Leonardo Padura: «Έντιμοι άνθρωποι»

Ο Λενονάρδο Παδούρα θεωρείται σήμερα ως ο σημαντικότερος συγγραφέας της Κούβας και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Κούβας, τη διάκριση Premio Princesa de Asturias de las Letras και το Prix Roger-Caillois. Τα βιβλία του χαρακτηρίζονται από την αρτιότητά τους, με λογοτεχνική χροιά και με έντονες τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αναφορές.

Ο συγγραφέας-σύμβολο της Κούβας έγινε γνωστός με την τετραλογία του «Οι τέσσερις εποχές», με ήρωα τον Μάριο Κόντε, βιβλία στα οποία βασίστηκε η ομότιτλη τηλεοπτική σειρά. Καθώς γνώρισε

επιτυχία, ο Παδούρα εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον ίδιο κεντρικό χαρακτήρα σε σειρά βιβλίων. Ο Κόντε, πρώην αστυνομικός και νυν παλαιοπώλης βιβλίων, έγινε αγαπητός στο κοινό για τον χαρακτήρα του: πιστός στις αρχές του αλλά με κριτική διάθεση για τα κακώς κείμενα, οι φίλοι του και η σύντροφός του τον κρατούν μακριά από τον πεσιμισμό, διαθέτει λεπτό χιούμορ, είναι έντιμος και εύστροφος.

Στο νέο του μυθιστόρημα, Έντιμοι άνθρωποι, που είναι το δέκατο με τον Κόντε, ο ήρωας εμφανίζεται στην πλοκή μόνο κατά το ήμισυ. Αυτό συμβαίνει επειδή ο συγγραφέας αγαπά να σπάει την υπόθεσή του σε δύο ιστορίες κι έπειτα να τις ενώνει, και μάλιστα με έναν τρόπο αξιοθαύμαστο. Το ενδιαφέρον στην πλοκή είναι τα άλματα στον χρόνο. Εξυπηρετεί αυτός ο τρόπος γραφής, ώστε να κατανοήσουμε τις διαφορές ανάμεσα στις δύο εποχές αλλά και τις ομοιότητες, σε πρόσωπα και καταστάσεις που δεν αλλάζουν λόγω της ιδιοσυγκρασίας του κουβανέζικου λαού.

Ο συγγραφέας μάς προϊδεάζει πώς θα εξελιχθεί το βιβλίο, με την πρώτη ακόμα φράση του στο άνοιγμα του μυθιστορήματος: «Υπερβολικά αργά, είπε την ετυμηγορία του». Και πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού έχει να δώσει τόσα μέσα από το πολυσέλιδο έργο του, πέρα από την καθαρά αστυνομική πλοκή, την ατμόσφαιρα δύο εποχών, τους πολυπληθείς χαρακτήρες, τον τρόπο ζωής τους, τις αδικίες, τις ανισότητες, τις ενοχές, τις ατιμίες, τη γεύση της Αβάνας, τον φρενήρη ρυθμό μιας πόλης που πίνει και γλεντοκοπά ξεχειλίζοντας μουσική και ερωτισμό.

Τα κεφάλαια μεταπηδούν εύκολα από το 1909 στο 2016 και ξεχωρίζουν το μεν παρελθόν σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση του έντιμου αστυνομικού Αμαργκό και τίτλο που παραπέμπει στο χθες, με γράμματα. Το δε παρόν είναι γραμμένο τριτοπρόσωπα και ακολουθεί τον παλαιοπώλη Κόντε φέροντας ως τίτλο αριθμούς.

Ξεκινώντας από το [1], ο Μάριο Κόντε ανακαλύπτει ότι έχει ξεχάσει πολλά στην ηλικία των 62 ετών. H λήθη είναι μια στρατηγική επιβίωσης: «Πετάει κανείς σαβούρα για να μένει στην επιφάνεια και να μη βουλιάζει στις μνησικακίες, στο αναμάσημα των ματαιωμένων ψευδαισθήσεων, στην οδυνηρή αναπόληση υποσχέσεων που κάποτε είχε πιστέψει και τόσες μα τόσες φορές είχαν αθετηθεί». Εκείνο όμως που δεν πρόκειται να ξεχάσει είναι το πικάπ του Μοτιβίτο πριν από πενήντα χρόνια, ένα σκρατς της βελόνας πάνω στο πρώτο αυλάκι του βινυλίου και το θαύμα: το άκουσμα των Μπιτλς.

Χρησιμεύει το παραπάνω ως γέφυρα για να μας δώσει το τώρα μέσω του τότε. Από την απαγόρευση της επαφής με τον δυτικό κόσμο έως το άνοιγμα που επιδιώχτηκε στη χρονιά που αναφέρεται, το 2016: Είναι οι μέρες που έρχεται ο Ομπάμα στην Αβάνα, οι Ρόλινγκ Στόουνς δίνουν συναυλία, ο οίκος Σανέλ έχει επίδειξη και οι Καρντάσιανς επίσης επισκέπτονται τη χώρα. Ταυτόχρονα.

Μέσα σε όλο αυτό το χάος, η αστυνομία της Αβάνας αδυνατεί να ανταποκριθεί στον ρόλο της. Και γι’ αυτό ζητά τη βοήθεια του Κόντε, όταν δύο πρώην κυβερνητικά στελέχη σκοτώνονται βίαια. Ο Κόντε, για τα βασικά της επιβίωσης, αναγκάζεται ήδη να δουλεύει για έναν φίλο του ως μπράβος σε μπαρ και η διάθεσή του είναι στα χειρότερά της, αφού η σύντροφός του Ταμάρα πρόκειται να τον αφήσει για λίγο ή για πάντα προκειμένου να πάει στην Ιταλία για το εγγονάκι της.

{jb_quote}Ο Παδούρα παραδίδει ένα μυθιστόρημα εποχής, χαρακτήρων και ήθους, σε καιρούς στους οποίους επικρατεί η ιδιοτέλεια και τα ιδεώδη φαντάζουν απόμακρα.{/jb_quote}

Η υπόθεση που του αναθέτουν τον ξεσηκώνει, το ενδιαφέρον του αναζωπυρώνεται όσο μπαίνει βαθύτερα στην έρευνα. Ανακαλύπτει ότι το παρελθόν των θυμάτων είναι σκοτεινό, έχουν καταστρέψει πολύ κόσμο από τον χώρο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων. Το πρώτο θύμα, ο αντιπαθής Ρεϊνάλντο Κεβέδο, ήταν παλιός λογοκριτής και εκβιαστής καλλιτεχνών, και το σπίτι του είναι γεμάτο με έργα τέχνης από τις παλιές «καλές» εποχές εκφοβισμού τους. Το δεύτερο θύμα είναι ο γαμπρός του Κεβέδο, ο Άλεξ Ρομπάινα, κλεπταποδόχος που ξεπλένει τα έργα τέχνης του συγγενή του.

Είναι προφανές ότι πρόκειται για δύο εγκλήματα εκδίκησης. Και ένας έντιμος άνθρωπος όπως ο Κόντε είναι φυσικό να καταδικάζει τη συμπεριφορά των θυμάτων, που φέρθηκαν απάνθρωπα στα θύματά τους όταν ζούσαν, τείνει λοιπόν να αισθάνεται συμπάθεια για τον δολοφόνο. Μέσα από τα λόγια κάποιου που έπεσε στα νύχια του Κεβέδο, ανακαλύπτει ποιος είναι ο πραγματικά αδικημένος: «Εδώ που δεν έχουμε Σιβηρίες, από πολλούς από εμάς πήραν την αξιοπρέπεια, μας έκαναν να νιώθουμε ένοχοι, χωρίς να ξέρουμε πολύ καλά για ποιο πράγμα, αλλά πολύ ένοχοι, μέχρι που μας εξανάγκασαν αν θέλαμε να αποκαθαρθούμε από τις ενοχές, να απαρνηθούμε τον ίδιο μας τον εαυτό».

Παράλληλα, στο βιβλίο τρέχει και η άλλη ιστορία με αφηγητή έναν έντιμο αστυνομικό, τον Αρτούρο Σαμπορίτ Αμαργκό, το 1909, εποχή που η Κούβα αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία της. Ο αστυνομικός, που δεν έχει γνωρίσει τη μεγάλη ζωή, γοητεύεται από τη συμπεριφορά και τα πλούτη του νεαρού Αλμπέρτο Γιαρίνι, ο οποίος είναι μια διφορούμενη προσωπικότητα: εκτός από ανερχόμενος πολιτικός σε συντηρητικό κόμμα, είναι ταυτόχρονα και μαστροπός στο Σαν Ισίδρο της Αβάνας.

Όταν δύο πόρνες δολοφονούνται, ο Αμαργκό μετατρέπεται σε φύλακας του Γιαρίνι, προσπαθώντας να τον προστατέψει από τους ανταγωνιστές του. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι μεγάλος. Έτσι, τα κεφάλαια με τον Γιαρίνι είναι τα πιο εντυπωσιακά λόγω του χαρακτήρα του και της εμφάνισης της μοιραίας γυναίκας – όπου «ένας άνθρωπος ερωτευμένος μετατρέπεται σε ένα πλάσμα παράλογο». Η αγωνία που δημιουργεί η αφήγηση αναγνωστικά δίνει το αναμενόμενο αποτέλεσμα και ο ήρωας οδηγείται από την ύβρη στην καταστροφή του: «Πιστεύω ότι η περσόνα του Αλμπέρτο Γιαρίνι κατέληξε να μετατραπεί στον χειρότερο εχθρό του ανθρώπου Αλμπέρτο Γιαρίνι. Γιατί μόνο εκείνη η περσόνα, ικανή να προκαλεί τη συλλογική λατρεία και συνάμα τη ζήλια τόσων ανθρώπων, μπορούσε να διαπράξει τόσες ανοησίες».

Υπάρχουν σκηνές που καθηλώνουν τον αναγνώστη με την ατμοσφαιρικότητά τους σε όλες τις περιοχές της αμαρτωλής Αβάνας, όπως στο σημείο όπου ο μαστροπός Γιαρίνι συνοδευόμενος από τον έντιμο αστυνομικό Αμαργκό επισκέπτονται το γηροκομείο με τις πόρνες. Εκεί υπάρχει μια μυσταγωγία, ένας άνεμος μαγείας της Κούβας, καθώς ο Αμαργκό, μιμούμενος τον Γιαρίνι και χωρίς να το σκεφτεί, αποδίδει τιμές ταυτόχρονα τόσο στην Αφρικανή θεά όσο και στην Παρθένο Μαρία.

Ο προβληματισμός του συγγραφέα για την εντιμότητα ή για το μέλλον της χώρας του είναι έκδηλος στις σελίδες του βιβλίου και ο ίδιος αναρωτιέται δίχως απάντηση πόση κακομεταχείριση έχει υποστεί η λέξη εντιμότητα. Σε μια εποχή στην οποία δεν άλλαξε τίποτε, όταν η πίστη κινεί βουνά και το χρήμα οροσειρές, ο ήρωάς του Κόντε διαπιστώνει πως «όσο περισσότερο κατέβαινε στους λάκκους με τα προνόμια, τις ανταλλαγές εξυπηρετήσεων και επιρροής, τα τεχνάσματα και τα κέρδη μιας ισχυρής κάστας, τόσο μικρότερη ευαισθησία ένιωθε ο ίδιος».

Ο Παδούρα αφήνει για άλλη μια φορά τον ήρωά του εκτεθειμένο στον πεσιμισμό του, μια και θέλει μέσα από αυτόν να πει πικρές αλήθειες. Κυρίως τον βάζει σε διλήμματα, μέχρι και την τελευταία σελίδα, αν αυτός ο μεγάλος λάτρης των Μπιτλς θα υποκύψει και θα πάει στη συναυλία των «αντιπάλων» Ρόλινγκ Στόουνς για χάρη της Ταμάρα. Όπως κάθε ερωτευμένος άνθρωπος που μετατρέπεται σε κάτι παράλογο.

Εξαιρετικό το στήσιμο του μυθιστορήματος, με ενοποίηση των δύο ιστοριών που εκπλήσσει, με κάποια βραδύτητα σε σημεία που ο αναγνώστης πρέπει να εμβαθύνει, με γλώσσα και τεχνικές από έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο Παδούρα παραδίδει ένα μυθιστόρημα εποχής, χαρακτήρων και ήθους, σε καιρούς στους οποίους επικρατεί η ιδιοτέλεια και τα ιδεώδη φαντάζουν απόμακρα.

Έντιμοι άνθρωποι
Λεονάρδο Παδούρα
μετάφραση: Κώστας Αθανασίου
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 544
ISBN: 978-960-03-7119-2
Τιμή: 24,00€