Αλέξης Ηρακλείδης: Ποιες είναι οι κυρίαρχες απόψεις στην Τουρκία για τη διένεξη του Αιγαίου;

Τι γράφει στο νέο του βιβλίο «Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος, 50+1 όψεις των ελληνοτουρκικών διενέξεων» (εκδόσεις «Θεμέλιο»), ο γνωστός καθηγητής.

Mόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ το νέο βιβλίο του Αλέξη Ηρακλείδη, Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος. 50 + 1 όψεις των ελληνοτουρκικών διενέξεων.

Η πρόσφατη αναζωπύρωση της ελληνοτουρκικής διένεξης θέτει το εύλογο ερώτημα, πώς μπορεί η διένεξη αυτή να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά, με στόχο την επιστροφή στην ύφεση της περιόδου 1999-2011, η οποία ήταν προς

Ο Αλέξης Ηρακλείδης με το βιβλίο του αυτό 50 + 1 όψεων, υπό τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων που αναφύονται στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο (με σημείο αναφοράς το Κυπριακό), με τελικό στόχο την ειρηνική επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών και στις δύο αυτές θάλασσες.

Βασική προϋπόθεση είναι η πιο αντικειμενική γνώση και όχι οι αντιλήψεις και η λήψη αποφάσεων με βάση τα εθνοκεντρικά στερεότυπα και τον φόβο του πολιτικού κόστους.

Το κλειδί για την ελληνική διπλωματία είναι να κάνει σαφή διάκριση μεταξύ (α) των ακραίων τουρκικών ενεργειών, όπως το Μνημόνιο με τη Λιβύη, οι γεωτρήσεις στο Ανατολικό Αιγαίο και το κύμα προσφύγων στον Έβρο και στα νησιά, και (β) των σοβαρών θέσεων της Τουρκίας (που είναι περισσότερες) στα θέματα του Αιγαίου, της Ανατολικής Μεσογείου και της Κύπρου, που συνιστούν νομιμοποιημένα και ζωτικά συμφέροντά της.

Οι κυρίαρχες απόψεις στην Τουρκία

Η κυρίαρχη τουρκική άποψη είναι ότι η Ελλάδα (και όχι η Τουρκία) είναι αναθεωρητική στο Αιγαίο. Η Ελλάδα επιζητεί εδώ και δεκαετίες να αλλάξει το υπάρχον status quo στο Αιγαίο υπέρ της και σε βάρος της Τουρκίας. Ο ελληνικός αναθεωρητισμός στο Αιγαίο φαίνεται από τα εξής: την απειλή επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 μίλια, την επαναστρατικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, την παλαιότερη επέκταση του εναέριου χώρου στα 10 μίλια (αντί των 6 που θα έπρεπε να είναι για να συνάδει με την αιγιαλίτιδα ζώνη) που συνεχίζει και διατηρείται μέχρι και σήμερα και την κατάχρηση των αρμοδιοτήτων της που απορρέουν από τον έλεγχο της εναερίου κυκλοφορίας.

Για την Τουρκία, η πρώτη και σοβαρότερη διαφορά στο Αιγαίο είναι η διένεξη για την αιγιαλίτιδα ζώνη (ελληνική απειλή για επέκτασή της στα 12 ναυτικά μίλια, ειδικά από τα τέλη του 1981 και μετά) και έπονται οι διαφορές για την υφαλοκρηπίδα, την αποστρατικοποίηση και τον εναέριο χώρο σε συνδυασμό με την εναέρια κυκλοφορία (FIR). Η Άγκυρα, αν και δεν φαίνεται να απορρίπτει τελείως τη νομική-δικαστική οδό, ειδικά σε θέματα που θεωρεί τη νομική θέση της ισχυρή, πιστεύει πως τα προβλήματα του Αιγαίου είναι κατά βάση πολιτικά και σε αυτό το επίπεδο θα επιλυθούν πολύ πιο ικανοποιητικά και όχι με την εμπλοκή ενός τρίτου μέρους ως δικαστή ή επιδιαιτητή.

Η Τουρκία είναι πεπεισμένη ότι η Ελλάδα εκλαμβάνει το Αιγαίο ως «ελληνική λίμνη», σαν να μην υπάρχει άλλη παράκτια χώρα στη θάλασσα αυτή, και μάλιστα με ακτογραμμή στο Αιγαίο σχεδόν 3.000 χιλιομέτρων. Από τη δεκαετία του 1960 η «παρά¬νομη στρατικοποίηση» των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και οι άδειες που η Ελλάδα έδινε αφειδώς σε ξένες εταιρίες για έρευνα για πετρέλαιο στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, σε περιοχές που δεν έχουν οριοθετηθεί, καθώς και η πρόθεση για επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια καθιστά την Ελλάδα διεκδικητική στο Αιγαίο και αναθεωρητική των θαλασσίων συνόρων και του status quo σε μια περιοχή στην οποία διακυβεύονται ζωτικής σημασίας τουρκικά εθνικά συμφέροντα.

Μπροστά σε αυτή την «ελληνική πρόκληση», η Άγκυρα θεωρεί ότι διαθέτει δύο μοχλούς πίεσης: (α) την πειθώ των νομικών και πολιτικών επιχειρημάτων της, που ίσως τελικά οδηγήσουν την Ελλάδα στον ουσιαστικό διάλογο και στις διαπραγματεύσεις για συνολική συμφωνία στο Αιγαίο με στόχο λύσεις αμοιβαία αποδεκτές, και (β) την απειλή του casus belli σε σχέση με την επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια που, κατά την Τουρκία (ειδικά από πλευράς ιεράκων διπλωματών, στρατιωτικών και πολιτικών), αν δεν εξακολουθήσει να επικρέμεται ως απειλή, η Ελλάδα δεν θα διστάσει να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της, με αποτέλεσμα τη «φίμωση» της Τουρκίας και ανυπολόγιστη ζημία των εθνικών της συμφερόντων, αλλά και της οικονομίας της, και επιπλέον μέγα πλήγμα στο γόητρο της χώρας (μιας μεγάλης και ισχυρής χώρας, σχεδόν περιφερειακής δύναμης, όπως θεωρεί τον εαυτό της η Τουρκία, ειδικά σήμερα με τον μεγαλομανή Ερντογάν).

Για μια πληρέστερη κατανόηση της γενικότερης τουρκικής στάσης με αντίκτυπο και στα θέματα του Αιγαίου, θα πρέπει να αναφερθούμε και στο «σύνδρομο των Σεβρών» ή «φοβία των Σεβρών». Ο μπαμπούλας αυτός, τουρκικής επινόησης, είναι ο φόβος επανεμφάνισης μιας κατάστασης όπως αυτή που δημιουργήθηκε με τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920) που, αν εφαρμοζόταν, η Τουρκία θα ήταν μικρότερη απ’ ό,τι είναι σήμερα. Για τους Τούρκους πρόκειται για τον τρόμο της συρρίκνωσης και του διαμελισμού της χώρας τους, που δεν αποτελεί μόνο παρανοϊκή αφήγηση των αδαών Τούρκων με ελλιπή παιδεία και άγνοια της διεθνούς πολιτικής, αλλά αντίληψη με τεράστια απήχηση σε πολιτικούς (και όχι μόνο σε εθνικιστές πολιτικούς), στρατιωτικούς, δημοσιογράφους, ανώτατους διπλωματικούς αλλά και πολλούς διανοούμενους, δεξιούς (εθνικιστές και ισλαμιστές), κεντροαριστερούς (κεμαλικούς) και αριστερούς. Το σύνδρομο αυτό συνδυάζεται με διάφορες θεωρίες διεθνούς συνομωσίας και επιβουλής από τους «ξένους» (χθες από τη Σοβιετική Ένωση, μετά το 1990 κυρίως από τις ΗΠΑ και από την Ευρώπη, και σήμερα και από τον «εβραϊκό δάκτυλο»).

Δηλαδή, η μεγάλη πλειοψηφία του τουρκικού λαού (όπως δείχνουν και σχετικές έρευνες της κοινής γνώμης), αλλά και ικανό τμήμα της διανόησης και αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις, θεωρεί ότι οι Σέβρες το 1920 δεν ήταν κάτι το ιστορικά μοναδικό, αλλά η στιγμή που οι Ευρωπαίοι προσπάθησαν να πράξουν αυτό που πάντοτε ήθελαν, και αυτό επιδιώκουν να κάνουν ακόμη και σήμερα.

Στο πλαίσιο του συνδρόμου των Σεβρών εξέχουσα θέση κατέχει η Μεγάλη Ιδέα, που η πλειονότητα των Τούρκων θεωρεί πως έχει αναβιώσει στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1950 και ισχύει μέχρι και σήμερα με μίνιμουμ μία ελληνική Κύπρο ή μία Κύπρο ενωμένη με την Ελλάδα, είτε έμμεσα ενωμένη μέσω Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Αιγαίο «ελληνική λίμνη» (που θα σφραγιστεί με την επέκταση στα 12 μίλια, καθιστώντας την Τουρκία περίκλειστη χώρα σε σχέση με το Αιγαίο), και μάξιμουμ την προσάρτηση της Ίμβρου και της Τενέδου, την κατοχή της Κωνσταντινούπολης, ελληνικό κράτος στον Πόντο και προσάρτηση της Σμύρνης!

Γενικότερα στην Τουρκία, σε πολλές μελέτες και σε παρουσιάσεις των ελληνοτουρκικών σχέσεων στα ΜΜΕ επικρατεί η ακόλουθη θέση: «Η ελληνική εξωτερική εδράζεται στη Μεγάλη Ιδέα, συνεπώς είναι επεκτατική. Η τουρκική εξωτερική πολιτική εδράζεται στο “Εθνικό Σύμφωνο” (Misak-ı-Milli), συνεπώς είναι αμυντική».

Τέλος, οι Τούρκοι πιστεύουν ότι υφίσταται εναντίον τους προσπάθεια «Ορθόδοξης περικύκλωσης», με πρωταγωνιστές τους Έλληνες, τους Ρώσους, τους Αρμένιους και τους Ελληνοκύπριους. Αλλά και οι Έλληνες, από την πλευρά τους, πιστεύουν ότι υπάρχει εναντίον τους προσπάθεια δημιουργίας ενός ανθελληνικού μουσουλμανικό τόξου στα «Βαλκάνια» τουρκικής έμπνευσης.

Ποιός είναι ο Αλέξης Ηρακλείδης

Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει διατελέσει εμπειρογνώμων του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών σε θέματα μειονοτήτων και ανθρωπιστικών θεμάτων (1983-1997). Οι κύριες επιστημονικές του μελέτες αφορούν τις αποσχιστικές συγκρούσεις και την αυτοδιάθεση, την ανθρωπιστική επέμβαση, την πολυμερή διπλωματία, τις θεωρίες των Διεθνών Σχέσεων, την ελληνική εξωτερική πολιτική, με έμφαση στα εθνικά θέματα, και την ανάλυση συγκρούσεων, όπως το Μεσανατολικό, το Κόσσοβο, το Νοτιοσουδανικό, και κυρίως την ελληνοτουρκική διένεξη του Αιγαίου, το Κυπριακό και το Μακεδονικό. Έχει γράψει πολλά βιβλία και άρθρα, με τελευταίο το Διεθνείς Σχέσεις: θεωρητικές προσεγγίσεις στα σύγχρονα διεθνή προβλήματα. Από τις εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ κυκλοφορεί και το βιβλίο του Το Μακεδονικό Ζήτημα, 1878-2018: από τις εθνικές διεκδικήσεις στις συγκρουσιακές εθνικές ταυτότητες.