Όταν ο ποιητής φτάνει πριν τον φιλόσοφο

Η σχέση της ποίησης με τη φιλοσοφία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Για τον Γιώργο Μπλάνα συνδέονται μόνο επιφανειακά. Ήδη από την αρχαιότητα ο Πλάτωνας έδωσε το δικό του αγώνα προκειμένου να διαχωρίσει τα δύο είδη. Ποίηση και φιλοσοφία αποτελούν όμως κατά τη γνώμη μας δύο διαφορετικές απόπειρες αυτοπραγμάτωσης, βασιζόμενες η πρώτη στη δύναμη της παραστατικής και η δεύτερη στην ένταση της κατανοητικής σκέψης. Για τον Χέγκελ η φύση της Ιδέας βρίσκεται μέσα στην ποίηση ως διαφάνεια ενός άρρηκτα συναρθρωμένου ποιητικού όλου, που δεν παύει να αυτοερμηνεύεται. Η ουσία των πραγμάτων ενυπάρχει στην ουσία

Σύμφωνα με τη Θεωρία το σφάλμα των φιλοσόφων είναι ότι δεν αντιλαμβάνονται πως μεταχειρίζεται μία γλώσσα μεταφορική∙ σε αντίθεση με τους ποιητές που έχουν πλήρη επίγνωση της γλώσσας που επεξεργάζονται. Άλλωστε στοιχεία λογοτεχνικότητας εντοπίζονται σε πολλά είδη κειμένων, πέρα από τη λογοτεχνία. Και η ίδια η φιλοσοφία είναι πλήρης ρητορικών σχημάτων ή άλλων διακοσμητικών στοιχείων που συνήθως απαντώνται στα λογοτεχνικά κείμενα.

Η ποίηση, και όχι η φιλοσοφία, κομίζει τη δυνατότητα αποσύνδεσης της γλώσσας από το γίγνεσθαι, του ονόματος από την έννοια. Σύμφωνα με τον Μπρούνο Κάνι «η ποίηση εξερευνά νέα εδάφη τού λέγειν, για να επιχειρήσει μια νίκη έναντι του ανείπωτου -μεγάλος συγγραφέας είναι εκείνος που μας δίνει τη δυνατότητα να διαλαλήσουμε ό,τι ήταν πριν ανέκφραστο-, ενώ η φιλοσοφία εξερευνά εδάφη του λεγόμενου (της σκέψης με την ευρεία έννοια), για να επιχειρήσει μια νίκη έναντι του αδιανόητου». Ή όπως έγραφε ο Freud «όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί». Η ποίηση εμπλέκει μια θεμελιώδη διαδικασία κατανόησης του κόσμου. Η ποίηση δεν αναπαριστά τον κόσμο∙ αναπαριστά μόνο το συναίσθημα και τις αγωνίες του δημιουργού μέσα από το δικό του φίλτρο ως αισθητήριου οργάνου της κοινωνίας. Στο λεπτό σκοινί που διαχωρίζει τα δύο είδη ακροβατεί και ο Γιώργος Δουατζής με την τελευταία του ποιητική συλλογή «χρόνου σκιά» (στίξις, 2018).

Με μία συνειρμική ροή στον ποιητικό του λόγο ο Δουατζής στοχάζεται για τον χρόνο, τη μνήμη, τον άνθρωπο. Φιλοσοφεί για την ποίηση και τη φθορά, τις συμπεριφορές του ανθρώπου. Ο ποιητής δεν χάνει την πίστη του στον ανθρωπισμό. Ο χρόνος απειλεί την ύπαρξη, μα η μνήμη τη θρέφει. Ενηλικιώνεται η απουσία και βάζει συγνώμες στις ρυτίδες. Για τον Δουατζή ο χρόνος όμως δεν είναι μόνο ιστορικός, αλλά ένας ρυθμικός παλμός που κρύβει μέσα του μια εσωτερική δομή. Ο χρόνος είναι αισθητός σαν αλληλουχία εσωτερικών διεργασιών, καταστάσεων και φαινομένων, αντιληπτή από τον ποιητή σε στενή σχέση με τον χώρο και τον εαυτό. Είναι μια διαρκής παλμική κίνηση ζωής, με τις επαναλήψεις και τις επανόδους στις όχθες του δυνατού και του αδύνατου, στο μνήμη και το παρόν, στο τότε και το τώρα. Είναι ο -κατά Jacques-Allain Miller- ο «παλμικός χρόνος» του ανθρώπου, ο σφυγμός του «είναι».

Η ποίηση του Δουατζή είναι μια προβολή της γλώσσας∙ η λογοτεχνικότητα των φιλοσοφικών του αναστοχασμών για τον χρόνο και τον άνθρωπο εντοπίζεται στην οργάνωση της γλώσσας. Ετούτη είναι που προβάλλει τον ίδιο της τον εαυτό ως μεταγλώσσα, διακρινόμενη από την καθαρή φιλοσοφία. Η γλωσσική διαδρομή και οι επιλογές λέξεων ελκύουν την προσοχή στα ηχητικά μοτίβα και τα νοήματα μέσα από τα κενά που αφήνει η αφαιρετική διάταξη του ποιήματος. Η στιχουργική του καταφέρνει να στοχαστεί πάνω στο ανθρώπινο μέσα από μία διαφορετική αισθητική προσέγγιση, ή όπως έλεγε ο Kant για τα αισθητικά αντικείμενα «με προθετικότητα χωρίς πρόθεση»∙ σκοπός είναι η αναγνωστική απόλαυση και μέσα από αυτήν γεννώνται οι στοχαστικοί προβληματισμοί του ακροατή/αναγνώστη, που ερμηνεύει διαβάζοντας ή ακούγοντας ένα ποιητικό κείμενο. Ο I. A. Richards διέκρινε την αισθητική αξία ως διακριτό στοιχείο της ποίησης και τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας της τονίζοντας έτσι την ιδιαιτερότητα του ποιητικού φαινομένου που εντοπίζεται στη γλωσσική υπόσταση του ποιήματος. Για εκείνον η αξία της λογοτεχνίας έγκειται ακριβώς στην έκκληση συναισθημάτων. Ο Δουατζής επανατοποθετεί τη λειτουργία της ποίησης στο επίπεδο της καθημερινής εμπειρίας, συνδέοντας την με την πρόσληψη του κειμένου από τον αναγνώστη, ακόμα κι αν δεν υπάρχει ο ιδανικό αναγνώστης του Richards.