Ερντογάν: Ο σουλτάνος μιας ουτοπικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

"Σε πολλές συζητήσεις και συναντήσεις που είχα όλα αυτά τα χρόνια με τον πρώην Τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, ο ίδιος κατηγορηματικά επανέλαβε τα μεγαλεπήβολα οράματά του αφεντικού του, Προέδρου Ερντογάν, ότι από το 2023 (την 100η επέτειο της Τουρκικής Δημοκρατίας), η Τουρκία θα γίνει τόσο ισχυρή και θα αποκτήσει τόση επιρροή, όπως η οθωμανική αυτοκρατορία την εποχή της ακμής της" γράφει ο δρ Alon Ben-Meir, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων του NYU.

Υπό τις καλύτερες συνθήκες,

η Τουρκία δεν μπορεί να υλοποιήσει το τραβηγμένο όνειρο του Ερντογάν. Αν είχε παραμείνει στο σωστό δρόμο, όμως, με τις κοινωνικο-πολιτικές και νομικές μεταρρυθμίσεις του και τις οικονομικές εξελίξεις, έτσι όπως έκανε κατά τη διάρκεια των πρώτων εννέα του χρόνων στην εξουσία, η Τουρκία θα μπορούσε να έχει γίνει σημαντικός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή και μια περιφερειακή δύναμη. Δυστυχώς, ο Ερντογάν εγκατέλειψε πολλές από τις εντυπωσιακές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που υπερασπίστηκε και ξεκίνησε τον συστηματικό εξισλαμισμό της χώρας, αποσυναρμολογώντας τους πυλώνες της δημοκρατίας. Έχει συγκεντρώσει πρωτοφανείς εξουσίες και μετέτρεψε την Τουρκία από μια δημοκρατική σε μια αυταρχική χώρα, διασφαλίζοντας ότι έχει τον τελευταίο λόγο σε όλα τα θέματα του κράτους.

Εκ των υστέρων, φαίνεται ότι ο Ερντογάν ποτέ δεν είχε ο ίδιος δεσμευτεί σε μια δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης. Οι μεταρρυθμίσεις που ανέλαβε κατά τη διάρκεια των πρώτων εννέα χρόνων του στην εξουσία προκλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως σε οποιαδήποτε χώρα που επιδιώκει την ένταξη, κάτι που εκμεταλλεύτηκε ως μέσο για να προωθηθεί προς τον τελικό στόχο του. Ένα απόφθεγμα που του αποδίδεται από το 1999 περιγράφει ακριβώς τις πραγματικές προθέσεις του από την ημέρα που ανήλθε στην εξουσία. "Η δημοκρατία", είπε, "είναι σαν ένα λεωφορείο: όταν φτάσεις στον προορισμό σου, κατεβαίνεις".

Το πρότυπο του είναι ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (που σημαίνει "Πατέρας των Τούρκων"), ο οποίος ίδρυσε την Τουρκική Δημοκρατία το 1923. Και οι δύο μοιράζονται παρόμοια προσωπικά χαρακτηριστικά, καθώς προσπάθησαν να ηγηθούν του έθνος με σιδηρά πυγμή, ενώ αγνόησαν οποιαδήποτε διάκριση των εξουσιών. Ωστόσο, ο Ατατούρκ ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει ένα δυτικοποιημένο κοσμικό δημοκρατικό κράτος, ενώ ο Ερντογάν πήγε στην αντίθετη κατεύθυνση.

Ο Ερντογάν προσπάθησε σταθερά να δημιουργήσει μια θεοκρατία όπου οι ισλαμικές παραδόσεις και αξίες βασιλεύουν, ενώ παράλληλα αντιμετώπισε υπεροπτικά την εικόνα του Ατατούρκ, ο οποίος είναι σεβαστός από τους περισσότερους Τούρκους. Ο Ερντογάν παρουσιάζει τον εαυτό του ως ηγέτη με αποφασιστικότητα και σκοπό, που παίρνει ενέργεια από τη λαϊκή υποστήριξη, επιδιώκοντας τελικά να αντικαταστήσει τον Ατατούρκ. Με τις νέες τροποποιήσεις στο σύνταγμα, θα διαθέτει εξουσίες ακόμη μεγαλύτερες από όσες είχε ποτέ ο Ατατούρκ.

Με την αυξανόμενη δημοτικότητα του και την πιο εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη, ο Ερντογάν δημιούργησε με επιτυχία το στάτους ενός ισχυρού και αποφασιστικού ηγέτη -"πατέρα" της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας- και έντεχνα διείσδυσε στη συνείδηση του τουρκικού λαού, χρησιμοποιώντας το Ισλάμ ως το αδιαφιλονίκητο μονοπάτι που θα οδηγήσει την Τουρκία στο μεγαλείο. Είναι αποφασισμένος να προεδρεύει κατά την 100ή επέτειο της Τουρκικής Δημοκρατίας σε ένα ισχυρό έθνος μεταξύ των κορυφαίων δέκα μεγαλύτερων οικονομιών παγκόσμια και να επεκτείνει την επιρροή του σε Ανατολή και Δύση, όπως συνέβαινε με την τεράστια επιρροή που απολάμβανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Για να πραγματοποιήσει το μεγάλο όραμά του, ο Ερντογάν έλαβε διάφορα μέτρα για να εδραιώσει την απόλυτη εξουσία του. Κατ' αρχάς, άνοιξε το δρόμο: Ο Ερντογάν ξεκίνησε την πλήρη περιθωριοποίηση ή εξάλειψη οποιουδήποτε, εντός και εκτός του κυβερνώντος κόμματος ΑΚ, αμφισβητούσε την εξουσία του ή προωθούσε νέες ιδέες για την επίλυση των προβλημάτων της χώρας. Εκείνοι που δεν υποστηρίζουν τις πολιτικές του και τόλμησαν να αμφισβητήσουν την κρίση του δεν γλίτωσαν. Κατέφυγε σε θεωρίες συνωμοσίας, κατηγορώντας τους πολιτικούς αντιπάλους του ότι είναι εχθροί του κράτους με στόχο να ανατρέψουν την κυβέρνησή του, προκειμένου να συνεχίσει ομόφωνα να υλοποιεί το όραμά του για τη χώρα, ανάλογο της επιρροής και προβολής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέχρι που έδιωξε τον επί καιρό φίλο του και έμπιστο Νταβούτογλου, επειδή είχαν διαφορές σχετικά με το κουρδικό πρόβλημα, και κυρίως λόγω της απροθυμίας του Νταβούτογλου να στηρίξει τις συνταγματικές τροποποιήσεις που θα χορηγήσουν στον πρόεδρο σαρωτικές και άνευ προηγουμένου εξουσίες.

Δεύτερον, η ανάγκη για έναν ένοχο: Ο Ερντογάν χρειαζόταν ένα εξιλαστήριο θύμα για να κατηγορήσει για οποιαδήποτε από τις ελλείψεις του, και βρήκε το κίνημα Γκιουλέν ως τον τέλειο ένοχο που θα του παρέχει το κάλυμμα για να επισκιάσει την τεράστια διαφθορά που έχει σάρωσε την κυβέρνησή του. Αυτό του έδωσε επίσης τη "δικαιολογία" για να πατάξει τις πολλές κοινωνικές, πολιτικές και θεσμικές οντότητες, να φιμώσει τα μέσα ενημέρωσης, να ελέγχει τη δικαστικής εξουσία και να υποτάξει το στρατό.

Ο απόηχος της απόπειρας του στρατιωτικού πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016 του έδωσε τα πυρομαχικά για να πραγματοποιήσει ένα κυνήγι μαγισσών σε όλη την κοινωνία, παρέχοντάς του τη δικαιολογία για να διώξει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους από την ακαδημαϊκή κοινότητα, την κοινωνία των πολιτών, το δικαστικό και στρατιωτικό σώμα και την εσωτερική ασφάλεια. Αυτό του επέτρεψε να αναλάβει τον πλήρη έλεγχο όλων των τμημάτων της κυβέρνησης και του ιδιωτικού τομέα. Περιέγραψε την εκκαθάρισή του ως αναγκαίο κακό για να καθαρίσει το λαό από τον "καρκίνο" που έχει συμπαρασύρει την χώρα. Με τον τρόπο αυτό, εξασφάλισε ότι το πολιτικό σύστημα περιστρέφεται γύρω από την προεδρία, αφήνοντας τον εντελώς αδιαμφισβήτητο για να συνεχίσει το αυτοκρατορικό του όραμα να αναστήσει το ανάστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς η χώρα ετοιμάζεται να ψηφίσει στο συνταγματικό δημοψήφισμα στις 16 Απριλίου.

Τρίτον, η δημιουργία του οθωμανικού συμβολισμού: Για να προβάλει το μεγαλεπήβολο όραμά του, ο Ερντογάν χρειάστηκε να ενσταλάξει Οθωμανικές εικόνες στην συνείδηση του λαού, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής του "Λευκού παλατιού" με τα 1100 δωμάτια ως κατοικία του, με ένα απαγορευτικό κόστος για τους φορολογούμενους. Το πιο πρόσφατο έργο του ήταν το Τζαμί Τσάμλιτζα, πλέον το μεγαλύτερο τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, που στέκεται στον ομώνυμο λόφο με θέα όλη την πόλη.

Πρόσφατα, ο Ερντογάν ξεκίνησε την κατασκευή ενός άλλου τεμένους στην πλατεία Ταξίμ -μια περιοχή που κάποτε έγιναν οι πιο σκληρές διαδηλώσεις εναντίον του Ερντογάν στην καριέρα του- με όλο το στυλ της Οθωμανικής εποχής. Ο Ερντογάν έδωσε ακόμη και εντολή ο εθνικός ύμνος να παίζεται τροποποιημένος με τύμπανα και χάλκινα πνευστά για να ακούγεται η μουσική σαν να παίζεται από μπάντα της Οθωμανικής περιόδου. Σκοπός του είναι να κατηχήσει το λαό με έναν υποσυνείδητο τρόπο, για την προοπτική του για την ένδοξη περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Τέταρτον, η αυτοπεποίθηση της εξωτερικής πολιτικής: Σύμφωνα με τον Ερντογάν, η Τουρκία έχει γίνει ολοένα και πιο δυναμική και ισχυρή στην περιοχή. Στην Κύπρο, είναι αποφασισμένος να επιτύχει μια συμφωνία σε μεγάλο βαθμό υπό τους όρους του. Στο Ιράκ, τοποθέτησε τουρκικά στρατεύματα παρά τις αντιρρήσεις της ιρακινής κυβέρνησης, για να διατηρήσει τον αδίστακτο πόλεμό του εναντίον των Κούρδων. Στη Συρία, επέτρεψε σε χιλιάδες ξένους μαχητές, συμπεριλαμβανομένων πολλών που έχουν ενταχθεί στο ISIS, να διασχίσουν τα σύνορα για να ενισχύσει τον αγώνα κατά του Άσαντ, ενώ πολεμά τους Κούρδους της Συρίας για να τους αποτρέψει από την ίδρυση το δικό τους αυτόνομο κράτος, φοβούμενος ότι και οι Κούρδοι της Τουρκίας θα απαιτήσουν επίσης αυτόνομο κράτος.

Ο Ερντογάν προώθησε περαιτέρω την πολιτική "μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες", και παρότι προς το παρόν η Τουρκία έχει προβλήματα με σχεδόν όλους τους γείτονές της (και η μελλοντική ένταξη της στην ΕΕ έχει υποβαθμιστεί εντελώς), συνεχίζει να ισχυρίζεται ότι η Τουρκία έχει καλές σχέσεις σε διεθνές επίπεδο. Ο Ερντογάν εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ ως ένα σημάδι του μεγαλείου. Το γεγονός ότι η Τουρκία έχει το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό των χερσαίων δυνάμεων του ΝΑΤΟ ενισχύει την ψευδαίσθηση του ότι η Άγκυρα έχει ασυναγώνιστη στρατιωτική ανδρεία στην περιοχή και απαιτεί το σεβασμό και την προσοχή της διεθνούς κοινότητας που απολάμβανε και η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Πέμπτον, προωθεί το Ισλάμ ως ένα ισχυρό εργαλείο: Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί επίσης το σουνιτικό Ισλάμ για την προώθηση της χώρας ως δημοκρατία με ισλαμικά ιδανικά που υποστηρίζονται από έναν πιστό κρατικό μηχανισμό. Παρουσιάζεται ως ο ηγέτης του σουνιτικού κόσμου που θα αποκαταστήσει την οθωμανική εποχή της επιρροής, ενώ επιβεβαιώνει την απολυταρχική διακυβέρνηση του με τη μορφή ενός νεο-Σουλτάνου. Αναμφισβήτητα, ο Ερντογάν προωθεί έντονα -με τη στήριξη του κόμματός του- τον ισλαμικό εθνικισμό, συστηματικά και σχολαστικά. Ο Μουσταφά Ακιόλ, Τούρκος αναλυτής της πολιτικής και του πολιτισμού και συγγραφέας του νέου βιβλίου "Ο Ισλαμικός Ιησούς" λέει ότι "η πολιτική προπαγάνδα είναι μπροστά σου κάθε μέρα, κάθε στιγμή. Αν ανοίξεις την τηλεόραση, αν ανοίξεις τις εφημερίδες... "

Ο πρώην πρωθυπουργός Νταβούτογλου δήλωσε το 2015 ότι η Τουρκία "θα ξανα-ιδρύσει το οθωμανικό κράτος". Παρά το γεγονός ότι ο Νταβούτογλου απολύθηκε, αυτός, όπως και οι περισσότεροι Τούρκοι αξιωματούχοι, απεικονίζουν την κυβέρνηση ως νόμιμο κληρονόμο της οθωμανικής κληρονομιάς. Για το σκοπό αυτό, ο Ερντογάν χρησιμοποιεί το Ισλάμ ως το ενοποιητικό θέμα που θα ωθήσει την Τουρκία στο μεγαλείο που απολάμβανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην πραγματικότητα, οι τούρκοι θρησκευτικοί ηγέτες πάντα θεωρούσαν ότι ήταν σημαιοφόροι του ισλαμικού πολιτισμού, και παρότι αυτό απέτυχε με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με αυτούς πρέπει τώρα να διορθωθεί. Όπως θα το έθεταν, "οι Τούρκοι για άλλη μια φορά θα πρέπει να είναι επικεφαλής της Ούμα [ισλαμικής κοινότητας] ως οι νέο Οθωμανοί".

Δυστυχώς, ο Ερντογάν, ο οποίος εξακολουθεί να θεωρείται ως ήρωας από το ήμισυ σχεδόν του τουρκικού πληθυσμού, οδηγεί τη χώρα σε ύπουλα μονοπάτια. Η Τουρκία και οι άνθρωποί της έχουν τους πόρους, τη δημιουργικότητα και τα θεσμικά όργανα για να κάνουν την Τουρκία μια σημαντική δύναμη. Ο Ερντογάν, ο οποίος επέδειξε μια μυστηριώδη ικανότητα να εκμεταλλεύεται τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους της χώρας του, θα μπορούσε να έχει κάνει την Τουρκία μια τέτοια δύναμη στην παγκόσμια σκηνή. Πράγματι, θα ήταν ο Ατατούρκ της νέας εποχής αν απλά είχε συνεχίσει τις ιστορικές μεταρρυθμίσεις του, προστατεύοντας παράλληλα τα δικαιώματα του κάθε ατόμου και δημιουργώντας ένα πραγματικό μοντέλο ισλαμικής δημοκρατίας.

Η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επισπεύσθηκε σε μεγάλο βαθμό, μεταξύ άλλων, από την εσωτερική πολιτική παρακμή της, την αυθαίρετη άσκηση της εξουσίας, και τις κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διάβρωσαν δραματικά τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε η αυτοκρατορία. Με όποια μορφή κι αν θέλει ο Ερντογάν να αναστήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, θα αποτύχει, διότι καμία χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει, πόσο μάλλον να γίνει μεγάλη, όσο η κυβέρνηση πατά στις πλάτες του λαού και καταπνίγει την ελευθερία του να δράσει, να μιλήσει και να ονειρευτεί. Εκεί στηρίζεται και διαρκεί το μεγαλείο του κάθε έθνους -και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ποτέ δεν παρείχε ένα μοντέλο άξιο τέτοιας εξομοίωσης.

eurasiareview.com

Διαβάστε περισσότερα