Η ψυχική μας υγεία σε «κρίση-μους» καιρούς

Attikipress.gr |Ηλεκτρονική ενημέρωση.

Της Κωνσταντίνας Γιαννακοπούλου

Στο τοπίο της κλιμακούμενης οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών στη χώρα μας, με τη ραγδαία αύξηση των ποσοστών ανεργίας και τη διάχυτη εργασιακή ανασφάλεια, το θέμα των συνεπειών της ανεργίας προβάλλει επιτακτικά στο προσκήνιο, καθώς αφορά μια ολοένα αυξανόμενη μερίδα του πληθυσμού.

Η ψυχική υγεία των Ελλήνων ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί. Το καταμαρτυρούν οι επιστημονικές έρευνες. Οι δείκτες της οικονομίας

είναι εξίσου απογοητευτικοί με τους δείκτες ψυχικής υγείας. Κρίσεις πανικού, άγχος, κατάθλιψη, νευρικότητα, αϋπνίες είναι μόνο μερικά από τα επακόλουθα της οικονομικής δυσχέρειας που έχει πλήξει την ζωή των Ελλήνων. Δύο κορυφαίοι ψυχίατροι μιλούν στην «Αlpha freepress» αναλύοντας πώς η φθίνουσα οικονομική πορεία της χώρας σημάδεψε την ψυχική υγεία των πολιτών της.

Βιώνουμε την «επόμενη μέρα» μιας κρίσης που δεν ξεπεράστηκε ποτέ

Η κα Μαρίνα Οικονόμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονική συνεργάτης στο ΕΠΙΨΥ, τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει τις έρευνές της στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία του ελληνικού πληθυσμού.

«Σήμερα, μετά από σχεδόν οχτώ χρόνια οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα, ο όρος “κρίση” τείνει πλέον να χάσει το νόημά του, το νόημα μιας μάλλον προσωρινής διατάραξης ή αποσταθεροποίησης των πραγμάτων. Για την ελληνική πραγματικότητα, ο όρος “κρίση” έχει γίνει σχεδόν ταυτόσημος με την εκτεταμένη οικονομική δυσπραγία, τη φτωχοποίηση ενός σημαντικότατου μέρους του πληθυσμού, καθώς και -κάτι που γίνεται όλο και πιο προφανές- τη συρρίκνωση μιας οικονομίας που δεν αναμένεται πια να ανακάμψει στα προηγούμενα επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας. Είναι πια σαφές ότι η ραγδαία οικονομική μεταβολή που βίωσε η χώρα ακολουθεί την πορεία μιας ολοένα επιδεινούμενης κατάστασης, πολλές από τις συνέπειες της οποίας προοιωνίζεται ότι θα έχουν μάλλον μόνιμο χαρακτήρα.

Έτσι, φαίνεται ότι έχουμε περάσει στην “επόμενη μέρα” της κρίσης, μιας κρίσης που όμως δεν ξεπεράστηκε ποτέ. Αυτή η “επόμενη μέρα”, με διάχυτο το αίσθημα του αναπόδραστου και της απώλειας ελέγχου της κατάστασης, φέρει ίσως ακόμα ζοφερότερες επιπτώσεις για την ψυχική υγεία», επισημαίνει η κα Οικονόμου.

Όταν η οικονομία φθίνει, η ψυχική νοσηρότητα κλιμακώνεται

Όπως σημειώνει η κα Οικονόμου, «Οι πολλαπλές απώλειες -οικονομικές και μη- που συνεπάγεται η ανεργία προκαλούν ρωγμές στον τρόπο που το άτομο προσλαμβάνει την κοινωνική ταυτότητά του, πλήττοντας την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμησή του, υπονομεύουν το αίσθημα του σκοπού αλλά και του ελέγχου στη ζωή του, διαβρώνουν τις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις του. Μέσα από αυτούς τους μηχανισμούς, η απώλεια της εργασίας αποτελεί μια δυνητικά σημαντική στρεσογόνο συνθήκη και ως τέτοια εμπλέκεται στην εκδήλωση ή την έκβαση κοινών ψυχιατρικών διαταραχών, αλλά και αποτελεί εκλυτικό παράγοντα σοβαρότερων ψυχικών νόσων. Χαρακτηριστικά, μετα-ανάλυση των Paul & Moser (2009) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο μέσος όρος των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας είναι διπλάσιος μεταξύ των ανέργων».

Οικονομική κρίση, κατάθλιψη και αυτοκτονικότητα

Οι απότομες μεταβολές, οι προσωπικές ματαιώσεις και οι απώλειες, υλικές και μη, άλλαξαν βίαια όλο το φάσμα της ζωής μας. «Ήδη από τα πρώτα χρόνια της οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα, οι μελετητές έκρουσαν τον “κώδωνα του κινδύνου”, καθώς τα ποσοστά επικράτησης της κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό άρχισαν να σημειώνουν ανοδική πορεία. Η σημαντική έξαρση των αυτοκτονιών, ιδίως κατά την πρώτη περίπου διετία της κρίσης ήρθε να επιβεβαιώσει τον καταλυτικό ψυχικό αντίκτυπό της. Σε αυτή την πρώτη περίοδο θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για ένα μαζικό “σοκ” εξαιτίας της ραγδαίας και απροσδόκητης ανατροπής των οικονομικών συνθηκών, το οποίο έδωσε τη θέση του σε ένα συλλογικό “πένθος”, τόσο για τις υλικές, πραγματικές απώλειες σε αγαθά και σε βιοτικό επίπεδο, όσο και για τις συμβολικές απώλειες, όπως τις σχετιζόμενες με την εθνική ταυτότητα, το κοινωνικό status, αλλά και πολύ περισσότερο, τη ματαίωση των προοπτικών για το μέλλον», υπογραμμίζει η κα Οικονόμου.

Η «εθνική» κατάθλιψη µε αριθµούς

Σειρά επιδημιολογικών μελετών του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) έδειξαν συνεχή αυξητική τάση της μείζονος κατάθλιψης, καθώς και τη σύνδεση της αύξησης αυτής με κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές σχετιζόμενες με την κρίση. Όπως μας αναλύει η επιστημονική συνεργάτης του ΕΠΙΨΥ, «Συγκεκριμένα, η μηνιαία επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό, από το ποσοστό του 3,3% όπου ήταν το 2008, πριν γίνουν αισθητές οι συνέπειες της κρίσης, βρέθηκε να κλιμακώνεται σε 6,8% το 2009, 8,2% το 2011 και 12,3% το 2013. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι όσο η κρίση παρατείνεται και βαθαίνει, η ψυχική υγεία στην Ελλάδα επιδεινώνεται περαιτέρω, υποδεικνύοντας πως η συσσώρευση ψυχοπιεστικών παραγόντων είναι αυτή που σε βάθος χρόνου εγκυμονεί ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους για τους οικονομικά πληγέντες πληθυσμούς. Αντίστοιχα, τα ποσοστά του αυτοκτονικού ιδεασμού, που κυμαίνονταν στο 2,4% το 2008, αυξήθηκαν σε 5,2% το 2009 και 6,7% το 2011, για να υποχωρήσουν στα προ κρίσης επίπεδα του 2,6% το 2013».

Άνδρες μέσης ηλικίας τα πρώτα «θύματα» της κρίσης

Το οικογενειακό μοντέλο στην χώρα μας θέλει τον άνδρα ισχυρό, να σηκώνει τα οικονομικά βάρη της οικογένειας και να είναι ο στυλοβάτης του σπιτιού. Η εργασία, λοιπόν, φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στο κοινωνικό status των ανδρών, τον ρόλο που διαδραματίζουν μέσα στην οικογένεια, αλλά και την εικόνα που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Κατά την περίοδο της κρίσης, οι αυτοκτονίες στους άνδρες αυξήθηκαν κατά 28,5%. Όπως μας εξηγεί ο κ. Παύλος Σακκάς Καθηγητής Ψυχιατρικής της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, «Τα τελευταία χρόνια, από τότε που η χώρα μας μπήκε στην κρίση, παρατηρήθηκε αύξηση της κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών και μάλιστα σε ομάδες πληθυσμών που δεν ήταν και τόσο αναμενόμενο. Μέχρι τότε η κατάθλιψη και το άγχος ήταν διπλάσια στις γυναίκες, ιδίως σε εκείνες που βρίσκονταν στην εμμηνόπαυση για λόγους καθαρά βιολογικούς και ορμονικούς. Με την οικονομική ύφεση η κατάθλιψη “χτύπησε” πρωτίστως τους άνδρες μέσης ηλικίας. Οι πρώτοι που επλήγησαν ήταν τα στελέχη των επιχειρήσεων που άρχισαν να χάνουν τις δουλειές τους και κατάλαβαν ότι δεν υπάρχει “φως” πουθενά. Ακόμα κι αν υπήρχε κάποια θέση εργασίας, κανείς den ήθελε να προσλάβει κάποιον που είχε περάσει τα 50, θα προτιμούσαν κάποιο νεότερο. Έτσι αυτοί οι άνδρες βρέθηκαν σε αδιέξοδο και το βάρος της οικονομικής ευθύνης της οικογένειάς τους έγινε ασήκωτο. Υπήρξαν περιπτώσεις ανθρώπων που έχασαν τις δουλειές τους, αλλά δεν τολμούσαν να το πουν στην οικογένειά τους. Σηκώνονταν το πρωί, ντύνονταν και πήγαιναν σε ένα πάρκο μέχρι να περάσουν οι ώρες που υποτίθεται ότι δούλευαν για να επιστρέψουν στο σπίτι».

Οι 30αρηδες σταμάτησαν τη ζωή τους πριν καν ξεκινήσουν

Σύμφωνα με τον κ. Σακκά, η δεύτερη πληθυσμιακή ομάδα που υπέστη τεράστιο σοκ λόγω κρίσης ήταν οι τριαντάρηδες που ένιωσαν ότι τους κλέβουν το μέλλον τους. Νέοι που είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους, μόλις είχαν βγει στην αγορά εργασίας και είχαν ξεκινήσει να δουλεύουν και να δημιουργούν, έχασαν τις δουλειές τους.

Συνταξιούχοι σε απόγνωση

Από την οικονομική λαίλαπα δεν γλύτωσαν ούτε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας που αναγκάστηκαν να βγουν σε πρόωρη σύνταξη και μάλιστα μειωμένη, υποστηρίζει ο γνωστός ψυχίατρος. «Εκείνοι άρχισαν να νιώθουν τύψεις και ενοχές που δεν μπορούσαν να βοηθήσουν οικονομικά τα άνεργα παιδιά τους».

Νέοι χωρίς ελπίδα

Η τελευταία ομάδα που επλήγη ήταν αυτή των εικοσάρηδων, καθώς εκείνοι είχαν ακόμα υποστήριξη και βρίσκονταν κάτω από την σκέπη της οικογένειας. «Αυτά τα παιδιά, που μόλις είχαν ξεκινήσει τις σπουδές τους, διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει μέλλον στην αγορά εργασίας και όταν θα έπαιρναν το πτυχίο τους τα περίμενε η ανεργία».

Στον πόλεμο δεν υπάρχει κατάθλιψη

Όπως αναφέρει και στο βιβλίο του «Η Ψυχιατρική αλλιώς» ο κ. Σακκάς, στον πόλεμο και στην Κατοχή δεν υπήρχε κατάθλιψη: «Η απογοήτευση ξεκινά όταν κάποιος αρχίζει να σκέφτεται πως εκείνος φταίει για την κατάστασή του και πως έχει ατομική ευθύνη. Αυτό που λέω στους ασθενείς μου και είναι σημαντικό να κατανοήσουν είναι πως δεν μπορούσαν να προβλέψουν αυτό που θα συνέβαινε, δεν είναι δικό τους λάθος. Δεν έχει κανένα νόημα το “αυτομαστίγωμα”. Είναι κάτι που ήρθε από έξω, όπως ένας πόλεμος. Kανείς σε ένα πόλεμο δεν παθαίνει κατάθλιψη ακόμα και αν γκρεμιστεί το σπίτι του, το μόνο που θα σκεφτεί είναι “ευτυχώς που βγήκα ζωντανός”, θα κοιτάξει μπροστά, θα συνεχίσει τη ζωή του και θα πάψει να κλαίει γι’ αυτά που έχασε».

Το άρθρο Η ψυχική μας υγεία σε «κρίση-μους» καιρούς εμφανίστηκε πρώτα στο Alphafreepress.gr.