Σολομός ιχθυοτροφείου: Αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών και περιβαλλοντικές απειλές

Υπερβολική χρήση αντιβιοτικών στα ιχθυοτροφεία σολομού, παραβίαση της ακεραιότητας του βυθού του ωκεανού, εξολόθρευση της τοπικής πανίδας. Αυτές είναι οι κυριότερες κατηγορίες εναντίον της υδατοκαλλιέργειας σολομού, η οποία αποφέρει κέρδη πολλών εκατομμυρίων δολαρίων.
Ο σολομός είναι ένα πολύ διάσημο προϊόν, μια πολύτιμη τροφή. Κάθε χρόνο η δημοτικότητά του αυξάνεται, ενώ χαρακτηρίζεται ως «superfood». Αποτελεί σημαντική πηγή πρωτεΐνης, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε λιπαρά οξέα Ωμέγα 3, βιταμίνες Α, D και Κ και συμβάλλει επίσης στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης

καρδιαγγειακών παθήσεων.
Τα ιχθυοτροφεία σολομού στη Χιλή άρχισαν να εμφανίζονται στη δεκαετία του ‘80. Ομως, τη δεκαετία του ‘90 παρατηρήθηκε «έκρηξη» στην παραγωγή σολομού στη χώρα.
Η καλλιέργεια σολομού στα κρύα και πλούσια σε χορτονομές νερά του Ειρηνικού Ωκεανού, νότια της Αμερικής, έχει αποδειχθεί πολύ κερδοφόρα επιχείρηση. Αυτή τη στιγμή, η Χιλή είναι η δεύτερη χώρα σε παραγωγή σολομού στον κόσμο αποφέροντάς της ετησίως κέρδη άνω των 5 δισ. δολαρίων. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, δημιουργήθηκαν περίπου 21.000 θέσεις εργασίας στα ιχθυοτροφεία σολομού σε μια τεράστια, αραιοκατοικημένη περιοχή στις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού.
Καθώς όμως η ζήτηση αυξήθηκε, οι ευνοϊκές συνθήκες για την καλλιέργειά του στο θαλασσινό νερό στη νότια Χιλή έγιναν όλο και πιο εμφανείς για τους Χιλιανούς και ιδιαίτερα τους νορβηγούς παραγωγούς.
Η εταιρεία Marine Harvest (που έχει μετονομαστεί σε Mowi) είναι μία εταιρεία, η οποία άρχισε τις εργασίες της στη Χιλή το 1975.
«Στη Νορβηγία, δουλεύουν καλά, σέβονται τους κανόνες και σέβονται τους εργαζόμενους. Αν η Νορβηγία είχε εφαρμόσει τα πρότυπά της στη Χιλή δεν θα υπήρχαν προβλήματα. Η ίδια η παραγωγή δεν είναι κακή, αλλά θα πρέπει να μπει σε τάξη», δηλώνει ο Τζον Ουρτάδο, πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας των Εργαζομένων των Ιχθυοτροφείων Σολομού (CONATRASAL).
Ωστόσο, οι διαφορές στις μεθόδους παραγωγής σολομού στις νορβηγικές επιχειρήσεις στη Νορβηγία και τη Χιλή δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό. Ενα από τα πιο ευαίσθητα θέματα έχει σχέση με τη χρήση αντιβιοτικών. Διάφορα φάρμακα χρησιμοποιούνται τακτικά στην υδατοκαλλιέργεια για την πρόληψη ασθενειών και την αύξηση της παραγωγής.
Ο σολομός που καλλιεργείται στη Χιλή καταναλώνει τεράστιες ποσότητες αντιβιοτικών σε σύγκριση με τα ψάρια που εκτρέφονται σε άλλα μέρη του κόσμου: τον Καναδά, τη Σκωτία και τη Νορβηγία.
Η εταιρεία Mowi δεν θέλησε πάντως να κάνει κάποιο σχόλιο επ’ αυτού. Ο όμιλος εταιρειών Cermaq, που ανήκει στον όμιλο Mitsubishi Corporation, έχει επιχειρήσεις στη Νορβηγία, τον Καναδά και τη Χιλή. Και εδώ υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά το ποσοστό χρήσης αντιβιοτικών σε διάφορες χώρες.
Οι εταιρίες Mowi και Cermaq, οι δύο μεγαλύτεροι παραγωγοί σολομού στον κόσμο, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στη χρήση αντιβιοτικών στα ιχθυοτροφεία σολομού στη Χιλή σε σχέση με άλλες χώρες, κυρίως με τη Νορβηγία. Αλλά δεν είναι οι μόνες που χρησιμοποιούν αντιβιοτικά σε μεγάλες ποσότητες.
Ρεκόρ στη χρήση αντιβιοτικών καταγράφηκε το 2014. Τότε τα φαρμακευτικά προϊόντα που χρησιμοποιήθηκαν στα ύδατα της Χιλής ήταν 1.500 φορές περισσότερα από ό,τι στη Νορβηγία, που είναι και η πρώτη σε παραγωγή σολομού σε ολόκληρο τον κόσμο.
Παρότι αυτός ο αριθμός μειώθηκε στη συνέχεια, σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας της Χιλής (Sernapesca), περίπου 350 τόνοι αντιβακτηριακών φαρμάκων χρησιμοποιήθηκαν στα ιχθυοτροφεία σολομού μόνο πέρυσι.
«Η απάντηση στο ερώτημα γιατί παρατηρείται τέτοια υπερβολική χρήση αντιβιοτικών στην υδατοκαλλιέργεια σολομού στη Χιλή, είναι ότι εκεί υπάρχει μια ασθένεια που προκαλείται από το παθογόνο Piscirickettsiasalmonis – ονομάζεται Rickettsiosis (SRS)», τονίζει ο καθηγητής του Τμήματος Μικροβιολογίας και Ανοσολογίας, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Χιλής και επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών της Χιλής, Δρ. Φελίπε Καμπέλο.
Σύμφωνα με τον Καμπέλο, «αυτός ο παθογόνος παράγοντας βρέθηκε επίσης στη Νορβηγία, την Ιρλανδία και τη Βρετανική Κολομβία, αλλά φαίνεται ότι η λοίμωξη που προκαλεί σε αυτές τις χώρες δεν οδηγεί σε τέτοιες σοβαρές αλλοιώσεις, αν και το ίδιο παθογόνο δεν διαφέρει πολύ από το παθογόνο που εντοπίζεται στη Χιλή».
Ο Καμπέλο θεωρεί πιθανό ότι στη Χιλή ο σολομός εκτρέφεται σε τέτοιες συνθήκες που τον καθιστούν πιο ευαίσθητο στους παράγοντες που προκαλούν την ασθένεια και, σύμφωνα με τους παραγωγούς, είναι απαραίτητο να χορηγούνται τόνοι αντιβιοτικών κάθε χρόνο.
Κατά την άποψη της Λίσμπετ βαν ντερ Μιρ από την Oceana, το πρόβλημα μπορεί να αποτελείται στην ίδια τη διαδικασία αναπαραγωγής σολομού στη Χιλή.
«Ο σολομός δεν είναι ενδημικός σε αυτή τη χώρα. Είναι εξωτικό ψάρι που προέρχεται από άλλες περιοχές και καλλιεργείται σε μικρά κλουβιά. Εννιακόσιες χιλιάδες τόνοι σολομού καλλιεργούνται στα φιόρδ της Χιλής και επειδή βρίσκονται κοντά ο ένας στον άλλο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μετάδοσης των ασθενειών», τονίζει η Λίσμπετ βαν ντερ Μιρ, η Αντιπρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Oceana.
Η πολιτεία έχει νοικιάσει περιοχές νερού για διάστημα 25 ετών με δυνατότητα παράτασης. Προς το παρόν, 1.412 τέτοιες τοποθεσίες μισθώνονται στη Χιλή, αν και δεν λειτουργούν όλες. Εκεί, βρίσκονται ιχθυοτροφεία σολομού. Μιλάμε για μια περιορισμένη περιοχή στην οποία τα ψάρια ζουν σε κλουβιά που βυθίζονται στον ωκεανό.
Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Σολομού (Instituto Tecnologico del Salmon), που ανήκει στο Σύνδεσμο Βιομηχανιών Σολομού της Χιλής (Asociacion de la Industria del Salmonde Chile AG – ένα ιδιωτικό οργανισμό που ενώνει τις επιχειρήσεις με την παραγωγή προϊόντων από το σολομό της Χιλής και αποτελεί μέρος του ομίλου Cermaq), «δεν υπάρχει καμία επιστημονική έρευνα (σε αντίθεση με τις έρευνες για άλλα είδη ψαριών), που επιβεβαιώνει τη σχέση μεταξύ της χρήσης αντιβιοτικών στην υδατοκαλλιέργεια σολομού και των συνεπειών στο περιβάλλον, τους καταναλωτές και τους εργαζομένους στη βιομηχανία».
«Αν ανατρέξετε την επιστημονική βιβλιογραφία, υπάρχουν δημοσιεύσεις στη Χιλή που έχουν αποδείξει ότι τα βακτήρια από το έντερο σολομού και το περιβάλλον της καλλιέργειας σολομού έχουν γονίδια αντίστασης παρόμοια με τα γονίδια της αντοχής των ανθρώπινων παθογόνων, έτσι ώστε κάποιος που δεν έχει γνώση της εξελικτικής θεωρίας των βακτηριδίων και της γενετικής στα βακτήρια, αμφιβάλλει ότι υπάρχουν περάσματα γονιδίων αντίστασης του περιβάλλοντος σε παθογόνα ανθρώπων και ανθρώπινων παθογόνων οργανισμών στα βακτήρια του περιβάλλοντος», αναφέρει ο Φελίπε Καμπέλο.
Αυτό το θέμα είναι πολύ σημαντικό, καταρχάς, επειδή, όπως αναφέρθηκε, η βιομηχανία τροφίμων, η οποία χρησιμοποιεί αντιβιοτικά στην παραγωγική διαδικασία, μπορεί να συνδέεται με το πρόβλημα της αντοχής σε αυτά τα φάρμακα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), αποτελεί μια από τις κύριες απειλές για την ανθρώπινη υγεία, την επισιτιστική ασφάλεια και την ανάπτυξη.
Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της Oceana, οι παραγωγοί χρησιμοποιούν εντατικά αντιβιοτικά, επειδή αυτό δικαιολογείται από οικονομική άποψη. «Είναι δυνατόν οι εταιρείες να ασχολούνται με την παραγωγή χωρίς αντιβιοτικά, αλλά αυτό θα κοστίσει πολύ πιο ακριβά και τα κέρδη τους θα μειωθούν. Οι παραγωγοί θα αρνηθούν πεισματικά επειδή στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ειδικά κίνητρα για να αλλάξουν την κατάσταση», λέει η Λίσμπετ βαν ντερ Μιρ.
Παρά το γεγονός ότι οι Χιλιανοί παραγωγοί ισχυρίζονται ότι η εντατική χρήση των αντιβιοτικών είναι «ασφαλής», πριν από λίγες εβδομάδες δεσμεύθηκαν να μειώσουν τη χρήση αντιβιοτικών στη διαδικασία παραγωγής κατά 50% έως το 2025.
Η Νήσος Τσιλοέ είναι το μεγαλύτερο νησί στο Αρχιπέλαγος Τσιλοέ, κοντά στις ακτές της Χιλής, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το μήκος της ακτογραμμής του και άλλων νησιών, που αποτελούν το Αρχιπέλαγος της Παταγονίας, είναι περίπου δυο χιλιάδες χιλιόμετρα.
Πριν από αρκετές δεκαετίες, στην περιοχή αυτή εμφανίστηκαν ιχθυοτροφεία σολομού και τότε άλλαξε και το τοπίο στις ακτές της χερσονήσου της Τσιλοέ, αλλά και το νησί βασίστηκε πλήρως στη χρήση των θαλάσσιων πόρων.
«Είμαι 31 ετών και δεν γνωρίζω τα τοπικά είδη ψαριών που γνώριζαν οι γονείς μου» δηλώνει ο Αλβάρο Μοντάνια, γεωγράφος και ακτιβιστής.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η εξαφάνιση των τοπικών ειδών ψαριών συνδέεται άμεσα με την παραγωγή σολομού, η οποία βλάπτει το περιβάλλον. «Στον βυθό του ωκεανού σχηματίζονται κάποιες ζώνες υποξίας, έλλειψης οξυγόνου και ζωής». Αυτό είναι το αποτέλεσμα της «συσσώρευσης θρεπτικών ουσιών που συσσωρεύονται στο νερό και στον βυθό. Επιπλέον, τα ανεπιθύμητα τρόφιμα και τα οργανικά απόβλητα ψαριών συσσωρεύονται στον βυθό».
Ομως δεν βλάπτει μόνο αυτό την ενδημική πανίδα. Υπάρχουν και πολλές αποδράσεις σολομού από τα ιχθυοτροφεία.
Για παράδειγμα, πέρυσι περίπου 690.000 σολομού διέφυγαν από ένα από τα ιχθυοτροφεία της εταιρείας Mowi (πρώην Marine Harvest).
«Κάθε διαφυγή προκαλεί μεγάλη ζημιά στο οικοσύστημα. Ο σολομός του Ατλαντικού – είναι ένα εξωτικό είδος του αρπακτικού ψαριού και καταλαμβάνει την υψηλότερη θέση στην τροφική αλυσίδα. Στα φιόρδ ζουν και κάποια μικρότερα ενδημικά είδη ψαριών. Σε ορισμένα σημεία αυτά τα είδη της πανίδας εξαφανίστηκαν» τονίζει η Λίσμπετ βαν ντερ Μιρ, Αντιπρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Oceana.
Σύμφωνα με τους ειδικούς του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Σολομού, «στην περιοχή του Ειρηνικού, η ζημιά από τις αποδράσεις σολομού είναι πολύ μικρότερη εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού επιβίωσης των ψαριών που διαφεύγουν. Δηλαδή, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, η υδατοκαλλιέργεια δεν προκαλεί τέτοιες σημαντικές ζημιές στο περιβάλλον λόγω των αποδράσεων των αρπακτικών ψαριών, όπως της αποδίδονται».
Ο Αλβάρο Μοντάνια δεν συμφωνεί με αυτή την άποψη. Πιστεύει ότι οι συνθήκες καλλιέργειας σολομού και η γεωγραφική θέση των ιχθυοτροφείων μακροπρόθεσμα θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε μαζικές αποδράσεις. «Βρισκόμαστε σε 42 μοίρες νότια και τα ιχθυοτροφεία φτάνουν έως και 50 μοίρες, σχεδόν στο Πούντα Αρένας (μια πόλη που βρίσκεται στην ακτή του Πορθμού του Μαγγελάνου). Αυτή είναι μια ζώνη των φιόρδ της Χιλής με πολλές καταιγίδες, έντονες βροχές, ισχυρά ρεύματα στον ωκεανό που προκαλούν ζημιές στα εμπόδια και τα κλουβιά, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε μαζικές αποδράσεις σολομού».
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 2010, περίπου 3,3 εκατομμύρια ψάρια είχαν δραπετεύσει από τα ιχθυοτροφεία σολομού. Σύμφωνα με τον οικονομικό γραμματέα της Περιφέρειας του Λος Λάγος, 1,9 εκατομμύρια από αυτά ήταν από τα ιχθυοτροφεία σολομού της Mowi (πρώην MarineHarvest). Η νορβηγική εταιρεία όμως διέψευσε τους ισχυρισμούς του.
Πολιτισμικές αλλαγές
Η επίδραση των δραστηριοτήτων των ιχθυοτροφείων σολομού στο νησί Τσιλοέ ήταν τόσο έντονη που πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το νησί έχει αλλάξει για πάντα.
«Μεγάλοι αρχηγοί της φυλής μας, μας είπαν πριν από πολλά χρόνια ότι το νησί θα καταληφθεί. Το νησί καταλήφθηκε από τα ιχθυοτροφεία. Το είχαν δει και προβλέψει. Προέβλεψαν και τις ζημιές που θα προκαλούσαν αυτές οι εταιρείες, καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις που θα υπάρχουν για τον πολιτισμό μας» δηλώνει η Ρουθ Καϊλέο Καϊτσέο, εκπρόσωπος των Μαπούτσε (Αραουκάνοι), μίας φυλής ιθαγενών που κατοικούν στο νησί Τσιλοέ.
Η Ρουθ πιστεύει ότι η ενοικίαση της περιοχής των υδάτων έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό προς το χειρότερο τη διατροφή του τοπικού πληθυσμού. Η ρύπανση του βυθού του ωκεανού και οι μαζικές αποδράσεις σολομού οδήγησαν σε έλλειψη θαλάσσιων πόρων που προηγουμένως ήταν άφθονοι. Ο τοπικός πληθυσμός, ο οποίος έχασε τους θαλάσσιους πόρους, έπρεπε να αλλάξει και τον τρόπο ζωής του. «Αυτές οι συνθήκες μας κάνουν να είμαστε ατομικιστές και να φροντίζουμε μόνο τους εαυτούς μας» λέει η Ρουθ. «Ο πατέρας μου ήταν ψαράς και οι παππούδες μου επίσης. Για πολλούς από τους συγγενείς μου η αλιεία ήταν το μόνιμο επάγγελμα, αλλά ο πολιτισμός μας έχει αλλάξει. Δεν ζούμε πλέον μαζί σε μία κοινότητα. Οι περισσότερες οικογένειες έχουν διαλυθεί, οι άνδρες αναγκάζονται να βγάζουν χρήματα σε ιχθυοτροφεία σολομού. Δεν υπάρχουν πια φυσικές πηγές θαλάσσιων πόρων».
Ο Αλβάρο Μοντάνια αναφέρει ότι σε διαμάχες για τις επιπτώσεις της υδατοκαλλιέργειας σολομού στο περιβάλλον, το οικονομικό στοιχείο βγαίνει πάντα στο πρώτο πλάνο, αφήνοντας στη σκιά τα αρνητικά αποτελέσματά του. «Οι παραγωγοί σολομού μιλάνε για τις θέσεις εργασίας που δημιουργούν, επαναλαμβάνοντάς το συνέχεια. Αλλά γιατί πρέπει να εμπιστευόμαστε τους παραγωγούς που συνεχώς λένε ψέματα; Θα πρέπει να τεθεί το ερώτημα: Πόσες θέσεις εργασίας χάθηκαν λόγω της μείωσης της αλιείας; Ισως, οι ζημίες υπερβαίνουν την απόκτηση;», αναρωτιέται ο ειδικός.
Αυτή η άποψη είναι ευρέως διαδεδομένη στη Νότια Χιλή. Ισως για αυτό η επίσκεψη του βασιλιά Χάραλντ Ε’ της Νορβηγίας στη Χιλή ήταν κάτι παραπάνω από ωραίες φωτογραφίες. Στο ταξίδι του στα παρθένα κανάλια της Νότιας Χιλής, στα φιόρδ που μοιάζουν τόσο με τα νορβηγικά, ο Χάραλντ Ε’ φαινόταν όλο και πιο στεναχωρημένος. Διαδηλωτές από διάφορες φυλές και περιβαλλοντικές οργανώσεις ζητούσαν από το βασιλιά να μην λειτουργούν οι νορβηγικές εταιρείες παραγωγής σολομού στη νότια Αμερική. «Καταστρέφουν το περιβάλλον και τις κοινότητες που ζουν στην ακτή», ανέφεραν πολλοί.
Η Ρουθ Καϊλέο Καϊτσέο συμφωνεί με αυτές τις απαιτήσεις. Μιλά για το πώς ο λαός της ήταν υπερήφανος για τη διατήρηση του παραδοσιακού τρόπου ζωής, όπου σημασία είχε πάντα η οικογένεια και η κοινότητα. Ομως, τα τελευταία 30 χρόνια όλα έχουν αλλάξει.
«Η κουλτούρα μας έχει αλλάξει προς το χειρότερο. Δεν ζούμε πλέον με βάση τις αρχές της ένωσης και της αλληλεγγύης σύμφωνα με τις οποίες οι άνθρωποι σκέφτονται τους άλλους». Την ίδια στιγμή ωστόσο, η Ρουθ είναι αισιόδοξη για το μέλλον. «Νομίζω ότι μπορούμε ακόμα να κάνουμε κάτι, μπορούμε να ενισχύσουμε τις παραδόσεις μας, για να μην τις χάσουμε, για να μην ξεχάσουμε την προέλευσή μας» δηλώνει η Ρουθ Καϊλέο Καϊτσέο, εκπρόσωπος των Μαπούτσε (Αραουκάνοι), μίας φυλής ιθαγενών που κατοικούν στο νησί Τσιλοέ.
Την ίδια στιγμή ωστόσο, η Ρουθ είναι αισιόδοξη για το μέλλον. «Νομίζω ότι μπορούμε ακόμα να κάνουμε κάτι, μπορούμε να ενισχύσουμε τις παραδόσεις μας, για να μην τις χάσουμε, για να μην ξεχάσουμε την προέλευσή μας».
Πηγή Sputniknews