Η λογοτεχνία και οι περιβαλλοντικές προκλήσεις

Ποια η σχέση της λογοτεχνίας με το περιβάλλον; Κατά πόσο επηρεάζεται η πεζογραφία από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κοινωνία; Με αφετηρία αυτά τα ερωτήματα οι συγγραφείς Μάκης Μοδινός και Γιώργος Ζαρκαδάκης εξέφρασαν τις απόψεις τους και τις εμπειρίες τους από βιβλία δικά τους και άλλων συγγραφέων στην εκδήλωση με τίτλο "Όταν η πεζογραφία στοχάζεται πάνω στις περιβαλλοντικές προκλήσεις του καιρού μας" στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

"Από την αναγέννηση και μετά, ο άνθρωπος ζει με την πεποίθηση ότι μπορεί να τιθασεύσει τη φύση, ότι είναι ανώτερός της. Εκεί στηρίχθηκε και η έννοια και η πρακτική της 'ανάπτυξης'. Η ανάπτυξη όμως έφερε και υποανάπτυξη, νέα φτώχεια, ανισότητες και μαζί τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Από το 1972 αναπτύσσεται το οικολογικό κίνημα, όταν πια γίνονται αισθητά γεγονότα όπως η ρύπανση των νερών, του εδάφους, της ατμόσφαιρας. Αρχίζει η κριτική για την εξαφάνιση των ειδών, της καταστροφής των οικοσυστημάτων και της αντίληψης ότι η φύση είναι ένα αξιοποίησιμο αγαθό", επισημαίνει ο Μάκης Μοδινός. Τέτοιες σκέψεις και προβληματισμοί περνάνε και στη λογοτεχνία.

Η κλασική λογοτεχνία του 19ου αιώνα περιέγραφε τη φύση ως κάτι όμορφο ή άγριο, ενώ στο μοντερνισμό η φύση εξοβελίστηκε σχεδόν τελείως. "Στη λογοτεχνία σήμερα, ο Αχελώος δεν είναι πια ο μυθικός ποταμός, βρίσκεται υπό εκτροπή, τον έχουμε καταστρέψει. Δεν μιλάμε πια για την αθωότητα του παρελθόντος, της κλασικής λογοτεχνίας". Στη σύγχρονη πεζογραφία υπάρχουν πολλά βιβλία με οικολογικές ανησυχίες, όπως αυτά που προοιωνίζουν το τέλος του κόσμου.

Ο κ. Μοδινός ανέφερε το "Λευκό θόρυβο" του Ντελίλο που πραγματεύεται την ακτινοβολία και ένα χημικό ατύχημα μέσα στην καταναλωτική κοινωνία, και το επιστημονικής φαντασίας "Κοσμόπολις" του ίδιου συγγραφέα όπου θίγει το κυκλοφοριακό, όταν ο ήρωας περνάει όλη του τη ζωή σε μια λιμουζίνα. Στην "Εποχή της στάχτης" ο Χόρχε Βόλπι κάνει μια πρώτη απόπειρα να αποδώσει λογοτεχνικά την πυρηνική τραγωδία του Τσερνομπίλ, το διαστημικό δυστύχημα του Τσάλεντζερ, την ανατίναξη του Rainbow Warrior της Greenpeace από Γάλλους στη Μουρουρόα , την πείνα στον Τρίτο Κόσμο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλα. Επίσης, στο "Σόλαρ" ο Ίαν Μακγιούαν χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη στο μυθιστόρημά του το φαινόμενου του θερμοκηπίου και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. "Όλοι οι συγγραφείς έχουν έναν ηθικό κώδικα, κρυφό ή φανερό, στα έργα τους", συμπλήρωσε ο Μάκης Μοδινός.

Ο Γιώργος Ζαρκαδάκης ιχνηλάτησε την αμφίσημη αφήγηση της φύσης, που προβλημάτισε κατά κύριο λόγο τον ίδιο, όπου στη μια ο άνθρωπος εμφανίζεται ως θύτης και στην άλλη ως θύμα. Η πρώτη εκδοχή, του θύτη, πηγάζει από τη θετικιστική αντίληψη που επικράτησε από την αρχή του 20 αιώνα μέχρι τις μέρες μας, πως όλα είναι μετρήσιμα, άρα και η φύση. Το βλέπουμε, για παράδειγμα, όταν μετράμε τις τιμές του διοξειδίου του άνθρακα. Οπότε και ο άνθρωπος, εξαιτίας της καταστροφής που έχει προκαλέσει στη φύση, καθίσταται και ένοχος. Από την