Luke Jerod Kummer: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Λουκ Τζέροντ Κούμερ είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στους New York Times και στη Washington Post, καθώς και στα: New Republic, Washingtonian, Bloomberg Businessweek, Village Voice,

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Τι σας ώθησε να γράψετε το μυθιστόρημα Η Μπλε Περίοδος;

Αυτή η περίοδος της νεότητας του Πικάσο ήταν πολύ διαφορετική από τη δημοφιλή εικόνα που έχουν φτιάξει τα μέσα για τον γκριζομάλλη ζωγράφο που φορά το βρετονικό μπλουζάκι απολαμβάνοντας τη φήμη του κι αδιαφορώντας για τη γνώμη του κόσμου. Αντ’ αυτού μπορούσα να δω τον ζωγράφο κατά τη μετεφηβική του ηλικία στη Βαρκελώνη και στο Παρίσι, έναν τυχοδιώκτη που πάλευε πολλές φορές απλώς και μόνο για την επιβίωσή του. Δεν είμαι ιστορικός της τέχνης, γι’ αυτό και δεν είχα σκεφτεί ποτέ μέχρι τότε εκείνη την περίοδο της ζωής του. Μελέτησα κι έμαθα πως ενώ ζούσε ένα μποέμικο ερωτικό τρίγωνο, το οποίο κατέληξε σε τραγωδία, ταυτόχρονα υπέφερε από μια τρομερή κατάθλιψη που τη μετουσίωνε σε έμπνευση. Δούλευε με εκρηκτικό ρυθμό δημιουργώντας έργα τέχνης που απεικόνιζαν τους φτωχούς, τους άρρωστους, τους φυλακισμένους, τους ψυχοπαθείς που πέθαιναν μπροστά στα μάτια του. Τα έργα εκείνης της εποχής έχουν αυτή τη θεματολογία: Ο τυφλός κιθαριστής, Η μητρότητα, Η σούπα, Η ζωή, Το λιτό γεύμα, Το γεύμα του τυφλού, Μητέρα και παιδί. Όμως αυτά τα έργα δεν ενδιέφεραν κανέναν γκαλερίστα ή έμπορο εκείνη την εποχή. Δεν ήταν της μόδας, γι’ αυτό και οι πλούσιοι δεν τα ήθελαν για τους τοίχους των σπιτιών τους. Συνειδητοποίησα ότι προτού να ανατρέψει όλα όσα ήταν γνωστά για την τέχνη, ο Πικάσο υπέφερε πολύ και μέσα από τη θλίψη του γνώρισε την ανθρώπινη φύση με επώδυνο τρόπο. Αυτή ήταν η ιστορία που ήθελα να διηγηθώ.

Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο για το βιβλίο σας;

Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στην περίοδο μεταξύ 1901 και 1904, όταν ο Πικάσο ζωγράφιζε χρησιμοποιώντας απαλά χρώματα με σκούρες σκιάσεις – βαθυγάλανο, μπλε του κοβαλτίου, πρωσικό μπλε κι άλλα παρόμοια. Εκτός από τη ζωγραφική, και η υπόλοιπη ζωή του ήταν ακραία, μες στη φτώχεια και στη βαθιά μελαγχολία. Το γαλάζιο συνδεόταν από τότε μ’ αυτή τη μελαγχολική διάθεση. Έτσι, η Μπλε Περίοδος του Πικάσο μπορούμε να πούμε ότι συμβολίζει τόσο τα χρώματα που έβαζε στους καμβάδες του, όσο και τις αντανακλάσεις των μελαγχολικών αναταράξεων που ένιωθε.

Ο Πάμπλο Πικάσο ξεκίνησε να ζωγραφίζει από μικρή ηλικία. Ποιες ήταν οι επιρροές του;

Ο πατέρας του Πικάσο ήταν ζωγράφος και δάσκαλος, αν και όχι τόσο πετυχημένος, γι’ αυτό και με κάθε τρόπο επιδίωξε να πείσει τον γιο του ότι έπρεπε να πετύχει εκεί που ο ίδιος δεν τα είχε καταφέρει. Στην παιδική του ηλικία ο Πικάσο δέχτηκε τρομερή πίεση από την οικογένειά του για να αναδειχτεί τόσο καλλιτεχνικά όσο και οικονομικά. Σε νεαρή ηλικία είχε ήδη ξεπεράσει τους συνομηλίκους του, τον πατέρα και τους περισσότερους δάσκαλους του. Μπορούσε να παράγει έργα ιδιαίτερα εκλεπτυσμένα. Εκείνη την εποχή οι παραγγελίες για εκκλησιαστικές εικονογραφήσεις αποτελούσαν μεγάλη τιμή για κάθε ζωγράφο και πληρώνονταν καλά, γι’ αυτό και τα πρώιμα έργα του Πικάσο ακολουθούν στην πλειοψηφία τους αυτή την παράδοση της απεικόνισης θρησκευτικών θεμάτων. Γνώριζε τα έργα των Ισπανών ζωγράφων, τους πίνακες με περιεχόμενο πολιτικό του Γκόγια κι αργότερα επηρεάστηκε από τον μεταφυσικό μανιερισμό του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Στη Βαρκελώνη ο Πικάσο θα συναντήσει τον Μοντερνισμό και στο Παρίσι τη ζωγραφική της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας.

{jb_quote} Ήταν εξαιρετικά ταλαντούχος και το ήξερε – αυτό μπορεί να είναι ευλογία ή κατάρα, μπορεί να σε ωφελήσει ή να σε καταστρέψει. {/jb_quote}

Ο Πικάσο θα γνωρίσει στο στέκι των καλλιτεχνών της Βαρκελώνης, στις «4 γάτες», τον Κάρλες Κασαχέμας. Πόσο θα επηρεαστεί από αυτόν;

Οι δυο φίλοι θα γίνουν αχώριστοι σύντροφοι. Ο Κασαχέμας ήταν ένας ζωγράφος και ποιητής που μύησε τον Πικάσο στο παρακμιακό πνεύμα, το οποίο κυριαρχούσε ανάμεσα στους διανοούμενους της Βαρκελώνης. Έχοντας μεγαλώσει στο περιβάλλον της νότιας Ισπανίας, που ήταν πολύ φτωχότερη, και καθώς δεν γνώριζε το καταλανικό ιδίωμα, ο Πικάσο χρειαζόταν τη βοήθεια συντρόφων όπως ο Κασαχέμας που βρήκε στη Βαρκελώνη. Όμως ο φίλος του κουβαλούσε πολλούς δαίμονες, ήταν αλκοολικός, οπιομανής κι επιρρεπής σε έρωτες που δεν είχαν καμιά τύχη. Στο τέλος αυτοκτόνησε κι αυτή ήταν μια τραγωδία που άλλαξε την πορεία της δυτικής ζωγραφικής.

Για ποιον λόγο ο Πικάσο πήγε στο Παρίσι;

Για τους ζωγράφους και τους συγγραφείς της Βαρκελώνης, το Παρίσι αποτελούσε έναν πόλο έλξης που μπορούσε να προσφέρει δυνατότητες εξέλιξης καλλιτεχνικές και πνευματικές, τις οποίες δεν μπορούσαν να βρουν στην ιβηρική χερσόνησο. Το Παρίσι ήταν ο χώρος όπου ένας ζωγράφος μπορούσε να εξελιχτεί, ένας χώρος που μπορούσε να του εξασφαλίσει μια θέση στο πάνθεον της τέχνης. Όταν το 1900 επιλέχτηκε, για να επιδειχτεί στο ισπανικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού, ο πίνακας του Πικάσο Οι τελευταίες στιγμές, μπορείτε να φανταστείτε πόσο περήφανος ένιωθε ο νεαρός ζωγράφος. Ήταν ένας πίνακας ρεαλιστικός με θρησκευτικές επιρροές, που απεικόνιζε μια σκηνή θανάτου, κι αυτό ήταν το έργο που επιλέχτηκε για τον εορτασμό της νέας χιλιετίας, έκανε τον Πικάσο γνωστό στην πατρίδα του και του επέτρεψε να ξεφύγει επιτέλους απ’ αυτήν.

Εκεί θα γνωρίσει μαζί με τον Κάρλες τη Ζερμέν, η οποία θα τους εμπνεύσει και συνάμα θα αλλάξει τη ζωή τους ριζικά. Ποια είναι η Ζερμέν, που έχει τόσο έντονη προσωπικότητα;

Ο Πικάσο κι ο Κασαχέμας γνώρισαν τη Ζερμέν Γκαργκαλό και τους φίλους της μόλις έφτασαν στο Παρίσι. Η Ζερμέν ήταν ένα πνευματώδες μοντέλο, για το οποίο γνωρίζουμε κάποια πράγματα από το βιβλίο της Γερτρούδης Στάιν Η αυτοβιογραφία της Άλις Τοκλας κι από άλλες πηγές. Ήταν γνωστή για τον αντισυμβατικό τρόπο ζωής της και πόζαρε για τους δύο νεαρούς ζωγράφους στο στούντιο που νοίκιαζαν στην Μονμάρτρη. Οι δύο νέοι εκδήλωσαν ένα ρομαντικό ενδιαφέρον για κείνη. Ο έρωτας του Κασαχέμας για τη Ζερμέν τον οδήγησε στην κατάθλιψη και στην αυτοκτονία, ενώ ο Πικάσο δημιούργησε μαζί της μια σχέση που κράτησε 40 χρόνια. Συνέχισε να τη σκέφτεται και τη ζωγράφιζε συχνά στους πίνακες που σχεδίασε στο υπόλοιπο της ζωής του, όταν είχε γίνει πλέον διάσημος και είχε αφήσει πίσω του ένα σωρό πρόσωπα με τα οποία συναναστρεφόταν στην αρχή της σταδιοδρομίας του. Κι όμως, παρά τη βαθιά επίδραση που άσκησε στη ζωή του Πικάσο, οι ιστορικοί τείνουν να την αγνοούν σαν να ήταν μια επιπόλαιη σχέση της νεότητάς του. Κατά τη δική μου γνώμη, η επιρροή της ήταν σημαντική κι η σχέση του μαζί της ήταν πηγή της θλίψης και της έμπνευσής του κατά την Μπλε Περίοδο, όταν δημιούργησε μια σειρά από αριστουργήματα, αλλά και στη μετέπειτα πορεία του. Δυστυχώς, κι αυτό προκαλεί έκπληξη, ενώ δόθηκε μεγάλη σημασία σε άλλους ανθρώπους που βρίσκονταν κοντά στον ζωγράφο, ελάχιστη αξία δόθηκε στη σχέση του με τη Ζερμέν. Πριν από λίγα χρόνια η Cristina Masanés Casaponsa, μια Καταλανή ερευνήτρια και συγγραφέας, εξέδωσε μια βιογραφία της Ζερμέν Γκαργκαλό στα καταλανικά [Germaine Gargallo. Cos, pintura I error]. Θα ήθελα πολύ να τη δω μεταφρασμένη στα αγγλικά, όπως και στα ελληνικά!

Πώς κατάφερε ζώντας στο περιθώριο της κοινωνίας να παράγει καλλιτεχνικό έργο;

Εν μέρει χάρη στην τεράστια απήχηση που είχε η όπερα του Πουτσίνι La Bohème, αλλά και στην επίδραση των συμβολιστών ποιητών. Αυτοί οι δύο παράγοντες συντέλεσαν ώστε η άποψη ότι μπορούσε κάποιος να ζει στο περιθώριο της κοινωνίας παράγοντας έργο καλλιτεχνικό είχε ριζώσει στο μυαλό του Πικάσο και των φίλων του. Στην περίπτωσή του, κανείς δεν αγόραζε τα έργα της μελαγχολικής περιόδου, τα οποία επέμενε να ζωγραφίζει. Έτσι βρέθηκε σε δύσκολη θέση και συχνά δεν μπορούσε να εξασφαλίσει το φαγητό ή τη θέρμανση του χώρου του. Νομίζω ότι οι συνθήκες μέσα στις οποίες αναγκάστηκε να ζει τον βοήθησαν ν’ αποκαλύψει την αγωνία και την απελπισία τόσων ψυχών γύρω του, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό αγνοούνταν από τους ζωγράφους της εποχής.

Η Πόλη του Φωτός έχει λοιπόν και τη σκοτεινή πλευρά της, την οποία ειδικά ο Πικάσο βιώνει με σκληρό τρόπο. Τι του δίνει δύναμη να συνεχίσει;

Αν και τελικά το Παρίσι απογείωσε τον Πικάσο στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα, στην αρχή ήταν ένα μέρος αφιλόξενο, με εμπόρους και πάτρονες που εκμεταλλεύονταν την ηλικία, την αφέλεια, τη φτώχεια και τη θέση του ως ξένου που μιλούσε άθλια γαλλικά. Άντεξε, επειδή ένιωθε ότι η τέχνη του απαντούσε σε ένα κάλεσμα ανώτερο. Πίστευε στο όραμα και στο ταλέντο του, ακόμα και όταν οι άνθρωποι με εξουσία και διασυνδέσεις τον αγνοούσαν εντελώς.

{jb_quote} Δημιούργησε εικόνες και αντικείμενα που μπορούσε να αποδεχτεί το κοινό, επειδή είχαν βαθιές ρίζες στην παράδοση και περιείχαν μια άγρια αυθεντικότητα. {/jb_quote}

Είναι βυθισμένος σε μια χρωματική παλέτα του πρωσικού μπλε και του γαλάζιου. Γιατί επιλέγει αυτά τα χρώματα;

Το γαλάζιο χρώμα έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, ένα κομμάτι της οποίας παρουσιάζεται το βιβλίο μου. Καθώς έγραφα την Μπλε Περίοδο, στο μουσείο του Μπρούκλιν γινόταν μια έκθεση που ανίχνευε τη χρήση του γαλάζιου χρώματος σε όλες τις εποχές της τέχνης, από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι σήμερα. Καθώς είναι το χρώμα του ουρανού και της θάλασσας, μας κάνει να σκεφτόμαστε τη δύναμη του Θεού και της φύσης. Όπως όμως έγραψε ο Μαλαρμέ, αυτό το χρώμα είναι κι ένα βάρος πάνω μας και συχνά το συνδέουμε με το αίσθημα της θλίψης, μας εμπνέει ακόμα κι όταν μας θυμίζει τη θνητότητά μας.

Κατά πόσο στην υπόθεση και στους χαρακτήρες η πραγματικότητα συμβαδίζει με τη φαντασία;

Πριν γράψω, ερευνώ και διαβάζω για το θέμα μου όσο περισσότερο γίνεται, κι έπειτα επιλέγω την κατεύθυνση που θα ακολουθήσω. Σ’ αυτή την περίπτωση, εκτός από την έρευνα αφιέρωσα πολύ χρόνο μελετώντας τους πίνακες του Πικάσο, πολλοί από τους οποίους είναι αυτοβιογραφικοί και περιέχουν μηνύματα και σύμβολα κρυμμένα. Κάποια στιγμή, όταν δεν μπορούσα να τελειώσω ένα κεφάλαιο, ταξίδεψα στο Κλίβελαντ όπου υπάρχει ο διάσημος πίνακας του Πικάσο Η ζωή, που έφτιαξε το 1903. Είναι ένας παράξενος πίνακας, ειδικά όταν τον βλέπεις από κοντά, και πέρασα ώρες κοιτάζοντάς τον. Ένιωθα ότι παρατηρώντας τις λεπτομέρειές του μπορούσα να απορροφήσω την ιστορία που είχε να μου πει. Γυρνώντας στο σπίτι, μπορούσα πια να τελειώσω το κομμάτι που με δυσκόλευε. Ήμουν βέβαιος ότι δεν θα κατάφερνα να γράψω την ιστορία μου όπως ήθελα, αν δεν έκανα εκείνο το ταξίδι. Μπορώ λοιπόν να πω ότι πίσω από το τελικό αποτέλεσμα που παρέδωσα υπάρχει πολλή δουλειά αλλά όχι μόνο, θα έλεγα ότι είναι και προϊόν διαίσθησης.

Ποια στοιχεία της προσωπικότητάς του έκαναν τον Πικάσο διάσημο ζωγράφο;

Ο Πικάσο καλλιέργησε μια τεράστια αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, είχε αυτή την απίστευτη αφοσίωση στην καλλιτεχνική δημιουργία, μια αφοσίωση που έφτανε στα όρια του θρησκευτικού πάθους. Είχε την αίσθηση ότι η φύση τού είχε χαρίσει ένα ταλέντο μοναδικό κι όφειλε με κάθε τρόπο να το χρησιμοποιήσει μέχρι την τελευταία σταγόνα δημιουργώντας έργα τέχνης, όποιο κι αν ήταν το κόστος. Στη διάρκεια της ζωής του έφτιαξε πάρα πολλούς πίνακες και γλυπτά χρησιμοποιώντας κάθε είδους υλικό, για να μη μιλήσουμε για τη συμβολή του στη δημιουργία αρκετών καλλιτεχνικών ρευμάτων. Η δημιουργική του επιθυμία ήταν τεράστια και το πάθος του για την τέχνη ήταν εξίσου εκπληκτικό. Τώρα, στο ερώτημα γιατί η τέχνη του άσκησε τέτοια επιρροή, θα απαντούσα ότι στη διάρκεια της Μπλε Περιόδου τελειοποίησε μια αλλόκοτη ικανότητα να φέρνει σε επαφή το έργο με τον θεατή. Όπως έχει παρατηρηθεί, η αισθητική του βοηθήθηκε από το ότι πάντα τον είλκυαν θέματα όπως το τσίρκο, οι ταυρομαχίες, τα καμπαρέ, οι μουσικές παραστάσεις, η μυθολογία, θέματα που αποσπούν το ενδιαφέρον του κοινού επειδή περιέχουν το στοιχείο του αλλόκοτου θεάματος και του δράματος. Επιπλέον, οι πρώιμες εμπειρίες του μέχρι να γνωρίσει την επιτυχία κι η απόρριψη που δέχτηκε τόσες φορές τον σκλήρυναν και τον έκαναν να αντιπαρέρχεται τους φόβους που νιώθει ο περισσότερος κόσμος. Δεν ήταν ποτέ ευχαριστημένες από ένα συγκεκριμένο στιλ ή από μια προσέγγιση, ήθελε πάντα να αλλάζει και να εξελίσσεται. Τέλος, ζωγράφιζε επηρεασμένος από ποικίλα θέματα, την αρχαιοελληνική ζωγραφική στα αγγεία, τη γλυπτική της ιβηρικής χερσονήσου, την αναγεννησιακή ζωγραφική, την τέχνη της μάσκας στην υποσαχάρια Αφρική. Τροποποίησε, έδωσε καινούργια μορφή, επαναθεμελίωσε κι έδωσε καινούργιο περιεχόμενο σε μια μεγάλη ποικιλία πηγών και θεμάτων χρησιμοποιώντας το μοναδικό του ταλέντο και την τεχνική του.

Συναντήσατε κάποια δυσκολία στο πλάσιμο του χαρακτήρα του Πικάσο;

Πολλές. Από τη μια μεριά, ειδικά όταν η φήμη του εκτοξεύτηκε σε δυσθεώρητα ύψη, συμπεριφερόταν απαίσια και αντιμετώπιζε τους πάντες γύρω του με κυνισμό. Από την άλλη, μπορούσε να είναι εξαιρετικά γενναιόδωρος και τρυφερός. Υπάρχουν πολλά παράδοξα στον χαρακτήρα του, ορισμένα από τα οποία εκπορεύονταν από την επεισοδιακή και βίαιη περίοδο της ζωής του που επιχείρησα να ερευνήσω στο βιβλίο μου.

Πώς νιώθετε που το μυθιστόρημά σας μεταφράστηκε στα ελληνικά;

Η γλώσσα σας είναι η γλώσσα του Αισώπου, του Σωκράτη, της Σαπφώς, του Ομήρου. Πραγματικά, με ξεπερνά το γεγονός ότι ένας καλός μεταφραστής απέδωσε το βιβλίο μου στα ελληνικά. Η μόνη μου επιθυμία είναι να μπορούσε κάποιος να μου το διαβάσει!

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης

Η Μπλε Περίοδος
Luke Jerod Kummer
Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Κλειδάριθμος
σ. 496
ISBN: 978-960-645-064-8
Τιμή: 16,60€