάντηση είναι αρνητική. Δεν μπορείς να παρεμβάλεις κανέναν «ενδιάμεσο» (εκπρόσωπο, βουλευτή ή άλλο) μεταξύ της δικής σου άποψης σε ένα θέμα, σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Την άποψη του Ρουσσό έχουν συμμεριστεί και πιο σύγχρονοι στοχαστές, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Συνεπώς, το μνημόνιο δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα το υιοθετούσε η Ελλάδα, εάν υπήρχε κάποιο δημοψήφισμα, όπου θα αποφάσιζε πραγματικά ο λαός, όπως αρμόζει σε μία δημοκρατία. Ταυτόχρονα το ζήτημα αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις καθώς συνήθως οι προεκλογικές εξαγγελίες (οι λόγοι, δηλαδή, για τους οποίους ψηφίζεται ένα κόμμα) δεν συνάδουν καθόλου με το μετέπειτα κυβερνητικό έργο. Πιο απλά, οι πολιτικοί, άλλα υπόσχονται πριν τις εκλογές και άλλα εφαρμόζουν όταν εκλεγούν, επιτείνοντας το πρόβλημα της απόστασης μεταξύ της επιθυμίας του λαού και των επιδιώξεων της κάθε κυβέρνησης.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται διαμορφώνεται ως εξής: Μπορεί να εφαρμοστεί άμεση δημοκρατία στην Ελλάδα; Πρακτικά ίσως, καθώς υπάρχουν εργαλεία όπως το Διαδίκτυο που μπορούν να τη στηρίξουν. Ουσιαστικά, όμως όχι, καθώς η δημοκρατία προϋποθέτει την ανάλογη παιδεία των πολιτών –και αυτή, όχι μόνο δεν υπάρχει, αλλά εκφυλίζεται περαιτέρω με το πέρασμα του χρόνου.