Σχιστολιθικό αέριο και πετρέλαιο: Παρόν και μέλλον

Ένα παράλληλο γεγονός με την αλματώδη πορεία των τιμών του πετρελαίου την προηγούμενη δεκαετία και μέχρι το 2015 ήταν η λεγόμενη «επανάσταση του fracking» ή αλλιώς η «επανάσταση του σχιστόλιθικού αερίου και πετρελαίου (shale gas &oil)» στον τομέα των μη-συμβατικών πηγών ενέργειας υδρογονανθράκων.

Με ηγέτιδα χώρα τις ΗΠΑ

με βαθιά παράδοση στην βιομηχανία του πετρελαίου, η «επανάσταση» του σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου προσομοιάζει ως γεγονός με την ίδρυση του ΟΠΕΚ την δεκαετία το ’60. Στις μέρες μας βιώνουμε τις τεχνολογικές, οικονομικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις της εξέλιξης αυτής σε παγκόσμια κλίμακα και αξίζει να υπογραμμίσουμε πως ο τομέας της Ενέργειας και οι πλανητικές ενεργειακές ισορροπίες δεν θα είναι ποτέ ξανά οι ίδιες.

Προ δεκαετίας ελάχιστοι πίστευαν πως είναι τεχνικώς εφικτή η αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων. Ωστόσο, η κατακόρυφη πτώση των τιμών του πετρελαίου την διετία 2014-2016 έβαλε φρένο σε μια σειρά από εικασίες και παραφιλολογίες γύρω από το «μύθο» των σχιστολιθικών υδρογονανθράκων. Ο κλάδος στις ΗΠΑ μετρά απώλειες δις εκατομμυρίων δολαρίων, πάνω από τις μισές εταιρείες έχουν κηρύξει πτώχευση και οι εναπομείνασες δραματική μείωση της παραγωγής τους. Τι συνέβαλε όμως σε αυτήν την «επανάσταση»; Τι προεκτάσεις έχει έως σήμερα; Βιώνουμε την κατάρρευση ενός ακόμα «επαναστατικού μύθου»;

Η μέθοδος γεώτρησης «fracking»

Με τον όρο fracking/hydraulic fracturing (υδραυλική ρωγμάτωση) περιγράφεται η καινοτόμος μηχανολογική μέθοδος εξόρυξης και άντλησης του φ/α και του πετρελαίου που συνδυάζει τεχνικές (ακτινικής-οριζόντιας) γεώτρησης με την χρήση υπερπεπιεσμένου ύδατος και ισχυρών διαβρωτικών χημικών στο χώρο συγκέντρωσης των υδρογονανθράκων (source rock) που βρίσκονται σε στέρεα μορφή (ιζηματογενή σχιστολιθικά πετρώματα).

Η τεχνική αυτή πολυεπίπεδου θρυμματισμού των πετρωμάτων επέτρεψε τον απεγκλωβισμό του φ/α και πετρελαίου καθιστώντας τα απολήψιμα προς πετροχημική διύλιση και επεξεργασία.

Με την πρακτική αυτή που προκαλεί μικρές τεχνητές σεισμικές δονήσεις τις τάξεως των 2 ρίχτερ επιτρέπεται η διύλιση των στερεών υδρογονανθράκων από τις οπές των πολλαπλών φρεάτων (wells) που κατασκευάζονται με την χρήση γεωτρύπανων (drilling rigs) στο έδαφος σε μικρές αποστάσεις το ένα από το άλλο και για σύντομο χρονικό διάστημα λόγω γρήγορης εξάντλησης .
Πέρα από την παρουσία κοιτάσματος (που έχει εξίσου τις ίδιες ιδιομορφίες με το συμβατικό πετρέλαιο και φ/α) και τις τεχνολογικές ιδιαιτερότητες, η μέθοδος fracking απαιτεί την παρουσία μεγάλου όγκου ποσοτήτων νερού πέριξ των γεωτρήσεων και σημαντικές εκτάσεις γης που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από αστικά περιβάλλοντα.

Ιδιοκτησιακό καθεστώς-Περιβάλλον-Κοινωνία

Ένας άλλος εξίσου αποτρεπτικός παράγοντας για άλλες περιοχές του πλανήτη είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς στις ΗΠΑ καθώς ιδιοκτήτης του υπεδάφους μπορεί να είναι ιδιώτης και όχι αποκλειστικά το κράτος όπως ισχύει π.χ σε Ευρώπη και Ρωσία.

Εκτός από τον Καναδά και την Κίνα που πληρούν τις παραπάνω τεχνικές προϋποθέσεις και ήδη παράγουν, είναι ελάχιστες οι χώρες (Πολωνία, Αργεντινή, Αλγερία, Αυστραλία κ.ο.κ ) που δυνητικά μπορούν να επενδύσουν αξιοσημείωτα στον τομέα αυτό ακολουθώντας το αμερικανικό πρότυπο.

Φόβοι για περιβαλλοντικές και κοινωνικές αναταράξεις όπως η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα από τα χημικά και η διασάλευση του περιβάλλοντος από τις πρόκληση μικροσεισμών και κοινωνικών ανισορροπιών προκαλούν εξίσου προβλήματα νομιμοποίησης και προώθησης του κλάδου.

Οικονομική διάσταση ΗΠΑ της επανάστασης του σχιστόλιθου

Το σχιστολιθικό αέριο δεν είναι καινούργια ανακάλυψη. Εδώ και ένα αιώνα πριν στα Απαλάχια Όρη και στο Ιλινόις των ΗΠΑ εξορύσσεται. Όμως, ήταν η τεχνολογία που συνέδραμε καταλυτικά στην επιτυχημένη εκμετάλλευση κοιτασμάτων που κατά το παρελθόν θεωρούνταν μη διάτρητα και ως εκ τούτου μη οικονομικώς εμπορεύσιμα.

Με υψηλές τιμές πετρελαίου άνω των $100 το βαρέλι και με το φ/α να ακολουθεί το ράλι τιμών στο αργό, κυρίως Αμερικανικές ιδιωτικές εταιρείες επένδυσαν στην παραγωγή σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας και εντεύθεν. Την περίοδο 2002-2006 ανακαλύφθηκαν τεράστια αποθέματα σχιστολιθικού φ/α και πετρελαίου εμπορικά αξιοποιήσιμα στις ΗΠΑ.

Σε βάθος πενταετίας (2010-2015) ήταν τόσο αλματώδης η παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ από σχιστόλιθο που άγγιξε τα επίπεδα τις δεκαετίας του ΄70 κοντά στα 10 εκατ. βαρέλια ημερησίως. Η φρενίτιδα του σχιστόλιθου είχε σαν αποτέλεσμα ολόκληρες περιοχές στην Βόρεια Ντακότα, την Δυτική Βιρτζίνια, το Οχάιο, Νότιο Τέξας κ.α εν μία νυκτί από χωρία να μετατραπούν σε πόλεις και χιλιάδες Αμερικανοί πολίτες συνέρρεαν από όλες τις πολιτείες για να εργοδοτηθούν με ωρομίσθια των $20-25. Το ποσοστό της συνεισφοράς από την σχιστολιθική ενέργεια στο αμερικάνικο ΑΕΠ ανήλθε από το 0,6% το 1999 στο 1,6% το 2011 με αυξανόμενη τάση και καλύπτοντας κοντά στο 30% της συνολικής αμερικανικής παραγωγής σε φ/α στο ζενίθ της παραγωγής.

Το Power game μεταξύ συμβατικών και μη ενεργειακών πηγών

Οι ΗΠΑ εν μέσω οικονομικής ύφεσης και γεωπολιτικών εξελίξεων σε Μέση Ανατολή, Συρία και Ουκρανία κατάφεραν με την «επανάσταση του σχιστόλιθου» να επαναπροσδιορίσουν την ενεργειακή σκακιέρα. Στον αντίποδα, η πτώση της παγκόσμια ζήτησης πετρελαίου συνδυάστηκε και από τις άμεσες αντιδράσεις κυρίως των χωρών του ΟΠΕΚ στην προσπάθεια των ΗΠΑ να μπουν δυναμικά στον διαμοιρασμό της ενεργειακής «πίτας» που οδήγησαν στην πτώση των τιμών.

Με την τιμή στα $30-50 το βαρέλι καμία αμερικανική επένδυση στον σχιστολιθικό κλάδο δεν είναι βιώσιμη και όλοι οι διεθνείς ανταγωνιστές είχαν κάθε λόγο να καταστρέψουν την εκκολαπτόμενη αμερικανική πρωτοβουλία.

Σε αντίθεση με τις προβλέψεις που μιλούσαν για πλήρη απεξάρτηση των ΗΠΑ από εισαγωγές πετρελαίου, ενεργειακή αυτάρκεια και αυτοτέλεια, την τελευταία διετία παρακολουθούμε ένα power game για γερούς λύτες. Η Σαουδική Αραβία όπως και οι άλλες συμβατικές πετρελαιοπαραγωγωγικές χώρες λόγω άμεσης διασύνδεσης των οικονομιών τους με τις ενεργειακές εξαγωγές, όχι μόνο δεν πάγωσαν την παραγωγή αλλά επέτρεψαν την μείωση των εσόδων τους (με τα αποθεματικά τους και τις οικονομίες τους να κινδυνεύουν) διαφυλάττοντας έτσι τα κεκτημένα τους και αποκλείοντας τους Αμερικάνους από ένα «νέο Ελ-Ντοράντο».

Η πραγματικότητα είναι πως με την πτώση των τιμών του πετρελαίου μόνοι ζημιωμένοι είναι οι υπόλοιποι ενεργειακοί παίκτες και σίγουρα οι ιδιωτικές αμερικανικές εταιρείες. Είναι σαφές πως οι χώρες του Κόλπου, η Ρωσία και το Ιράν επιθυμούν μια αύξηση των τιμών όπως και οι αμερικανικές εταιρείες του κλάδου.

Όμως με την υπάρχουσα κατάσταση και με την τεχνολογία του «fracking» να αποτελεί πραγματικότητα και να βελτιώνεται ουδείς γνωρίζει την πορεία των παγκόσμιων ενεργειακών ισορροπιών στον 21ο αι. και τι θα φέρει η αμερικανική ενεργειακή «επανάσταση» σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ο Ιωακείμ Δ. Αμπαρτζίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Παν. Λευκωσίας σε ζητήματα Ενεργειακής Ασφάλειας και Διπλωματίας με μεταπτυχιακές σπουδές σε Ισραήλ και Τουρκία