Έρευνα ΣΕΒ: Επαγγέλματα με δυνατότητα τηλεργασίας - Σε ποια θέση βρίσκεται η Ελλάδα

10:23 27/1/2022 - Πηγή: Businessnews

To Special Report το ΣΕΒ για το "TO ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ".

Η πανδημία και η ανάγκη συνέχισης της λειτουργίας της οικονομίας με όσο το δυνατόν μικρότερες συνέπειες, ανέδειξε τις δυνατότητες της τηλεργασίας, αλλά και τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις.
Πολύ πρόσφατα προσδιορίστηκαν με την ΚΥΑ Δ1 α/Γ.Π.οικ. 81558/2021 - ΦΕΚ 6290/Β/29-12-2021 οι προϋποθέσεις και τα ποσά για την αποζημίωση των

τηλεργαζομένων με σκοπό την κάλυψη των σχετικών εξόδων.
Στην πράξη, όλες οι επιχειρήσεις, παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας, υποχρεώθηκαν στην άμεση υιοθέτηση λύσεων τηλεργασίας, και στην εφαρμογή κάποιου σχήματος τηλεργασίας για μεγάλο αριθμό εργαζομένων.
Το ποσοστό τηλεργασίας το έτος 2020 ήταν στην Ελλάδα 7%, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 12% (Eurostat LFS, 2021).
Παρά το γεγονός πως έχει αυξηθεί η τηλεργασία κατά την πανδημία, οι πραγματικές της δυνατότητες είναι ακόμα μεγαλύτερες και συμβαδίζουν με τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων. Ήδη πολλές επιχειρήσεις αξιολογούν τις δυνατότητες μετάβασης, μετά την πανδημία, σε ένα υβριδικό μοντέλο με συνδυασμό τηλεργασίας και φυσικής παρουσίας των εργαζομένων.
Προκειμένου οι επιχειρήσεις να μπορούν να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις, χρειάζονται επαρκή τεκμηρίωση αλλά και τη συνεκτίμηση διαφόρων παραγόντων που καθορίζουν τη «τεχνική δυνατότητα» άσκησης των εργασιακών καθηκόντων από απόσταση.
Σύμφωνα με μελέτη του Joint Research Centre (JRC) από τα συνολικά 120 επαγγέλματα (3ψηφιος ISCO) της διεθνούς κατηγοριοποίησης επαγγελμάτων, μόλις τα 24 έχουν πλήρη δυνατότητα, τα 40 έχουν μερική δυνατότητα, ενώ τα 56, δηλαδή σχεδόν το 50% των επαγγελμάτων, δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας.

Ελλάδα

Για την Ελλάδα, σε συνδυασμό με τα στοιχεία απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ (2019), από το σύνολο των 3.911.031 απασχολούμενων στη Ελλάδα προκύπτει ότι ποσοστό 18,8% (734.667 απασχολούμενοι) απασχολείται σε επαγγέλματα με πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, όπως για παράδειγμα υπάλληλοι γραφείου, επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα κ.α. Ένα ποσοστό 38,8% (1.517.643 απασχολούμενοι) έχει μερική δυνατότητα τηλεργασίας όπως για παράδειγμα πωλητές, μηχανικοί κ.α., ενώ οι 1.658.721, δηλαδή το 42,4% απασχολείται σε επαγγέλματα που δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας, όπως για παράδειγμα οι οδηγοί αυτοκινήτων, χειριστές μηχανημάτων κ.ά.
H δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα καθορίζεται κυρίως από τα καθήκοντα εργασίας: Πνευματικά καθήκοντα κατά τα οποία οι εργαζόμενοι επεξεργάζονται πληροφορίες ή ιδέες, Κοινωνικά καθήκοντα κατά τα οποία οι εργαζόμενοι αλληλοεπιδρούν με τρίτους (πελάτες, συνεργάτες κ.ο.κ.) και Φυσικά καθήκοντα για τα οποία απαιτείται φυσική παρουσία των εργαζομένων. Επίσης, καθορίζεται από τις μεθόδους εργασίας που σχετίζονται με τις μορφές οργάνωσης εργασίας, και τα εργαλεία εργασίας, δηλαδή τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση των καθηκόντων.
Το γεγονός ότι 10 από τα 20 επαγγέλματα με την υψηλότερη απασχόληση στην Ελλάδα δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας συνδέεται με το ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων (και ανάλογης οργάνωσης της εργασίας) στην Ελλάδα.
Η πρόσβαση σε τεχνολογίες και ο εκσυγχρονισμός των αντικειμένων εργασίας μπορεί να αυξήσει σημαντικά το ποσοστό των εργαζόμενων στην Ελλάδα που μπορούν να εργαστούν από απόσταση, απολαμβάνοντας τα οφέλη της τηλεργασίας.

Η πανδημία και η ανάγκη συνέχισης της λειτουργίας της οικονομίας με όσο το δυνατόν μικρότερες συνέπειες, ανέδειξε τις δυνατότητες της τηλεργασίας, αλλά και τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις. Παράλληλα, νομοθετήθηκε το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο της τηλεργασίας, και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (Άρθ. 67 του ν. 4808), ενώ αναμένεται η έκδοση και της δευτερογενούς νομοθεσίας. Η νομοθεσία περιλαμβάνει διάφορες ρυθμίσεις, όπως η μονομερής εφαρμογή για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας ή της προσωπικής υγείας εργαζόμενων, η αποκατάσταση του κόστους χρήσης εξοπλισμού, η υποχρέωση για προστασία των επαγγελματικών και προσωπικών δεδομένων κ.α.
Πολύ πρόσφατα προσδιορίστηκαν με την ΚΥΑ Δ1 α/Γ.Π.οικ. 81558/2021 - ΦΕΚ 6290/Β/29-12-2021 οι προϋποθέσεις και τα ποσά για την αποζημίωση των τηλεργαζομένων με σκοπό την κάλυψη των σχετικών εξόδων. Οι παραπάνω ρυθμίσεις έχουν θετικό αντίκτυπο και συμβάλουν σημαντικότατα στη διαχείριση της νέας, αλλά εκτεταμένης πλέον, μορφής οργάνωσης της εργασίας. Ωστόσο, πέρα από το νομοθετικό πεδίο, κύριο ζήτημα παραμένει ο προσδιορισμός των θέσεων εργασίας και επαγγελμάτων που παρέχουν τη δυνατότητα αξιοποίησης τηλεργασίας
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων επιφέρει αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας, αλλά και στην έννοια του “τόπου εργασίας”. Η τηλεργασία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς επιτρέπει την εκτέλεση εργασιών εκτός των εγκαταστάσεων της επιχείρησης με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, και αλλάζει τις σχέσεις, την οργάνωση, αλλά και τις υποχρεώσεις της εργασίας. Ενώ μάλιστα, ως εξέλιξη είχε προβλεφθεί από την αρχή της ψηφιακής εποχής, κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19 εμφάνισε εκρηκτική ανάπτυξη και αποτέλεσε κρίσιμο παράγοντα προστασίας των εργαζόμενων παράλληλα με την όσο το δυνατόν ομαλότερη συνέχιση των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων. Στην πράξη, όλες οι επιχειρήσεις, παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας, υποχρεώθηκαν στην άμεση υιοθέτηση λύσεων τηλεργασίας, και στην εφαρμογή κάποιου σχήματος αναγκαστικής τηλεργασίας για μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Σύμφωνα με την ΚΥΑ, το ποσοστό των εργαζομένων με τηλεργασία καθορίζεται με απόφαση του εκάστοτε εργοδότη και μέχρι ποσοστού πενήντα τοις εκατό (50%).
Ο καθορισμός των ποσοστών των εργαζομένων εξ αποστάσεως όμως είναι μόνο μια πλευρά του ζητήματος. Εξίσου σημαντικός είναι και ο εντοπισμός των επαγγελμάτων και των θέσεων εργασίας όπου μπορεί να εφαρμοστεί η τηλεργασία όπως προβλέπει και η σχετική νομοθεσία (Υ.Α. οικ. 34988/2021 - ΦΕΚ 2361/Β` 3.6.2021: «...να εφαρμόζουν το σύστημα της εξ αποστάσεως παροχής εργασίας στους εργαζομένους τους, σε όποιες περιπτώσεις η εργασία τους μπορεί να παρασχεθεί με αυτό το σύστημα...»).
Προκειμένου οι επιχειρήσεις να μπορούν να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις, χρειάζονται επαρκή τεκμηρίωση αλλά και τη συνεκτίμηση διαφόρων παραγόντων που καθορίζουν τη «τεχνική δυνατότητα» άσκησης των εργασιακών καθηκόντων από απόσταση. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν στο περιεχόμενο της εργασίας και διακρίνονται σε δύο άξονες: το περιεχόμενο των καθηκόντων και τις μεθόδους εργασίας.

Προϋποθέσεις τηλεργασίας

Το Joint Research Centre (JRC), σε σχετική μελέτη του, έχει προχωρήσει στην κατασκευή δεικτών για τον υπολογισμό των δυνατοτήτων τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα: Ο πρώτος, πιο σημαντικός, δείκτης είναι η τεχνική δυνατότητα τηλεργασίας (Technical Teleworkability Index), ενώ ο δεύτερος δείκτης σχετίζεται με την κοινωνική αλληλεπίδραση (Social Interaction Index). Για την κατασκευή των δεικτών, το JRC αξιοποίησε έρευνες του Eurofound και του Italian National Institute for Public Policy Analysis (INAPP). Από την ανάλυση προέκυψε ότι από τα συνολικά 120 επαγγέλματα (3ψηφιος ISCO) της διεθνούς κατηγοριοποίησης επαγγελμάτων, μόλις τα 24 έχουν πλήρη δυνατότητα, τα 40 επαγγέλματα έχουν μερική δυνατότητα, ενώ τα 56, δηλαδή σχεδόν το 50%, δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας. Για την Ελλάδα, σε συνδυασμό με τα στοιχεία απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ (2019), από το σύνολο των 3.911.031 απασχολούμενων στη Ελλάδα προκύπτει ότι ποσοστό 18,8% (734.667 απασχολούμενοι) απασχολείται σε επαγγέλματα με πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, όπως για παράδειγμα υπάλληλοι γραφείου, επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα κ.α. Ένα ποσοστό 38,8% (1.517.643 απασχολούμενοι) έχει μερική δυνατότητα τηλεργασίας όπως για παράδειγμα πωλητές, μηχανικοί κ.α., ενώ οι 1.658.721, δηλαδή το 42,4% απασχολείται σε επαγγέλματα που δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας, όπως για παράδειγμα οι οδηγοί αυτοκινήτων, χειριστές μηχανημάτων κ.ά.

Α. Τι ορίζεται ως δυνατότητα Τηλεργασίας και ποιοι παράγοντες την επηρεάζουν;
Σύμφωνα με τη μελέτη του Joint Research Centre (JRC), ως Δυνατότητα Τηλεργασίας (teleworkability) ορίζεται η «τεχνική δυνατότητα» άσκησης των εργασιακών καθηκόντων εξ αποστάσεως. Συνεπώς η δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα καθορίζεται κυρίως από τον τύπο των καθηκόντων που απαιτούνται και από το αν αυτά τα καθήκοντα μπορούν να ασκηθούν εξ αποστάσεως. Ωστόσο, η εφαρμογή της τηλεργασίας εξαρτάται και από τις μεθόδους εργασίας, αλλά και από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται κατά την εκτέλεση των καθηκόντων.
Το περιεχόμενο της εργασίας , περιγράφει το «τι» και το «πως» της εργασίας, και διακρίνεται σε δύο άξονες:

1. Τα καθήκοντα εργασίας:
i. Πνευματικά καθήκοντα, κατά τα οποία οι εργαζόμενοι επεξεργάζονται πληροφορίες ή ιδέες
ii. Κοινωνικά καθήκοντα, κατά τα οποία οι εργαζόμενοι αλληλοεπιδρούν με τρίτους (πελάτες, συνεργάτες κ.ο.κ.)
iii. Φυσικά καθήκοντα, για τα οποία απαιτείται φυσική παρουσία των εργαζομένων.

2. Τις μεθόδους εργασίας που σχετίζονται με τις μορφές οργάνωσης εργασίας, και τα εργαλεία εργασίας, δηλαδή τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση των καθηκόντων.
Τα πνευματικά καθήκοντα μπορούν εύκολα να παρασχεθούν εξ αποστάσεως, ενώ τα κοινωνικά καθήκοντα ι μπορούν να εκτελούνται από απόσταση, αλλά μειώνοντας σχετικά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, που μπορεί να ασκείται εξ αποστάσεως με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ωστόσο με χαμηλότερη ποιότητα του μαθήματος συγκριτικά με τη δια ζώσης εκπαίδευση. Στον αντίποδα, τα φυσικά καθήκοντα δεν μπορούν να εκτελούνται εξ αποστάσεως, καθώς απαιτούν τη φυσική παρουσία των εργαζομένων.
Άλλοι σημαντικοί παράγοντες για την τηλεργασία είναι οι υποδομές ΤΠΕ, η πρόσβαση των εργαζομένων στα εξειδικευμένα λογισμικά, και οι ψηφιακές δεξιότητες των εργαζόμενων. Οι υποδομές, αποτελούν πρόκληση για αρκετές περιοχές που είναι απομακρυσμένες από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Από την άλλη, η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζόμενων αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την τηλεργασία. Καθώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων επεκτείνεται, περαιτέρω αλλαγές στην οργάνωση και την παροχή της εργασίας είναι αναπόφευκτες. Όπως προκύπτει από σειρά πρόσφατων ερευνών για την πραγματική εμπειρία τηλεργασίας σε πολύ μεγάλο αριθμό εργαζομένων και επιχειρήσεων, καταγράφονται διάφοροι προβληματισμοί για την έκταση εφαρμογής της τηλεργασίας. Παράλληλα, ενώ αξιολογείται θετικά μια σειρά από παράγοντες για την παροχή εργασίας από απόσταση, με κυριότερο την προστασία της υγείας, παράλληλα εκφράζεται και σκεπτικισμός για απώλεια μέρους της προσωπικής και οικογενειακής ζωής εξ’ αιτίας της απασχόλησης στο σπίτι.

Β. Πως μπορεί να μετρηθεί η δυνατότητα τηλεργασίας;
To JRC υπολογίζει τη δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα με βάση δύο δείκτες που κατασκεύασε, χρησιμοποιώντας στοιχεία από δύο έρευνες του Eurofound και του Ιταλικού Ινστιτούτου Ανάλυσης Δημοσίων Πολιτικών :
1. Ο Δείκτης Τεχνικής Δυνατότητας Τηλεργασίας (Technical Teleworkability Index) αποτελεί τον πιο σημαντικό δείκτη και καθορίζει κατά πόσο ένα επάγγελμα μπορεί να ασκηθεί εξ αποστάσεως. Η τεχνική δυνατότητα τηλεργασίας σχετίζεται με τα φυσικά καθήκοντα που απαιτούνται στα επαγγέλματα. Εάν ένα επάγγελμα περιλαμβάνει σημαντικό ποσοστό φυσικών καθηκόντων, τότε δεν υπάρχει δυνατότητα τηλεργασίας, ενώ σε περίπτωση που δεν απαιτούνται καθόλου φυσικά καθήκοντα, τότε υπάρχει 100% δυνατότητα τηλεργασίας. Λαμβάνεται υπόψη η βαρύτητα ορισμένων φυσικών καθηκόντων ανά επάγγελμα, όπως για παράδειγμα η χειρωνακτική εργασία, σε τι βαθμό απαιτείται ο χειρισμός και η μετακίνηση αντικειμένων, ο χειρισμός μηχανημάτων ή οχημάτων κ.λπ.
2. Ο Δείκτης Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης (Social Interaction Index) ερμηνεύει τη δυνατότητα τηλεργασίας για κάποιο επάγγελμα σε συνδυασμό με το δείκτη τεχνικής δυνατότητας τηλεργασίας. Σχετίζεται με τα κοινωνικά καθήκοντα που απαιτούνται ανά επάγγελμα και, όπως και στην περίπτωση των φυσικών καθηκόντων, όσο πιο μεγάλο το ποσοστό τους, τόσο πιο δύσκολα μπορεί το επάγγελμα να ασκηθεί εξ αποστάσεως. Λαμβάνονται υπόψη στοιχεία όπως για παράδειγμα ο βαθμός, κατά τον οποίο απαιτείται να επηρεάζουν ή να συντονίζουν τρίτους, η απευθείας εργασία με το κοινό, η βοήθεια και φροντίδα τρίτων κ.λπ.
Σύμφωνα με το JRC, από τα συνολικά 120 επαγγέλματα (3ψηφιοι κωδικοί) που διακρίνονται με βάση τη διεθνή ταξινόμηση των επαγγελμάτων ISCO , τα 24 (20%) έχουν πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, τα 40 (33%) έχουν μερική δυνατότητα, ενώ τα 56 (47%) δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας.

Γ. Αξιολόγηση ευκαιριών τηλεργασίας στην Ελλάδα στη μετά COVID19 εποχή
Γενικότερα, το ξέσπασμα της πανδημίας οδήγησε σε σημαντική αύξηση των ποσοστών τηλεργασίας, (Δ2) προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εξάπλωση του ιού, με τις περισσότερες επιχειρήσεις να εφαρμόζουν αναγκαστικά την τηλεργασία σε όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας. Η Ελλάδα βρίσκεται στη 19η θέση μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ ως προς το ποσοστό των εργαζόμενων που τηλεργάζονται, που φθάνει στο 7%. Ωστόσο, έχει υπάρξει σημαντική αύξηση σε σχέση με το 2019, όπου το ποσοστό ήταν μόλις 1.9%. Σύμφωνα με άλλη έρευνα του Eurofound (Ιούλιος 2020), τα ποσοστά τηλεργασίας είχαν εκτοξευτεί με αρκετές χώρες να ξεπερνούν το 50%, και την Ελλάδα το 30%.

Η κατάταξη των επαγγελμάτων στην Ελλάδα
Συνδυάζοντας τα στοιχεία απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ (2019) με τους δείκτες δυνατότητας τηλεργασίας του JRC προκύπτει ότι, από το σύνολο των 3.911.031 απασχολούμενων στην Ελλάδα το 18,8% (734.667 απασχολούμενοι) απασχολείται σε επαγγέλματα που έχουν πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, το 38,8% (1.517.643 απασχολούμενοι) απασχολείται σε επαγγέλματα που μπορούν μερικώς να εκτελεστούν από απόσταση, ενώ το 42,4% (1.658.721 απασχολούμενοι), απασχολείται σε επαγγέλματα, τα οποία δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας.
Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από υπερσυγκέντρωση εργαζόμενων σε λίγα επαγγέλματα. Ειδικότερα, το 56,8% της συνολικής απασχόλησης συγκεντρώνεται σε 20 επαγγέλματα από τα 120 συνολικά (3ψηφιοι κωδικοί ISCO). Από αυτά τα 20 επαγγέλματα (2.211.312 άτομα), όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα (Δ3), τα 5 παρουσιάζουν πλήρη δυνατότητα (απασχόληση 464.737 εργαζομένων) και τα 5 έχουν μερική δυνατότητα τηλεργασίας (απασχόληση 362.945 εργαζομένων). Στα υπόλοιπα επαγγέλματα που δεν προσφέρουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας (σε αυτά περιλαμβάνουμε και τους πωλητές καταστημάτων με δυνατότητα τηλεργασίας 0,04) απασχολούνται 1.383.630 άτομα.

Τα 10 από τα 20 Επαγγέλματα με τη μεγαλύτερη απασχόληση στην Ελλάδα που έχουν τεχνική δυνατότητα τηλεργασίας, Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 2021; JRC, 2021; Επεξεργασία ΣΕΒ

Κωδ ISCO

Περιγραφή επαγγέλματος

Απασχόληση (2019)

Δείκτης τεχνικής δυνατότητας τηλεργασίας

411

Υπάλληλοι γενικών καθηκόντων

196.243

233

Καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

78.624

241

Επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα