Γεωργία Χαμζαδάκη: «Τα τέρατα στην ελληνική, σλαβική και τουρκική μυθολογία»

«Τα τέρατα είναι πλάσματα ενός αγεωγράφητου κόσμου», λέει η Γεωργία Χαμζαδάκη, «απειλούν το γνωστό με το άγνωστο, ζουν εξόριστα στην κόλαση ή σε χώρους ανοίκειους […] μεταλλάσσονται και ξεγλιστρούν με διάφορα κάθε φορά προσωπεία και μας υπενθυμίζουν πως ο εαυτός μας δεν είναι ποτέ ασφαλής και αυτόνομος». Δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, ο άνθρωπος κατασκεύαζε με τον νου του όντα τρομαχτικά, όπως ο Μάγος του Σπηλαίου των Τριών Αδερφών που υπάρχει στα Γαλλικά Πυρηναία, και η μυθολογία όλων των λαών της γης περιέλαβε τέτοια υπερφυσικά πλάσματα που στοίχειωναν τον ύπνο και τα όνειρα των ανθρώπων.

Τέρατα υπήρχαν βέβαια και στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Οι αρχαίοι κάτοικοι αυτού του τόπου είχαν επινοήσει πλάσματα τρομακτικά, όπως η Έμπουσα, που αποπλανούσε τους ταξιδιώτες στον ύπνο τους και τους προκαλούσε παράλυση, η Λύσσα, η κόρη της νύχτας που έκανε τα θύματά της να παραληρούν από μανία, οι Κήρες, που ακολουθούσαν τον θεό Άρη στα πεδία των μαχών όπου ρουφούσαν το αίμα των νεκρών και των μελλοθανάτων, κι ακόμα υπήρχαν οι δαίμονες, όπως ο Ταράξιππος, που παραφύλαγε στις στροφές των ιπποδρόμων για να σπείρει τον τρόμο στα άλογα, αλλά και πελώριοι δράκοντες, όπως ο Τυφώνας, που απείλησε τον ίδιο τον Δία και δημιούργησε άλλα τέρατα σαν τον Κέρβερο, που είχε χαίτη από φίδια και φύλαγε τις πύλες του Άδη.

{jb_quote}Οι ομοιότητες που εμφανίζουν σε πολλά σημεία οι τρεις αυτές μυθολογίες υπογραμμίζουν τους κοινούς τόπους της αρχέγονης σκέψης και φαντασίας όλων των πολιτισμών.{/jb_quote}

Η Γεωργία Χαμζαδάκη υπηρέτησε για δεκαπέντε χρόνια στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης, είναι συντονίστρια εκπαιδευτικού έργου στον Νομό Έβρου και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το ΔΠΘ με θέμα τη συμβολή του μύθου στην εκπαίδευση. Σ’ αυτή την πρωτότυπη και πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, εξετάζει με τη μέθοδο της συγκριτικής μυθολογίας ιστορίες τεράτων από την ελληνική, τη σλαβική και την τουρκική παράδοση ανιχνεύοντας αρχέτυπα, συμβολικές γλώσσες, ψυχικές τάσεις του συλλογικού υποσυνείδητου και πανανθρώπινες αλήθειες που ξεπερνούν τα σύνορα των εθνών, δημιουργώντας μια φαντασιακή πραγματικότητα.

Οι ομοιότητες που εμφανίζουν σε πολλά σημεία οι τρεις αυτές μυθολογίες υπογραμμίζουν τους κοινούς τόπους της αρχέγονης σκέψης και φαντασίας όλων των πολιτισμών. Σε ό,τι αφορά τη σλαβική μυθολογία, που γεννήθηκε στα απέραντα δάση και τις πεδιάδες της Ευρασίας, ήταν φυσικό να βρίθει από τέρατα όπως οι Polevik, που ζούσαν στα χωράφια κι εμφανίζονταν μετά το ηλιοβασίλεμα για να παρασύρουν τους περαστικούς σε αφιλόξενα ξέφωτα, o Leshy, ο φύλακας του δάσους, που έκλεβε τα αφύλαχτα μωρά την ώρα που οι μανάδες τους δούλευαν στους αγρούς, το Bannik, το πνεύμα των λουτρών, που είχε τη μορφή τριχωτού γέρου άνδρα και τριγυρνούσε στα υγρά δάπεδα των μπάνιων απειλώντας τις γυναίκες την ώρα του τοκετού, και φυσικά η Mora (mor=θάνατος) ή Mara ή Morana, η θεά του χειμώνα, του κρύου και της θλίψης, που έμπαινε στα σπίτια από τις κλειδαρότρυπες, έστελνε εφιάλτες και καθόταν πάνω στο στήθος των άτυχων ανδρών προσπαθώντας να τους πνίξει. Σε ό,τι αφορά την τουρκική μυθολογία, αυτή είναι επηρεασμένη από σαμανιστικές δοξασίες και τον νομαδικό τρόπο ζωής τούτου του λαού κι έχει κατασκευάσει εξίσου τρομαχτικά τέρατα, όπως ο νάνος Mumus, που ζει σε σπηλιές και απάγει παιδιά μέσα σε τσουβάλια, o Ubir, που τρέφεται με αίμα και δημιουργείται όταν περνά πάνω από ένα νεκρό ανθρώπινο σώμα μια γάτα ή ένας σκύλος, κι ο Meckey, που γεννήθηκε με δυο καρδιές και δυο ψυχές, καταδιώχθηκε για την ανωμαλία του αυτή, πέθανε σε νεαρή ηλικία αλλά μόνο η μια του ψυχή κατάφερε να πάει στη χώρα των νεκρών, η δεύτερη επιστέφει για να εκδικηθεί τους ζωντανούς.

Το τέρας είναι μια νοητική κατασκευή που υπερβαίνει τα όρια της ηθικής και της τάξης, κι αυτό ασκεί πάντα μια ιδιαίτερη έλξη, όπως αποδεικνύει η δημοφιλία φανταστικών πλασμάτων σαν τους φονικούς δεινόσαυρους του Τζουράσικ Παρκ ή τρομακτικών εξωγήινων όντων σε ταινίες όπως το Alien. Όπως εξηγεί η Γεωργία Χαμζαδάκη, «η δύναμη των τεράτων και η έλξη που ασκούν στον άνθρωπο από την παιδική του ηλικία μέχρι την ενηλικίωσή του, από τους απλούς ανθρώπους μέχρι τους διανοούμενους, από τους πένητες μέχρι τους άρχοντες, έγκειται στην ικανότητά τους να ενώνουν τα αντίθετα, να ξεπερνούν τους κανόνες, να εκτείνουν τα όρια του φυσιολογικού, όπως και τα όρια του χρόνου. Στις μορφές των τεράτων διακρίνουμε τη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, του δαιμονικού με το θεϊκό, της ενοχής με τη συναίσθηση του ηθικού, τη σχέση του εαυτού μας με τον ξένο. Κι αυτή η συνεκτική τους ιδιότητα τους χαρίζει την αθανασία σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης ιστορίας».

Τα τέρατα στην ελληνική, σλαβική και τουρκική μυθολογία
Μια συγκριτική προσέγγιση
Γεωργία Χαμζαδάκη
Εκδόσεις Κυριακίδη
264 σελ.
ISBN 978-960-599-382-5
Τιμή €15,00