Δημήτρης Κοσμόπουλος: «Pixels»

Pixels είναι ο τίτλος της νέας ποιητικής συλλογής του Δημήτρη Κοσμόπουλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κέδρος. Ο τίτλος παραπέμπει στη γλώσσα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, στον ψηφιακό κόσμο, στον κόσμο της εικόνας και κατ’ επέκταση στον κόσμο του τεχνολογικού πολιτισμού της εποχής μας.

Με τα τριάντα πέντε ποιήματα της συλλογής, ο Κοσμόπουλος αποτιμά την κατάσταση που δημιουργήθηκε από την επιλογή του ανθρώπου να καταστήσει τη γνώση δύναμη, η οποία στρέφεται εναντίον του, τον κυριαρχεί και προσδιορίζει τη ζωή του κατά τρόπο που δεν ελέγχεται από τον ίδιο. Πρόκειται

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Εκτός από τον τρόπο ζωής του σημερινού ανθρώπου, δεσπόζουσα θέση στα ποιήματα της συλλογής Pixels κατέχουν τα προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν από την πανδημία που, πριν από έναν χρόνο, ενέσκηψε στον πλανήτη και είχαν ως αποτέλεσμα την έτι μεγαλύτερη συρρίκνωση της διαπροσωπικής επικοινωνίας, την επίταση της τηλεοπτικής επιβολής και τη μετατροπή των πόλεων σε απέραντους ερειπιώνες.

Ο Κοσμόπουλος «ζωγραφίζει» την πλατωνική σπηλιά, μέσα στην οποία ο σύγχρονος άνθρωπος εξοικειώθηκε με τα δεσμά του, λησμόνησε τον αληθινό κόσμο, αισθάνεται αδύναμος να αντιδράσει, να διαμαρτυρηθεί, να ονειρευτεί, να επιδιώξει, ζει σε εικονική πραγματικότητα, συμβιβάστηκε με τη ζωή που άλλοι αποφάσισαν γι’ αυτόν χωρίς αυτόν. Μία ζωή ακρωτηριασμένη από ελπίδες και προσδοκίες, απογυμνωμένη από τα στοιχεία που τον καθιερώνουν ως ύψιστο δημιούργημα και τον τοποθετούν στο κέντρο κάθε ενέργειας, πρωτοβουλίας και δραστηριότητας.

Κλεισμένοι στῶν πολυκατοικιῶν τὶς τρύπες
νομίζουμε πὼς ζοῦμε, μὰ εἴμαστε σὲ τάφους,
γιατὶ ἐκχωρίσαμε τὴν ζωὴ σὲ φωτογράφους,
στοὺς μακιγιὲρ τοῦ χρόνου, στῶν εἰδήσεων τοὺς γῦπες.

Τα διαμερίσματα-σπηλιές των σύγχρονων πολυκατοικιών, εξοπλισμένα με τα επιτεύγματα του τεχνολογικού πολιτισμού, για να εξασφαλίζουν άνεση, δεν κάνουν τον άνθρωπο ευτυχισμένο. Η τηλεόραση, το τηλέφωνο και τα άλλα τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας εξασφαλίζουν εικόνα και ήχο με κάθε γωνιά του κόσμου, ταυτόχρονα με την εκδήλωση των γεγονότων, αλλά συντελούν στην απώλεια της επικοινωνίας με τον διπλανό άνθρωπο, στερούν την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, ανοίγουν χάσμα ανάμεσα στους ανθρώπους και αναστέλλουν την επιθυμία για συναναστροφή και καλλιέργεια συλλογικού πνεύματος.

Η αποτύπωση των διαπιστώσεων αυτών γίνεται εντονότερη στα ποιήματα που έχουν ως περιεχόμενο τα προβλήματα που δημιούργησε η πανδημία της εποχής μας και οι νέες συνθήκες ζωής που διαμόρφωσε. Ο φόβος, η αβεβαιότητα και η ανησυχία μετέβαλαν ριζικά τους ρυθμούς της καθημερινότητας και της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Στα ποιήματα ανιχνεύονται σκηνές ανάλογες εκείνων που περιγράφει ο Καμί στην Πανούκλα, όπου αναφέρεται στην πόλη Οράν της Αλγερίας και στις δύσκολες καταστάσεις που βίωναν οι κάτοικοί της, λόγω της πανώλης που ενέσκηψε, το 1940. Παρά το αλληγορικό περιεχόμενο του έργου, γίνεται και εκεί αναφορά σε διακοπή της ανθρώπινης επικοινωνίας, απομόνωση, απεγνωσμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση του κακού και αφήνεται να διαφανεί η αντίφαση που από τη μια παρουσιάζει τη ματαιότητα των ανθρωπίνων αλλά και την προσπάθεια εξεύρεσης τρόπων που θα επιτρέψουν τη συνέχιση της ζωής. Έως ότου, όμως, εξευρεθούν οι τρόποι που θα επιτρέψουν τη συνέχιση της ζωής και την απρόσκοπτη εκδήλωση δραστηριοτήτων, ο άνθρωπος, μη έχοντας άλλον τρόπο επικοινωνίας, θα καταφύγει στα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, η αρνητική πλευρά των οποίων καυτηριάζεται σε πολλά ποιήματα της συλλογής.

{jb_quote} Η παρουσία του θανάτου είναι διάχυτη, όχι όμως ως στοιχείο που αποκόπτει από τη ζωή, αλλά ως προϋπόθεση ζωής. {/jb_quote}

Θὰ ἀναρτήσω στίχους γιὰ τὴν πανδημία
στὸ Facebook καὶ στὸ διαδίκτυο.
Μὲ ὕφος φυσικὸ θά ’χω φωτογραφία
στὴν chaise-longue μὲ σῶμα ἡμι-ύπτιο.

Θὰ ἀναφερθῶ πλαγίως στοὺς μεγάλους,
στὸν Δάντη, ἐνδεχομένως στὸν Καμύ,
μὲ τρόπο σίγουρο ἀφήνω πίσω μου τοὺς άλλους
νὰ λένε γιὰ Σουρή, γιὰ Ραγκαβῆ

στοχαστικὰ καθὼς κοιτῶ ἀπ’ τὰ γυαλιά μου.

Η παρουσία του θανάτου είναι διάχυτη, όχι όμως ως στοιχείο που αποκόπτει από τη ζωή, αλλά ως προϋπόθεση ζωής. Παρά τα δυσάρεστα αισθήματα που προκαλεί, είναι αλληλένδετος με τη ζωή, είναι ὁ σπόρος που κοιμᾶται ἥσυχα στὸ χῶμα. Μέχρι τὴν Ἄνοιξη, για να θυμηθούμε τον στίχο του Κοσμόπουλου από «Ἀνάσταση τοῦ Ἀνδρέα Ταρκόφκι». Ο ποιητής προσεγγίζει το θέμα του θανάτου με τη θεολογική του αρματωσιά. Η διατύπωση του Αποστόλου Παύλου στην Α’ προς Κορινθίους επιστολή του, σύμφωνα με την οποία το νεκρό σώμα σπείρεται ἐν φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσίᾳ…, απηχείται στο ποίημα ΧΧΙΙΙ, με μόνη διαφορά ότι, στους καιρούς μας, η μνεία θανάτου έχει εξοριστεί και εμφανίζεται μόνο όταν οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι φαντάζουν ανυπέρβλητοι.

Τα ποιήματα της συλλογής Pixels συνιστούν μία μελέτη θανάτου. Ο ποιητής αφορμάται από τη διαπίστωση ότι ο θάνατος είναι διαρκώς στο προσκήνιο. Καθημερινά από τα μέσα ενημέρωσης μεταδίδονται ειδήσεις για απώλειες ανθρώπων εξαιτίας των πολεμικών συρράξεων που μαίνονται σε πολλά σημεία του πλανήτη ή που έρχονται ως αποτέλεσμα της εξαθλίωσης, της ανέχειας και της στέρησης βασικών αγαθών σε πολλές χώρες ή ως αποτέλεσμα, επίσης, των πράξεων βίας και εγκληματικότητας. Όμως, ο σύγχρονος άνθρωπος, όσο οξύμωρο και αν είναι, δεν διαθέτει μνεία θανάτου, διότι τον μετέτρεψε σε εικόνα, την οποία παρακολουθεί ασυγκίνητος και αδιάφορος. Σε αυτόν τον «αδιαφορούντα άνθρωπο», τον αποστασιοποιημένο από τον άλλο άνθρωπο και από τον ίδιο του τον εαυτό, στον άνθρωπο με τις μηδενιστικές αντιλήψεις, που επαναπαύεται στα αγαθά του, που αρέσκεται στην κατανάλωση και αυτοθαυμάζεται, απευθύνεται ο ποιητής, για να υπενθυμίσει ότι η φθορά είναι το αναπότρεπτο τέλος.

Όμως, έρχονται χρονικές φάσεις κατά τις οποίες συμβαίνουν γεγονότα και επικρατούν καταστάσεις που προβληματίζουν, ωθούν σε επανεκτίμηση επιλογών και συνειδητοποίηση ότι τα πάντα μπορεί να ακολουθήσουν αναπότρεπτη πορεία. Η πανδημία που ενέσκηψε, στην εποχή που διανύουμε, και τα προβλήματα που βιώνουν οι άνθρωποι σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, αποτελούν τον βασικό πυρήνα των ποιημάτων της συλλογής.

Το ποιητικό υποκείμενο ανακαλεί βιώματα από το παρελθόν, παραπέμπει σε πρόσωπα και σύμβολα της ιστορικής και θρησκευτικής μας παράδοσης, «συνομιλεί» με συναξάρια και μαρτυρολόγια, για να θυμίσει ότι ο πάσχων άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί και πάλι, όπως τόσες φορές, άλλωστε, κατά το παρελθόν, από την πτώση στην Ανάσταση. Θα χρειαστεί όμως να ενδοσκοπήσει, να νικήσει τον εχθρό που βρίσκεται μέσα του, να συνειδητοποιήσει τη δύναμη και, παράλληλα, την αδυναμία του.

Μπὲς στὴν σπηλιὰ καὶ μὲ τὴν ἅγια πίκρα σου λυχνάρι
βρὲς τὴν γωνιὰ τὴν μυστική, κι ἐκεῖ
ἄναψε τὰ σβησμένα κάρβουνα, ψάξε τὸ χνάρι
ἀπὸ ἄγγιγμα πνοῆς χερουβικῆς
κι ὅπως θ’ ἀναζητᾶς τὰ ξεχασμένα σου κομμάτια,
κάτω ἀπὸ ἀφίσες ξεσκισμένες,
θὰ νοιώσεις νὰ σὲ ἀγκαλιάζουνε τ’ ἄχραντα μάτια
κι οἱ πράξεις σου συγχωρεμένες.

Μερικά ποιήματα περιέχουν αυτούσιες φράσεις από εκκλησιαστικά κείμενα. Έτσι, οι δύο πρώτοι στίχοι του ΧΙΙ, ἰατροῖς κατηνάλωσα τὸν ἅπαντά μου βίον/ καὶ ἐλέους τυχεῖν οὐκ ἠξιώθη, προέρχονται από το Πεντηκοστάριον και είναι τα λόγια που ο παραλυτικός της Βηθεσδά απηύθυνε στον Χριστό. Ή πάλι η φράση χαρᾶς ἐπλήσθη του ΧΧVIII αναφέρεται σε Αναστάσιμο στιχηρό της Οκτωήχου, αλλά και στον Ψαλμό 125.

Έμμεσες αναφορές γίνονται και στο γεγονός της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, σε δύο ποιήματα που έχουν ως τίτλο την ημερομηνία 29-5-2020, πριν από την οποία υπάρχει το σύμβολο του σταυρού. Η ημερομηνία με πρόταξη του συμβόλου του σταυρού ως τίτλος χρησιμοποιείται και σε άλλα ποιήματα της συλλογής, για να υποδηλώσουν τη «συνομιλία» με πρόσωπα της Εκκλησίας ή με κεκοιμημένους. Δύο από αυτά (+25.5.2020) έχουν ως περιεχόμενο τη Γ’ εύρεση της κεφαλής του προφήτη Προδρόμου και Βαπτιστή Ιωάννη, με σύγχρονους, βεβαίους, παραλληλισμούς και προσευχητικό χαρακτήρα.

Η χρησιμοποίηση λέξεων και φράσεων εκκλησιαστικών κειμένων αλλά και η επίκληση προσώπων, όπως του Χριστού, της Θεοτόκου, του Ιωάννου Προδρόμου, συνιστούν στοιχεία που δημιουργούν στην ποίηση του Κοσμόπουλου θρησκευτική ατμόσφαιρα. Ο Κοσμόπουλος είναι «ένας από τους ελάχιστους ποιητές –αν όχι ο μόνος– που γράφουν σήμερα και θρησκευτική ποίηση όπως θα έπρεπε να γράφεται η θρησκευτική ποίηση: όχι ως λατρευτικό φολκλόρ αλλά με μια διάσταση θεολογική», σύμφωνα με τον ποιητή και καθηγητή Νάσο Βαγενά[1].

Κλείνω τη σύντομη αυτή παρουσίαση πάλι με την παρατήρηση του Νάσου Βαγενά ότι ο Κοσμόπουλος «πηγαίνει κόντρα στην τρέχουσα ποιητική θεματική» και ότι αυτό δεν θα ήταν προτέρημα, «αν δεν αποτελούσε μία από τις πηγές της ποιητικής του ενέργειας. Διότι τον Κοσμόπουλο τον τρέφει ποιητικά η αποστροφή του προς τον ισχύοντα σήμερα ποιητικό συρμό»[2]. Ο Κοσμόπουλος, λοιπόν, ακολουθεί τη δική του πορεία στην ποιητική παραγωγή της εποχής μας και, όπως με τις προηγούμενες, έτσι και με την τελευταία του συλλογή, Pixels, αποδεικνύει ότι το συνταίριασμα παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης (εμμετρότητα, ελεύθερος στίχος, στροφές, δεκαπεντασύλλαβος, ομοιοκαταληξία) δεν είναι μόνο εφικτό, αλλά μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανανέωσης και εξέλιξης. Το μέχρι τώρα ποιητικό του έργο τον καθιέρωσε ως σημαντικό ποιητή, έγινε δεκτό με πολύ θετικά σχόλια από την κριτική και προμηνύει συνέχιση με ποιήματα ξεχωριστής έμπνευσης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Νάσος Βαγενάς, «Για την ποίηση του Δημήτρη Κοσμόπουλου», περ. Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 44, Αθήνα 2010, σ. 205.
[2] Νάσος Βαγενάς, όπ., σ. 206.

Pixels
Δημήτρης Κοσμόπουλος
Κέδρος
σ. 64
ISBN: 978-960-04-5113-9
Τιμή: 9,50€