«Ο μυστηριώδης ξένος» της Ελένης Λαδιά

Στη μνήμη της Τιτίνας Δανέλλη

Στην ομηρική, όπως και στην χριστιανική εποχή, οι θεοί ή ο Θεός μπορούσε να λάβει την μορφή του ξένου, για να δοκιμάσει την καλοσύνη ή την πίστη των ανθρώπων.[1] Η λέξη «ξένος» δηλοί τον προερχόμενον από άλλη χώρα. Είναι ο αλλοδαπός, ο πρόσφυγας, ο μισθοφόρος, ο μη Έλλην, ο παράδοξος και ο ασυνήθιστος. «Ετυμολογείται εκ του σκηνή (σκηνή εκ του σκιά, ως παρέχουσα φυλακτήριον εκ του ηλίου, αλεξήλιον τρόπον τινά), το πρόχειρον κατάλυμα, το οποίον ευρίσκετο συνήθως εις το Αίθριον».[2]

{loadmodule

Στην αρχαία Ελλάδα η έννοια του ξένου ήταν διαφορετική. Ο ξένος προερχόταν από μία ελληνική πόλη. Στις ελληνικές πόλεις-κράτη υπήρχε ίδια θρησκεία, ίδια γλώσσα, ίδιο αίμα. Δηλαδή η φιλοξενία βασιζόταν στο όμαιμον, το ομόγλωσσον και το ομόθρησκον.

Στον διάλογο του Πλάτωνος Σοφιστής ή περί όντος, ο ξένος προέρχεται από την Ελέα της Κάτω Ιταλίας. Είναι ο Ελεάτης ξένος, οπαδός των Ελεατών φιλοσόφων Παρμενίδου και Ζήνωνος. Επίσης, στον διάλογο Πολιτικός κεντρική μορφή είναι πάλι ο Ελεάτης ξένος. Στον θαυμάσιο μύθο που υπάρχει στον Πολιτικό, ο Ξένος είναι εφοδιασμένος με συμπαντικές θεωρίες.

Στο έργον του Πλουτάρχου Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης συναντάται επίσης ο ξένος. Σε αυτό το βιβλίο αναφέρεται ο μύθος για τον ρόλο της σελήνης στον κύκλο της ζωής των ψυχών. Στο τέλος του διαλόγου ο Λαμπρίας αναδιηγείται τον μύθο που είχε ακούσει από τον Καρχηδόνιο Σύλλα, που και αυτός τον είχε ακούσει από κάποιον ανώνυμο ξένο, ο οποίος τον είχε ακούσει από τους υπηρέτες του Κρόνου. Κι εδώ ο Ξένος έχει γνώσεις συμπαντικές.

Ο Ξένος δεν είναι μόνον φιλόσοφος και συμπαντολόγος, αλλά κρύβει κι ένα γοητευτικό μυστήριον. Στο έργον του Πλουτάρχου Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων, ο Κλεόμβροτος ο Λακεδαιμόνιος αφηγείται μία παράξενη εμπειρία του σε πρώτο πρόσωπο. Μιλά για την συνάντησή του με έναν μυστηριώδη ξένο στην περιοχή της Ερυθράς Θαλάσσης. Αυτός ο ξένος κατέβαινε άπαξ του έτους στην ακρογιαλιά και απαντούσε στις ερωτήσεις του συναγμένου πλήθους, όπου ανάμεσά του υπήρχαν άρχοντες και βασιλείς. Ο ξένος ήταν πανέμορφος και ανώνυμος. Αυτή η ανωνυμία ήταν ακόμη ένα στοιχείο της γοητείας του. Δεν αρρώσταινε ποτέ και τρεφόταν μία φορά τον μήνα με τον πικρό αλλά φαρμακευτικό καρπό κάποιου χόρτου. Όταν μιλούσε, μοσχοβολούσε η αναπνοή του και μία ευωδία κατέκλυζε τον χώρο. Γνώριζε πολλές γλώσσες, και με τον Κλεόμβροτο που ήταν Λακεδαιμόνιος μίλησε σε τόσο ωραία δωρικά σαν να ήταν ποιητής.

{jb_quote}Στην ομηρική, όπως και στην χριστιανική εποχή, οι θεοί ή ο Θεός μπορούσε να λάβει την μορφή του ξένου, για να δοκιμάσει την καλοσύνη ή την πίστη των ανθρώπων.{/jb_quote}

Ο Ευνάπιος (ρητοροδιδάσκαλος του 4ου μ.Χ. αι.) στο έργο του Βίοι φιλοσόφων έχει έναν κατάλογο με άρρενες φιλοσόφους. Ανάμεσά τους υπάρχει και το όνομα μιας γυναίκας. Είναι η Σωσιπάτρα, που γεννήθηκε κοντά στην Έφεσο και ανήκε σε πλούσια οικογένεια. Ο Ευνάπιος αναφέρει δύο μυστηριώδεις ξένους, σχεδόν γέροντες, φορτωμένους με σακιά και δερμάτινα πανωφόρια ριγμένα στους ώμους να κατευθύνονται προς ένα από τα αγροκτήματα των γονιών της. Πείθουν τον επιστάτη να τους εμπιστευθεί την φροντίδα των αμπελιών. Βλέποντας την συγκομιδή που έβγαλαν, ο πατέρας και ιδιοκτήτης τούς κάλεσε σε τραπέζι. Εκείνοι δέχτηκαν. Όταν είδαν το κορίτσι θαμπώθηκαν από την ομορφιά και την λάμψη του, και ζήτησαν από τον πατέρα να τους εμπιστευθεί την Σωσιπάτρα για πέντε χρόνια. Αν εκείνος ήθελε, θα του προσέφεραν «δώρο ουρανόμηκες και των αστέρων εφικνούμενον», ουρανόμηκες δώρον που θα άγγιζε τα αστέρια. Οι γέροντες πήραν το κορίτσι και το μύησαν στα μυστήρια. Όταν έφθασε ο συμφωνημένος χρόνος, ο πατέρας πήγε στο αγρόκτημα και θαμπώθηκε από την ομορφιά και το υψηλό ανάστημα της κόρης του. Ο Ευνάπιος αναφέρει τις υπερφυσικές ικανότητες της Σωσιπάτρας, η οποία εξιστορούσε γεγονότα που δεν είχε δει και ζήσει.

Ο Πίναξ του Κέβητος[3] είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αλλά λιγότερο γνωστόν βιβλίο, που περιέχει αρκετές ιδέες του στωικισμού. Στο βιβλίον υπάρχει και η μορφή του πάντα μυστηριώδους ξένου. Αυτός ο ξένος είχε αφιερώσει στο ιερό του Κρόνου έναν πίνακα, μία πλάκα, όπου απεικονιζόταν μία παράξενη ζωγραφιά, που χρειαζόταν ιδιάζουσα εξιστόρηση. Δύο φίλοι που περπατούν στο ιερό του Κρόνου, περιεργάζονται τον πίνακα χωρίς να καταλαβαίνουν το νόημά του. Τότε τους πλησίασε ένας γέρος και τους είπε να μη στεναχωρούνται για την αδυναμία τους να κατανοήσουν, διότι το αφιέρωμα ήταν ιδιωτικό. Κάποιος ξένος που ήρθε εδώ κάποτε, άνδρας συνετός και θαυμαστής του πυθαγορικού και παρμενίδειου βίου, αφιέρωσε στον Κρόνο αυτό το ιερό και την εικόνα. Ο γέρος, που τότε ήταν νεότερος, γνώρισε καλά τον ξένο, άκουσε την ιστορία κι έτσι έγινε ο ερμηνευτής του πίνακα για τους δύο φίλους. Στον Πίνακα του Κέβητος –όπως στον Πλάτωνα, τον Πλούταρχο και τον Ευνάπιο– εμφανίζεται ο σοφός και μυστηριώδης ξένος, ο οποίος σχετίζεται ενίοτε με τον Κρόνο. Και οι υπηρέτες του Κρόνου στον ξένο εκμυστηρεύτηκαν πως οι καλύτεροι δαίμονες είναι οι ίδιοι, και πριν από αυτούς οι Ιδαίοι Δάκτυλοι στην Κρήτη, οι Κορύβαντες στην Φρυγία, οι Τροφώνιοι στην Ουδώρα της Βοιωτίας και πλείστοι άλλοι σε πολλά μέρη της οικουμένης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ελένης Λαδιά, Η σημασία του Ξένου, δοκίμιο, εκδ. Αρμός 2016
[2] Άννας Τζιροπούλου-Ευσταθίου, Ο εν τη λέξει Λόγος, εκδ. Γεωργιάδης, Αθήναι 2009
[3] Κέβης Πίναξ, εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Ανδρέας Δαλέζιος, εκδ. Πάπυρος (στον τόμο με Επίκτητο, Πλωτίνο και Πυθαγόρα)