Σπύρος Κιοσσές – Ελένη Χ. Χατζημαυρουδή

Αγαπημένοι συμφοιτητές που ακολουθήσαμε τη δική του ο καθένας πορεία, ο Σπύρος στην Κομοτηνή και η Ελένη στη Θεσσαλονίκη, συναντηθήκαμε πριν από κάποια χρόνια και αφιερώσαμε πολύ χρόνο σε συζητήσεις για τη λογοτεχνία και τη διδασκαλία της σε Γυμνάσιο και Λύκειο.

Τα επιστημονικά έργα γράφονται κυρίως όταν διαπιστώνεται κάποιο έλλειμμα στο αντίστοιχο ερευνητικό πεδίο. Εμείς εντοπίσαμε ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία

και την ανάγκη για κάποιο έργο που θα πρόσφερε στον εκπαιδευτικό, εν ενεργεία ή υποψήφιο, καθώς και σε όποιον ενδιαφέρεται για τη λογοτεχνία και τη διδακτική της, μία κατά το δυνατό σφαιρική και συστηματική εισαγωγή σε βασικές όψεις του λογοτεχνικού φαινομένου, τη λειτουργία του και τους μηχανισμούς κατασκευής του. Στο βιβλίο μας παρουσιάζονται ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις, με τρόπο –ελπίζουμε– σαφή και εύληπτο για τον αναγνώστη, μέσω της χρήσης πλούσιων κατά το δυνατόν παραδειγμάτων προς εμπέδωση της θεωρίας, καθώς και με την αξιοποίηση της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας για τα επιμέρους ζητήματα ενασχόλησης. Θεωρούμε ότι η κατανόηση των παραπάνω ζητημάτων αποτελεί σημαντική προϋπόθεση, ώστε να μπορεί στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός να συμβάλλει στη σταδιακή μύηση των μαθητών στη διαδικασία της λογοτεχνικής ανάγνωσης και ερμηνείας.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Στο ταξίδι των μαθητών στον κόσμο της λογοτεχνίας προτάξαμε τη βιωματική προσέγγιση, γιατί πιστεύουμε ότι η αλληλεπίδραση με τα κείμενα μπορεί να διαδραματίζει δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Για τον λόγο αυτό η γνωσιακή και ψυχοσυναισθηματική εμπλοκή του μαθητή με το κείμενο και τον κόσμο του είναι για εμάς κομβική. Η σημασία του βιώματος, των ατομικών χαρακτηριστικών και των προσωπικών εμπειριών του κάθε παιδιού στην προσέγγιση της λογοτεχνίας υπογραμμίζεται ιδιαίτερα στη θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης. Η λογοτεχνική ανάγνωση μπορεί να λειτουργεί ως μία ενεργός εμπειρία, στην οποία ο κάθε μαθητής εμπλέκεται προσωπικά και δυναμικά. Συμμετέχει όμως και στο πλαίσιο της αναγνωστικής ομάδας της τάξης του, καθώς αλληλεπιδρά με τους συμμαθητές του. Η συγκεκριμένη ομάδα ή και άλλες ομάδες στις οποίες εντάσσεται ο κάθε μαθητής (π.χ. κάποιος όμιλος ανάγνωσης) επηρεάζουν τις αναγνωστικές του συνήθειες και τον τρόπο ερμηνείας των κειμένων.

Από την άλλη πλευρά, προβάλλεται επιτακτική η ανάγκη στη σύγχρονη εκπαίδευση για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των μαθητών και της κριτικής «νοημοσύνης» τους. Οι μαθητές είναι απαραίτητο να διαθέτουν την ικανότητα να στοχάζονται, να ερευνούν, να αναλύουν και να αμφισβητούν. Σε έναν κόσμο στον οποίο ελλοχεύει ο κίνδυνος εκμετάλλευσης και χειραγώγησης, με τα fake news να κυκλοφορούν ευρέως, τα παιδιά χρειάζονται γνώσεις και δεξιότητες συγκεκριμένου τύπου, ώστε να μπορούν να διακρίνουν ιδεολογικές φωνές που ακούγονται, υπονοούνται, κρύβονται ή αποσιωπώνται και να υιοθετούν δικές τους απόψεις. Σε σχέση με τη λογοτεχνία, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο μέσα από την ανάγνωση και την ερμηνεία να προχωρούν οι μαθητές στον αναστοχασμό και την κριτική αποστασιοποίηση παράγοντας το δικό τους κείμενο «έναντι του κειμένου», υιοθετώντας ή απορρίπτοντας την ιδεολογική και αξιακή θέση του δημιουργού όπως εγγράφεται στο λογοτεχνικό κείμενο. Κατά την πορεία αυτή αποκτούν ιδιαίτερη σημασία η διατύπωση ερωτήσεων από την πλευρά των μαθητών και η υιοθέτηση διαφορετικών οπτικών.

{jb_quote} Η σημασία του βιώματος, των ατομικών χαρακτηριστικών και των προσωπικών εμπειριών του κάθε παιδιού στην προσέγγιση της λογοτεχνίας υπογραμμίζεται ιδιαίτερα στη θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης. {/jb_quote}

Στο πλαίσιο του ερμηνευτικού διαλόγου περαιτέρω καλλιεργείται το γνήσιο ενδιαφέρον των μαθητών για τη λογοτεχνία, ενθαρρύνεται η συναισθηματική και νοητική ανταπόκρισή τους στα κείμενα που εξετάζονται, διευρύνεται και βαθαίνει η θεώρησή τους, αποκτά σάρκα και οστά η δημιουργική τους ανταπόκριση στο κείμενο.

Συνεπώς πιστεύουμε ότι ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να γινόμαστε γέφυρες, να χτίζουμε σκαλωσιές, να υποβοηθούμε τους μαθητές να αντιληφθούν πολύπλευρα μέσα από τη λογοτεχνία τον πραγματικό κόσμο, καθώς και τις αξίες που τον διέπουν· να χαρούν την ομορφιά του, να διαπιστώσουν την ασχήμια του και να φανταστούν έναν καλύτερο κόσμο, αναλαμβάνοντας σοβαρή και υπεύθυνη δράση για να τον πραγματοποιήσουν. Απώτερος στόχος: να μη μας χρειάζονται, να γίνουν αυτόνομοι, απαιτητικοί και κριτικά σκεπτόμενοι αναγνώστες τόσο των λέξεων όσο και του κόσμου, για να θυμηθούμε τον Freire. Αν συνειδητοποιήσουμε την τεράστια σημασία της λογοτεχνίας στη ζωή των μαθητών αλλά και τη δική μας, θα βρούμε τρόπους να εμφυσήσουμε στους μαθητές την αγάπη, την έγνοια, το μεράκι και τη φαντασία που αρμόζει στην προσέγγιση της ιδιαίτερης φύσης των λογοτεχνικών κειμένων.

Προφανώς και αντιμετωπίσαμε πολλαπλές δυσκολίες κατά τη συγγραφή. Εύκολες λύσεις για την πραγματοποίηση ενός αντίστοιχου εγχειρήματος δεν προσφέρονται εξ ορισμού. Ωστόσο, αυτό καθιστούσε την όλη διαδικασία πιο ενδιαφέρουσα. Βασικά μέσα: η πληρέστερη κατά το δυνατόν βιβλιογραφική ενημέρωση και οι αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις των κειμένων μας έπειτα από διεξοδικές συζητήσεις. Απαραίτητη προδιαγραφή που δεν δυσκολευτήκαμε να τηρήσουμε: ειλικρινής διάλογος για αρμονική συνεργασία. Οι πολλαπλές υποχρεώσεις δυσχέραιναν το έργο μας, αλλά δεν θα είχε αξία, αν απουσίαζαν οι προκλήσεις που συναντήσαμε. Σαφής δέσμευση: καμία πρόθεση να παραλείψουμε στοιχεία που μας δυσκόλευαν. Έχοντας κατά νου συγκεκριμένη μέθοδο αλλά και τους μαθητές ως ακροατήριο θέλαμε να απλοποιήσουμε όρους, να συμπεριλάβουμε εύρος παραδειγμάτων, να εφαρμόσουμε επαγωγικό τρόπο προσέγγισης. Για όλους αυτούς τους λόγους ξεπεράσαμε κατά πολύ τον χρονικό ορίζοντα που θέσαμε εξαρχής, παρά την εντατική ενασχόλησή μας με το θέμα.

Απευθυνόμενοι στους μαθητές μας με αφορμή τη διαδικασία συγγραφής: Μην ξεχνάτε ότι η δύναμη έγκειται στο «εμείς» πολύ περισσότερο από ό,τι στο «εγώ». Μη σταματάτε μπροστά σε προκλήσεις και δυσκολίες χωρίς προσπάθεια· το αποτέλεσμα θα σας εκπλήξει.

Η λογοτεχνία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Ερμηνευτική, κριτική και δημιουργική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων
Σπύρος Κιοσσές – Ελένη Χ. Χατζημαυρουδή
Πρόλογος: Μαρίτα Παπαρούση
Κριτική
σ. 432
ISBN: 978-960-586-340-1
Τιμή: 23,00€